De Boekenwereld. Jaargang 22

[p. 391]

Agenda

Veilingen

Burgersdijk & Niermans, Nieuwsteeg 1, 2311 rw Leiden, tel.: [phone]: 14-15 november; kijkdagen 10-13 november.

Van Gendt Book Auctions bv, Weesperstraat 110, 1112 ap Diemen, tel.: [phone], fax [phone]: vanaf 3 september; kijkdagen 31 augustus-3 september.

Bubb Kuyper, Jansweg 39, 2011 km Haarlem, tel.: [phone]: 21-24 november; kijkdagen 16-19 november.

Romantic Agony, Aquaductstraat 38-40, B-1060 Brussel, België, tel.: (0032) (0)2 544 10 55: 24-25 november; kijkdagen 18, 20-23 november.

Van Stockum's veilingen, Prinsengracht 15, 2512 en Den Haag, tel.: [phone]: 8-10 november; kijkdagen 3-5 november.

Henri Godts, Avenue Louise 230/6, B-1050 Brussel, België, tel.: (0032) (0)2 647 85 48: 10 oktober; kijkdagen 6-8 oktober.

Beurzen

Juli
30	8^e Zutphense boekenmarkt, IJsselkade, Zutphen
Augustus
6	Deventer Boekenmarkt, Deventer
September
1-3	Internationale beurs van het oude boek, Palais des Beaux-Arts (BOZAR), Brussel

Tentoonstellingen

Bruegel geprent

In het kader van het zomerfestival ‘Bruegel 06’ is nog tot en met 28 augustus 2006 een volledig overzicht van de Bruegeliaanse prentkunst te bezichtigen in de tentoonstelling Bruegel geprent in de Koninklijke Bibliotheek van België te Brussel. Pieter Bruegel de Oude was in de eerste plaats schilder, maar heeft daarnaast veel getekend en er bleven talrijke prenten naar zijn werk bewaard. Vele van die prenten werden geëtst of gegraveerd naar tekeningen die Bruegel speciaal daarvoor heeft gemaakt en zijn dus geen zestiende-eeuwse reproducties, maar ze vormen het door Bruegel beoogde einddoel.

De konijnenjacht, ets door Pieter Bruegel de Oude (Collectie Koninklijke Bibliotheek van Belgie, Brussel)

Voor kunstenaars was de prentkunst een zeer belangrijk medium. Prenten werden in een vrij grote oplage verspreid en waren door hun relatief lage verkoopprijs voor meerdere lagen van de bevolking beschikbaar. Prenten droegen daardoor bij tot de roem van de kunstenaar - en zullen in bepaalde gevallen zeker opdrachten gegenereerd hebben.

De onderwerpen van de Bruegelprenten zijn zeer verscheiden: berglandschappen, schepen, de deugden, de hoofdzonden, de menselijke activi-

[p. 392]

De grote vissen eten de kleine, prent van Pieter van der Heyden naar Pieter Bruegel de Oude (Collectie Koninklijke Bibliotheek van België, Brussel)

teit gedurende de verschillende seizoenen, religieuze taferelen, volkse scènes, allegorieën, genretaferelen, enzovoort. Ze vertolken zonder onderscheid wat de zestiende-eeuwse mens bezighield.

Adres: Koninklijke Bibliotheek van België, Nassaukapel, Kunstberg, Brussel, tel.: [phone]. Openingstijden: maandag t/m zaterdag van 10.00 tot 16.50 uur (gesloten 21 en 22 juli).

Plezier met papier

Het Scryption in Tilburg en het Nationaal Onderwijsmuseum in Rotterdam presenteren tot en met 10 september 2006 een dubbeltentoonstelling rondom de unieke privéverzameling Atlas Landwehr-Vogels met papieren speelgoed en gezelschapsspellen uit de periode 1740-1950. Het Nationaal Onderwijsmuseum toont knutsel-, invul-, prenten- en metamorfoseboeken. Het Scryption laat een kleurrijke selectie van (ABC-)spellen, aankleedpoppen, poppenkasten en -theaters zien.

De privéverzameling Atlas Landwehr-Vogels is de grootste in Nederland met driehonderd objecten. Voor deze tentoonstelling is de collectie aangevuld met objecten uit de verzamelingen van F.J. Booy en C.F. Kleiss. Speciale aandacht is er voor de bloeiperiode tussen 1920 en 1950 van spellenontwerpers Daan Hoeksema, Piet Marée en Jan Rinke. Veel fabrikanten ontwikkelden bordspellen voor reclamedoeleinden; hiervan

