De Boekenwereld. Jaargang 23

[p. 258]

In memoriam Sjaak Hubregtse (1944-2007)
Corinna van Schendel

Sjaak Hubregtse

Op 1 mei is Sjaak Hubregtse volkomen onverwacht overleden, buiten, op weg naar huis. Hij was pas 63 geworden en - ook na zijn pensionering in 2005 - volop bezig. Hij zou die middag met Crispin Elsted van de Barbarian Press inkopen gaan doen. Het jaarboek van het Nederlands Genootschap van Bibliofielen 2006, waarvan hij (eind)redacteur was, stond op verschijnen. Een artikel voor een afscheidsbundel was de vorige dag ingeleverd. Op donderdag zou hij weer bij Minotaurus Boekhandel op de winkel passen. Het Willem Breuker Kollektief, waarvan hij voorzitter was, ging op tournee en voor de excursie naar Cambridge van de Bibliofielen begin september moest nog wat gebeuren. Vooral was hij echter bezig met de vraag hoe het verder moest met zijn vrouw Tannie, die sinds een halfjaar in coma lag.

In de wereld van het boek was Sjaak een bekende en alom gewaardeerde figuur. Een rustige lange man, die verraste met zijn terloopse humor. Bij de bomvolle presentatie van Buijnsters' Geschiedenis van het Nederlandse antiquariaat in februari merkte hij met verbazing op dat dit een bijeenkomst was waar hij werkelijk iedereen kende. Dat kwam door zijn brede belangstelling - van het oude en zeldzame boek tot aan pocketboeken en colofons - en zijn enthousiaste inzet voor alles wat met het boek te maken had. Hij behoorde tot de vaste medewerkers van De Boekenwereld, hij publiceerde er vanaf 1986 enkele bijdragen over pockets, bibliotheken, typografie, kunstenaarsboeken, grafici en letterontwerpers. Ook elders schreef hij geregeld over boeken en over zaken waar niemand eerder serieus aandacht aan had besteed, zoals ‘boeken met opdracht’ of ‘het (boeken)draagtasje als cultuurverschijnsel’.

Jacobus Cornelis Hubregtse - niemand kent hem anders dan Sjaak - werd in maart 1944 in Middelburg geboren. Na zijn school werd hij medewerker bij Rijkswaterstaat. Schrijven, literatuur en muziek hadden toen al zijn belangstelling. Zijn allereerste publicatie was een ingezonden brief in de Provinciale Zeeuwse Courant (1964) over een door de avro verboden literair programma. Gesteund door Tannie Kosten ging hij in Amsterdam Nederlands en Engels studeren. Onder het pseudoniem Melchior Boterham publiceerde hij gedichten, onder eigen naam een bibliografie van Gerard Kornelis van het Reve (1972). Dit was het

[p. 259]

begin van een lange reeks publicaties over de Volksschrijver, van wie Sjaak een echte fan werd. Hij was gegrepen door wat hij Reves ‘romantische ironie’ noemde: een stijlvorm waarbij de schrijver zich relativerend en ontregelend tot de lezer richt en zo zijn tekst verstoort én versterkt.

Sjaak Hubregtse als voorzitter van het Nederlands Genootschap van Bibliofielen. V.l.n.r.: Corinna van Schendel, Sjaak Hubregtse, Gerard van Balveren. (Foto: Wim Gielen)

Met titels als ‘Funktioneren van de Demokratie. De Studentenvertegenwoordiging stelt geen reet voor!’ betrad Sjaak de maatschappijkritiese arena. Maar hij schreef ook over serieuze vakonderwerpen als moedertaaldidactiek. In 1982 werd hij redacteur van de ‘Memoreeks: analyse en samenvatting van literaire werken’ en hij voltooide de Opleiding tot Wetenschappelijk Bibliothecaris met een scriptie over het Nederlandse pocketboek, een geheel nieuw onderwerp. Hij had feeling voor wat nieuw en onopgemerkt was. Over pockets ging hij daarna geregeld schrijven in Boekblad, dat op zijn initiatief een rubriek startte waarin hij nieuwe tijdschriften besprak.

