De Boekenwereld. Jaargang 23

[p. 43]

Agenda

Veilingen

Burgersdijk & Niermans, Nieuwsteeg 1, 2311 rw Leiden, tel.: [phone] 81: 14 en 15 november (www.b-n.nl).

Bubb Kuyper, Jansweg 39, 2011 km Haarlem, tel.: [phone]: 21-24 november; kijkdagen 16-19 november (www.bubbkuyper.com).

Romantic Agony, Aquaductstraat 38-40, 1060 Brussel, België, tel.: (0032) (0) 254 410 55: 24 en 25 november (www.romanticagony.nl).

Van Stockum's veilingen, Prinsengracht 15, 2512 en Den Haag, tel.: [phone]: 8-10 november; kijkdagen 3-5 november (www.vanstockums-veilingen.nl).

Henri Godts, Avenue Louise 230/6, 1050 Brussel, België, tel.: (0032) (0)2 647 85 48: 10 oktober en 5 december (www.godts.com).

A.C. Molendijk, Talmastraat 9, Hardinxveld Giessendam, tel.: [phone]: nog niet bekend (www.molendijkboeken.nl).

Marc van de Wiele, Sint-Salvatorkerkhof 7, 8000 Brugge, België, tel: (0032) (0) 503 338 05; 6 en 7 oktober 2006 (www.marcvandewiele.com).

Beurzen

November
4-5	London Chelsea Book Fair (aba), Londen
18	bob-beurs, Jaarbeurs, Utrecht
18-19	Boekkunstbeurs, Pieterskerk, Leiden
24-25	European Map Fair, Grote Kerk, Breda

Tentoonstellingen

De helden van het circus

In het kader van het Jaar van het Circus organiseert Teylers Museum met medewerking van het Nederlands Centrum voor Volkscultuur van 7 oktober 2006 t/m 14 januari 2007 de tentoonstelling De helden van het circus. Schilderijen, tekeningen en prenten van onder anderen Henri de Toulouse-Lautrec, Fernand Léger, Georges Rouault, Pablo Picasso, Gino Severini, Marc Chagall, Paul Klee, Isaac Israels, Kees Maks, Charley Toorop, Pyke Koch en Karel Appel laten zien hoe bekende kunstenaars hun inspiratie putten uit het circus. Hun kunstwerken brengen de kleurrijke sfeer van het circus tot leven en laten tegelijkertijd de fascinatie zien voor een andere, betoverende wereld.

Rond 1870 wordt het circus een belangrijk thema in de beeldende kunst. Het circusleven, het min of meer losgeweekt zijn van de maatschappij, heeft voor de avant-gardekunstenaars iets spannends en aantrekkelijks. In de armoede en het nomadenbestaan van de circusartiest zien zij een verwantschap met hun eigen bohemienbestaan. De tentoonstelling laat zien dat kunstenaars het circus op uiteenlopende manieren beleven en afbeelden. Portretteren zij het aanvankelijk veelal aantrekkelijk en sfeervol, vanaf circa 1900 ontdekken zij steeds meer de symbolische betekenis ervan. De gevarieerde optredens van clowns, koorddansers en onverschrokken trapezeartiesten zien zij als een spiegel van de wereld. Universele vragen over de wereld of juist persoonlijke worstelingen van individuele kunstenaars worden met het circus als metafoor benoembaar.

Nooit eerder was in Nederlandse musea het circus in de beeldende kunst onderwerp van een tentoonstelling. De collectie van Teylers Museum biedt belangrijke aanknopingspunten voor deze tentoonstelling, zoals het monumen-

[p. 44]

tale schilderij De trommelslaagster van Isaac Israels. Deze worden aangevuld met bruiklenen van andere musea en particuliere collecties. Bovendien huisvest Teylers Museum de grootste collectie circusaffiches en foto's van Europa van de Stichting Circusarchief Jaap Best (www.circusmuseum.nl). Enkele belangrijke affiches zijn op de tentoonstelling te zien.

