De Boekenwereld. Jaargang 23

[p. 186]

In memoriam Ans van Pagée-Selis (1918-2007)
Piet Buijnsters

Met het overlijden op 5 februari 2007 te Vught van mevrouw J.F. (Ans) van Pagée-Selis is Nederlands oudste antiquaar in actieve dienst heengegaan. Haar dood, op 88-jarige leeftijd, markeert het einde van een tijdperk. Nu wordt dat gewoonlijk gezegd als een leidinggevende topfiguur het veld moet ruimen. Maar Ans van Pagée nam met haar Antiquariaat Brabant binnen de boekenwereld slechts een bescheiden plaats in. Zij zocht nooit de publiciteit door spectaculaire transacties met geleend geld, schreef niets op haar vakgebied, was ook geen trendsetter die nieuwe verzamelgebieden ontsloot, maar nam liefst een wat afwachtende houding aan. Waarom dan toch gesproken van een markante figuur? We moeten daartoe even teruggaan naar het begin van dit antiquarenbestaan, waarvoor het woord ‘carrière’ volkomen misplaatst zou heten.

Toen Ans van Pagée-Selis in 1960 in de Bossche nieuwboekhandel van Heinen kwam te werken, was ze de veertig al gepasseerd. Ze volgde Marius Heinen korte tijd later op diens weg naar het antiquariaat, werd zijn assistente en uiteindelijk in 1965 zijn opvolgster als eigenares van Antiquariaat Brabant, Lange Putstraat 14 te 's-Hertogenbosch. Alle vijf de kinderen waren het huis uit. En omdat Ans altijd graag had gelezen, voelde dit als een tweede kans vol nieuwe mogelijkheden. Een laatbloeister dus. Echter nog zonder veel kennis van het antiquarische boek en daardoor aanvankelijk een gemakkelijke prooi voor collega's die even bij haar kwamen ‘shoppen’. Maar er was in die jaren zestig nog volop aanbod van old & rare voor een redelijke prijs. Van begin af bezocht Ans allerlei boekveilingen in Nederland en later ook in Duitsland, waar ze met intuïtieve smaak mooie of anderszins interessante boeken en prenten kocht die binnen haar beperkte budget pasten. Aan een handbibliotheek werd niet veel geld besteed (dat zou later onder zoon Pim anders worden) en boekbeschrijvingen werden simpelweg overgenomen uit de veilingcatalogus waar de aankoop vandaan kwam. Omdat Antiquariaat Brabant zich altijd tevreden stelde met een geringe winstmarge had de winkelvoorraad een grote omzetsnelheid. En wat onverkoopbaar bleek belandde in de schuur thuis, waar Ans' echtgenoot Wim een soort eigen antiquariaatje in marktboeken cultiveerde.

Door haar natuurlijke charme kwam mevrouw Van Pagée, die van geboorte helemaal geen Brabantse was (haar wieg stond in Enschede) en die bovendien als onkerkelijke weinig affiniteit met de roomse leefwereld bezat, toch in vriendschappelijk contact met allerlei lokale cultuurdragers. Zo bijvoorbeeld met de Jeroen Bosch-onderzoeker pater Gerlach (1901-1986), die voor haar aankopen de poort opende naar kloosters waar in geen eeuwen een vrouw was binnen gemogen.

Tot haar klantenkring behoorden leraren, archief- en bibliotheekmedewerkers en veel kunstenaars. Want de Pagées zelf hebben bijna allemaal een artistieke inslag, die het zichtbaarst tot uitdrukking kwam in de inrichting van Antiquariaat Brabant. Intussen was ook tweelingzus Miep (1918-2000), aan de andere kant van de tafel in de zaak komen zitten als een stille compagnon, die beter dan Ans op de kas en de administratie lette. Zo is het decen-

[p. 187]

[p. 188]

nialang gegaan in deze winkel, die door de feilloze smaak van de eigenares tot een aantrekkelijk geheel was omgetoverd: met prenten en andere oogstrelende objecten langs de wand, de dames zelf stevig paffend, gebogen over een kruiswoordraadsel.

In 1976 verbreedde de actieradius van Antiquariaat Brabant zich, toen Ans lid mocht worden van de Nederlandsche Vereeniging van Antiquaren. Dat resulteerde in levenslange vriendschap met collega's als Max Israël, Bob de Graaf, Simon Emmering en Frits Knuf. Hoogtepunt van het verenigingsleven was voor haar altijd het antiquarenbal tijdens de jaarlijkse boekenbeurs van de nvva, waarbij zij met Max Israël of met Richard Lobbes van De Siegte het dansfestijn opende. Daar leefde zij, die tot op hoge leeftijd een mooie vrouw bleef, echt naar toe, als gold het een debutantenbal voor jonge meisjes.