Langharig en in spijkerbroek begon Sjaak in 1976 als docent Nederlands bij de Frederik Muller Akademie (fma) in Amsterdam, de opleiding voor bibliothecarissen en uitgevers. Hij bleef er tot 2005. Naast letterkunde en vergadertechniek ging hij ook vakken als boekgeschiedenis en typografie doceren. Zijn haar werd geleidelijk korter, de spijkerbroek hield stand. Computers en managers deden hun intrede, de fma werd Instituut voor Media en Informatie Management. Sjaak volgde de digitale ontwikkelingen en gaf les over ‘informatieproductie en -behoud’. Hij schreef over dreigende digitale kloven en was nauw betrokken bij de organisatie van bibliotheekcongressen in voormalige Oostbloklanden.

Na onenigheid met Reve - zelfs hij, zachtaardige! - verkocht Sjaak een deel van zijn Revecollectie, waaronder brieven van Reve aan hem. Hij verlegde zijn aandacht naar het uiterlijk fraaie boek en de relatie tussen typografie en socialisme. De negentiende-eeuwse socialist-typograaf William Morris werd zijn nieuwe held. Als lid van de William Morris Society verzamelde hij Morrisiana. Ook werd hij actief lid van het Nederlands Genootschap van Bibliofielen, zat vanaf het eerste jaarboek (1993) in de redactie, was voorzitter van 1999-2005 en daarna lid van de reiscommissie.

Bij zijn afscheid van de Hogeschool van Amsterdam verscheen een fraai vriendenboek: Hubregtse in herdruk: over romantische ironie, bibliofilie, informatieongelijkheid en Sjaak Hubregtse (Amsterdam: W. Lamberix, 2005). Het bevat artikelen van Sjaak, per thema speels-kritisch

[p. 260]

ingeleid door bevriende collega's en een bibliografie van zo'n 180 nummers, de bsh (Bibliografie Sjaak Hubregtse), waaruit zijn eruditie spreekt en zijn gedrevenheid om onontgonnen terreinen te verkennen.

Sjaak Hubregtse ontvangt in september 2005 zijn afscheidsbundel. (Foto: Madeleine C.F. Groenland)

Als hommage aan Sjaak volgt hier een aanvulling op de bsh met na 2005 verschenen titels:

-	2006.1 ‘De mooiste zin van Gerard Reve’, in: NRC Handelsblad 21 april 2006. Ook op www.nrc.nl/krant/article290039.ece. Dit is Sjaaks laatste bijdrage over Reve. Een lange mooiste zin over God met een toelichting over de romantische ironie van Reve en een veelzeggende slotzin: ‘De vraag hoe het werk van een auteur - met wie je het roomse en depressieve evenmin deelt als het homoseksueel en alcoholist zijn - emotioneel toch zo herkenbaar kan zijn, heeft destijds menig criticus beziggehouden.’ Ook Sjaak!
-	2007.1 ‘Ironie, domheid en wijsheid’, in: NRC Handelsblad 23 februari 2007. Ingezonden brief waarin Sjaak stelt dat ironie het tegendeel van ‘dom’ is en dit illustreert met hoe hij zelf de toestand van zijn vrouw ironiseert om zich staande te houden. Een persoonlijke getuigenis.
-	2007.2 ‘De Amerikaanse scholarly press’, in: Bijzonder divers, studies over opmerkelijk drukwerk uit de twintigste eeuw. Bundel t.g.v. het afscheid van Clemens de Wolf van de Koninklijke Bibliotheek op 4 juli 2007, Amsterdam: De Buitenkant, 2007, p. 183-204. Weer zo'n nieuw gebied, door Sjaak verkend. Hierbij koos hij als motto ‘to do common things, uncommonly well’.

Dat had ook Sjaaks eigen levensmotto kunnen zijn. Gewoon doen, gewone dingen doen, maar wel ongewoon goed. In de Nederlandse boekenwereld zullen we Sjaak buitengewoon missen, met zijn passie voor boeken, zijn neus voor onopgemerkte onderwerpen, zijn lichtironische observaties, en vooral als een hartelijke en dierbare vriend.