Adres: Teylers Museum, Spaarne 16, Haarlem, tel.: [phone], www.teylersmuseum.nl en www.michelangelo.nl. Openingstijden: dinsdag t/m zondag 10.00-18.00 uur.

Kees Maks (1876-1967), Piste met negen paarden. Penseel in water- en dekverf, 800 × 1200 mm. Collectie Teylers Museum, Haarlem

Magazine!

De Koninklijke Bibliotheek (kb) presenteert van 10 november 2006 tot 4 maart 2007 een spectaculaire tentoonstelling over tijdschriften. Magazine! gaat over publiekstijdschriften van de negentiende eeuw tot heden en hun invloed op de samenleving.

Speciaal voor Magazine! opent de kb een deel van haar magazijn voor het publiek. Zes zalen worden ingericht als een driedimensionaal tijdschrift. Dit ‘blad’ voert bezoekers langs thema's als oorlogen, ontvoeringen en rampen, maar ook langs lifestyle, sport, mode, interieur, koningshuis en gossip. Uiteraard ontbreken heel normale zaken, zoals gezin, opvoeding, religie en vrijetijdsbesteding niet. In de tentoonstelling staat de rol van tijdschriften als spiegel van de samenleving centraal. Aan de hand van talloze herkenbare en verloren gewaande voorbeelden tonen de samenstellers de invloed van bladen op de normen en waarden in Nederland sinds de negentiende eeuw.

Adres: Koninklijke Bibliotheek, Prins Willem-Alexanderhof 5, Den Haag, tel.: [phone], www.kb.nl. Openingstijden: maandag t/m vrijdag 9.00-18.00 uur, dinsdag tot 21.00 uur, zaterdag 9.00-13.00 uur.

Katholieke illustratie. Collectie Koninklijke Bibliotheek, Den Haag

In de ban van het boek

Tot 27 oktober is in Tresoar te Leeuwarden nog ‘Boekbanden van en om Elisabeth Menalda’ te

[p. 45]

Band (boven): bruin geitenleer met decoratie in blinddruk. Titel in goud gestempeld. Collectie Museum Meermanno, Den Haag

Band: oranjebruin geitenleer met goudstempeling. Collectie Tresoar, Leeuwarden

zien. Elisabeth Menalda (1895-1997) was één van de belangrijkste Nederlandse kunstboekbindsters in de twintigste eeuw. Daarnaast worden er boekbanden getoond van de hand van boekbindsters uit de periode 1900 tot nu. Bij de tentoonstelling is een geïllustreerde brochure verschenen over Elisabeth Menalda haar leven en werk, geschreven door Jan Storm van Leeuwen en Alida Beekhuis.

Elisabeth Menalda werd op 12 april 1895 te Leeuwarden geboren, waar zij ook haar jeugd doorbracht. Haar vader vond dat zijn dochters allemaal een vak moesten leren, zodat zij later zelf hun brood konden verdienen. Nadat Elisabeth eerst een opleiding tot meubelmaker en binnenhuisarchitect had gevolgd, voelde zij zich toch meer aangetrokken tot het boekbinden. In 1918 begon zij de vijfjarige opleiding aan de Dagteeken- en Kunstambachtschool voor meisjes te Amsterdam. Daar was Johan B. Smits haar grote leermeester en inspirator. In Engeland volgde zij daarna nog een opleiding aan de Central School of Arts en Crafts. Praktijkervaring deed zij op bij Lisakowsky in Wenen. In 1924 begon ze haar praktijk als kunstboekbindster. Tot ongeveer 1975 heeft zij haar beroep uitgeoefend en zeer veel boeken voorzien van haar banden. Elisabeth Menalda overleed op 18 april 1997 op 102-jarige leeftijd.

Adres: Tresoar, Boterhoek 1, Leeuwarden, tel.: [phone], www.tresoar.nl. Openingstijden: ma. 13.00-17.00 uur, dinsdag 9.00-21.00 uur, woensdag t/m vrijdag 9.00-17.00 uur, zaterdag 9.00-13.00 uur.