Zorgen waren er altijd wel, want zelfs tijdens de gouden jaren van het Nederlandse antiquariaat hield men in de Lange Putstraat geen schatten over. Al het binnenkomende geld werd, voor zover niet besteed aan vakanties in Engeland of andere genoeglijkheden, aanstonds weer in de boeken gestoken. Wat zwaarder woog dan de financiën waren de familiale zorgen, vooral rond de artistiek begaafde dochter Ank (1956-1995), Ans' oogappel, die enige tijd in Deventer een mooi antiquariaat dreef, totdat de schizofrenie haar de dood indreef. Maar onder alle omstandigheden bleef Ans, zelf menigmaal door lichamelijke ongemakken geteisterd, de levenskrachtige, wijze Mater familias, aan wie iedereen zich kon optrekken. En hoe gek het ook klinkt: een soortgelijke positie verwierf Ans van Pagée op den duur ook binnen het Nederlandse antiquariaatswereldje. Onbedoeld, maar onomstreden.

Want laat één ding duidelijk zijn: de meeste van haar collega's binnen en buiten de nvva waren veel rijker (Nico Israel, Max Elte), geleerder (Bob de Graaf, Hilde Rosenthal) of gewiekster (Frits Knuf, John Landwehr] dan ‘Anna van Brabant’. En onder elkaar gaf dat altijd enige rivaliteit of onderhuidse irritaties, want antiquaren zijn haast per definitie individualisten met grote ego's. In zo'n uitgesproken mannenwereld met een mêlee van eigenzinnige types, vormde Ans van Pagée een oase van harmonie en gezelligheid. Het leek alsof in haar persoon het hele Nederlandse antiquariaat zich van zijn zonnigste kant vertegenwoordigd wist. Dat kwam vooral tot uiting bij enkele, in grootse stijl gevierde verjaardagfeesten in kasteel Maurick onder Vught of elders. Dan was het voor iedere antiquaar een eer om daar aanwezig te mogen zijn en wee de izegrim of notoire wanbetaler die dan geen uitnodiging kreeg.

Ans van Pagée had humor, was goudeerlijk, gunde ieder het zijne en bezat een hoge graad van tolerantie. Ook was zij met haar beperkte mogelijkheden nooit te beroerd om vervelende karweitjes op te knappen bij het organiseren van een nvva-boekenbeurs in Maastricht en Amsterdam, een rol die haar oudste zoon en opvolger Pim van Pagée in dezelfde lijn zou voortzetten. Ook maakten randstedelijke collega's graag gebruik van haar aanwezigheid op boekveilingen in Duitsland om namens hen te bieden: een risicovolle taak die zij altijd zonder de gebruikelijke courtage op zich nam.

Tegenover al deze goede kwaliteiten stond dan weer een zekere slordigheid, waardoor zij soms een gekocht boek op de terugreis ergens in een motel op het toilet liet liggen of, erger, op het dak van de wegrijdende auto. Schaduwkant van haar openhuismentaliteit was ook dat Antiquariaat Brabant de plaats werd waar boekendieven hun slag konden slaan. Soms gebeurde het dat een collega, aan wie een boek te koop werd aangeboden, haar heel alert

[p. 189]

opbelde. ‘Ans er staat hier iemand met een boek dat ik laatst bij jou in de kast zag staan.’ ‘Nee hoor, dat staat er nog steeds.’ ‘Zou je toch niet eens even willen kijken?’ En jawel, weg bleek het.

Laatbloeister was mevrouw Van Pagée ook met de geborduurde boekbanden die zij vanaf de jaren tachtig voor een kleine kring van intimi ging maken en waarmee zij tot in Australië bekendheid verwierf. Het zijn de blijvende sporen van een lang, vruchtbaar en vooral joyeus antiquarenleven, dat in menig opzicht voorbeeldig mag heten.

Tot een week of zes voor haar dood kwam Ans nog vrijwel dagelijks, zelf rijdend, naar de zaak in de Lange Putstraat. Trots op Pim, ‘die het zo goed deed’, verguld omdat haar winkel staat afgebeeld op het omslag van mijn Geschiedenis van het Nederlandse antiquariaat, waarvan ze de verschijning helaas net niet meer heeft kunnen meemaken.