Een droom van een boek

Na ruim vijfhonderd jaar verscheen 23 jl. de Nederlandse vertaling van de Hypnerotomachia Poliphili (Venetië 1499) in de Gouden Reeks van Athenaeum-Polak & Van Gennep. Bij deze gelegenheid maakte Museum Meermanno bekend dat het zijn najaarstentoonstelling geheel wijdt aan dit bijzondere boek. De tentoonstelling biedt de bezoeker de unieke kans het museumexemplaar van de Hypnerotomachia Poliphili in al zijn luister te bewonderen. Omdat het eeuwenoude boek toe is aan restauratie en uit elkaar genomen moet worden, kunnen de meest interessante katernen van het boek eenmalig los van elkaar getoond worden. Dit biedt het museum de gelegenheid een groot aantal prachtig opgemaakte pagina's met de fascinerende houtsneden te laten zien. De Hypnerotomachia Poliphili is een boek dat vanwege zijn raadselachtige inhoud, de nog altijd onbekende auteur, maar vooral vanwege de 170 prachtige houtsneden en de bijzondere typografie in de loop van de eeuwen de status van cultboek heeft verworven.

Om reliëf te geven aan het bijzondere karakter van de Hypnerotomachia Poliphili zal in de tentoonstelling ook aandacht worden besteed aan het oeuvre van de beroemde drukker Aldus Manutius en aan de boekdrukkunst van zijn Venetiaanse tijdgenoten. Ook zullen de overige zes, zeer verschillende, exemplaren van de Hypnero-

[p. 46]

Rembrandt, De triomf van Mordechai, ca. 1641. Ets met droge naald, enige staat. Collectie: Het Rembrandthuis, Amsterdam

tomachia Poliphili die zich in Nederlandse publieke collecties bevinden worden getoond. De tentoonstelling biedt hiermee een prachtig inzicht in de vroege Italiaanse boekdrukkunst.

De tentoonstelling Een droom van een boek is te bezoeken tot 7 januari 2007.

Adres: Museum Meermanno, Prinsessegracht 30, Den Haag, tel.: [phone], www.meermanno.nl. Openingstijden: dinsdag t/m vrijdag 11.00-17.00, zaterdag en zondag 12.00 tot 17.00 uur.

‘Ô bloem der steden’. Bilderdijk en Leiden

De 250^e geboortedag van Willem Bilderdijk wordt herdacht met een tentoonstelling in de Universiteitsbibliotheek Leiden, die te zien is tot en met 27 november 2006.

Op 7 september was het 250 jaar geleden dat de dichter Willem Bilderdijk werd geboren aan de Westermarkt te Amsterdam. In 1776 tekende zich voor het eerst zijn dichttalent af. Het Leidse dichtgenootschap Kunst wordt door Arbeid Verkreegen bekroonde zijn vers over de ‘Invloed van de dichtkunst op het staetsbestuur’ met de gouden medaille. In 1780 kon hij beginnen aan zijn studie rechten te Leiden. Twee jaar later rondde hij deze studie met succes af en vestigde zich als advocaat te Den Haag. In 1781 zag zijn eerste zelfstandige publicatie, getiteld Mijn Verlustiging, een bundel met licht erotische verzen, het licht.

De tentoonstelling geeft een bijzonder beeld van de veelzijdige Bilderdijk. Er worden boeken, brieven, tekeningen, prenten, portretten en zelfs een haarlok van de dichter tentoongesteld.

Adres: Universiteitsbibliotheek Leiden, Witte Singel 27, Leiden, tel.: [phone], ub.leidenuniv.nl. Openingstijden: maandag t/m vrijdag 8.30-17.00 uur, zaterdag 9.30-12.30 uur.

Rembrandt en de bijbel

Rembrandt maakte bijna tachtig etsen naar bijbelse verhalen en figuren. Voor het eerst zijn

[p. 47]

deze allemaal in één tentoonstelling te zien. De expositie biedt een prachtig overzicht van Rembrandts ontwikkeling als een van de grootste grafische kunstenaars ter wereld én van de unieke wijze waarop hij bijbelse verhalen verbeeldt. Naast beroemde topstukken worden zeer zeldzame etsen getoond.

Zonder twijfel is Rembrandt één van de grootste en meest originele grafische kunstenaars. Omdat hij van zijn allereerste (1626) tot een van zijn laatste etsen (1659) bijbelse onderwerpen kiest, biedt de tentoonstelling een goed beeld van zijn artistieke ontwikkeling op dit gebied. Zijn grafisch werk is niet zomaar een bijproduct naast zijn schilderijen. Het is een zelfstandig oeuvre waarmee hij zich schaart in een reeks van beroemde voorgangers als Lucas van Leyden en Albrecht Dürer, en tijdens zijn leven al internationale faam geniet. De veelzijdigheid in zijn werk is opvallend groot, zowel in de toepassing van technieken als in de manier waarop hij bijbelse verhalen afbeeldt. De bezoeker kan zich laten verrassen en vervoeren door de kwaliteit, de gevarieerdheid in stijl en techniek, de unieke composities en de grote emotionele zeggingskracht van Rembrandts bijbelse etsen.

De tentoonstelling is te bezoeken tot 10 december 2006.

Adres: Bijbels Museum, Herengracht 366-368, Amsterdam, tel.: [phone], www.bijbelsmuseum.nl. Openingstijden: maandag t/m zaterdag 10.00-17.00 uur, zon- en feestdagen 11.00-17.00 uur.

Jan van der Zee: grafiek

De kunstenaar Jan van der Zee (1898-1988) heeft gedurende zijn leven een zeer omvangrijk oeuvre nagelaten dat zowel qua stijl als medium heel gevarieerd is. Hiertoe behoren schilderijen, litho's, tekeningen, hout- en linosneden, aquarellen en meubilair. Nu stelt het Haags Gemeentemuseum één onderdeel van zijn oeuvre tentoon: zijn grafisch werk.

Jan van der Zee werd geboren in Leeuwarden, maar was voor het grootste deel van zijn leven woonachtig in Groningen. Zijn eerste tekenlessen

Jan van der Zee, Zelfportret, 1949. Linosnede, eigen druk, 19 × 19 cm. Particuliere collectie

kreeg hij van Jan Mankes en in 1913 begon hij zijn opleiding aan de Academie Minerva in Groningen. Toen hij in 1916 gemobiliseerd werd om in de Eerste Wereldoorlog te vechten, ontmoette hij Bart van der Leck, die later een grote bron van inspiratie bleek te zijn voor zijn naoorlogse werk. Jan van der Zee sloot zich in 1923 aan bij de Groninger kunstkring De Ploeg, ging werken binnen het constructivisme en vormde samen met Wobbe Alkema en Hendrik Werkman de tegenhanger van het expressionisme. Anders dan de Russische constructivisten, die naast abstractie ook geïnteresseerd waren in het toepassen van hun ideeën in de maatschappij, had Van der Zee echter voornamelijk belangstelling voor in de esthetische elementen van deze beeldtaal.

Van der Zee keerde na 1926 terug naar het figuratieve werk. Zijn onderwerpen bleven het Groningse landschap en de stad zelf - voor de Tweede Wereldoorlog nog afgebeeld in een sober en donker koloriet, na 1945 met veel meer kleur. En hoewel Van der Zee binnen het figuratieve zijn onderwerpen toch ook weer begon te abstraheren, werden ze nooit helemaal abstract; zijn werk bleef altijd gebaseerd op de realiteit.

Adres: Gemeentemuseum, Stadhouderslaan 41, Den Haag, tel.: [phone], www.gemeentemuseum.nl. Openingstijden: dinsdag t/m zondag 11.00-17.00 uur.