Jeu du hibou. Mainz, Joseph Scholz, [1870-1880]. Chromolitho in cirkelvorm [diameter 26 cm]. Centraal de uil met spiegel en twee dobbelstenen met het getal 6. Rondom twintig posities waaronder een ballon, reiskoets, stoomlocomotief, loopfiets, enzovoort. Met spelregels in het Frans. Serie: Jeux divers pour enfants et familles. (Collectie Onderwijsmuseum, Rotterdam)

zijn te zien Van Nelles ‘Piggelmee’, Hilles ‘Voetbalspel’ en Ringers' ‘Holland-Indië door de lucht’ en het Algemeen Dagblad met ‘Bruintje Beer’. Enkele hoogtepunten zijn bouwplaten voor een sneltrein van 130 km per uur, een kijkdoos van de wereldtentoonstelling in Londen van 1851, de kermis en poppenkast van Jan Rinkes, het spel ‘Klein Duimpje’ van Daan Hoeksema en een ganzenbord uit 1740. Ook wordt er ruimte gemaakt voor hedendaagse papierkunst. Van de Amsterdamse papierarchitect/kunstenaar Ingrid Siliakus zijn sculpturen en gebouwen te zien die met uiterste precisie uit één vel papier zijn gesneden en gevouwen.

Adres: Museum Scryption, Spoorlaan 434a, Tilburg, tel:. [phone].

Adres: Nationaal Onderwijsmuseum, Nieuwemarkt 1a, Rotterdam, tel.: [phone]. Openingstijden: Dinsdag t/m zaterdag van 10.00 tot 17.00 uur; zondag van 13.00 tot 17.00 uur.

[p. 393]

Hoe het ging met Piet, Jan en Frits. Nieuw insteek tooverboek. Rotterdam, Hendrik Altmann, [1878]. Kleurendruk omslag en vier chromolitho's met insteekfiguren van L. v. Leer & Co, Haarlem. Een ‘Struwwelpetriade’. (Collectie Onderwijsmuseum, Rotterdam)

Hoofdenspel. Spear's Nieuwe Uitgave. Nürnberg, Spear & Söhne, [1880-1900]. Kartonnen doos [26 × 23,5 cm] met kleuren omslag. Spelregels aan de binnenkant van het deksel. Van zes personen een hoofd, mond en lijf in chromolitho op karton: huisvrouw, burger, soldaat, kok, jager, kapitein en Turks potentaat. (Collectie F.J. Booy)

Daan Hoeksema [1879-1935]. Flip en Flap spel. Joure-Utrecht, Douwe Egberts, [circa 1930]. Kartonnen bord [43,5 × 75 cm] waarop een chromolitho met 72 posities. Aan de achterkant een dam- en een schaakbord; S.J. Stevan, p. 28. (Collectie Onderwijsmuseum, Rotterdam)

[p. 394]

Max Herman Maxy Roemeense avant-gardist

De Kunsthal toont tot en met 17 september 2006 werken van de veelzijdige kunstenaar Max Herman Maxy (1895-1971) in haar derde tentoonstelling over de Roemeense avant-garde. Naast stoelen, lampen en vloerkleden zijn er vele illustraties, linosnedes en omslagen van boeken van zijn hand te zien. Max Herman Maxy geldt als een belangrijke vertegenwoordiger van de Roemeense avant-garde. Na zijn debuut in 1916 bij de invloedrijke dadabeweging maakte hij carrière als schilder en als ontwerper van boekomslagen, toneeldecors en boekillustraties. Hij leverde als theoreticus en illustrator belangrijke bijdragen aan Roemeense tijdschriften, zoals Punct, Contimporanul en Integral, en nam deel aan diverse tentoonstellingen in binnen- en buitenland. In zijn latere werk liet hij een constructivistisch-kubistische stijl zien. Bij de tentoonstelling is een catalogus verschenen met zijn complete oeuvre.

Adres: Kunsthal, Rotterdam, tel. [phone]. Openingstijden: Dinsdag t/m zaterdag 10.00 uur tot 17.00 uur, zondag en feestdagen 11.00 uur tot 17.00 uur.

Konstruction 1924, linosnede in drie kleuren (Foto: Kunsthal Rotterdam)

Omslag Integral 1925, linosnede (Foto: Kunsthal Rotterdam)

Boekomslag uitgeverij Bruna, september 1940 (Collectie Universiteitsbibliotheek UvA)

Zeer anti-duitsch en onbetrouwbaar

Nog tot 9 september 2006 wordt in de Galerij Bijzondere Collecties van Universiteitsbibliotheek Amsterdam een kleine tentoonstelling over uitgeverij A.W. Bruna georganiseerd. ‘Zeer anti-Duitsch en onbetrouwbaar’, zo luidde het oordeel van de ‘Sicherheitsdienst’ over A.W. Bruna & Zoon's Uitgeversmaatschappij. Haar uitgeefbeleid tijdens de Tweede Wereldoorlog wordt in deze tentoonstelling zichtbaar gemaakt. A.W. Bruna gaf tijdens de bezetting ongeveer 150 titels uit, sommige in vele drukken. De meeste boeken behoorden tot de zogenoemde ontspanningslectuur. Daarnaast gaf Bruna literaire werken uit en een bescheiden aantal wetenschappelijke studies. De ub bezit zo'n vijftig Brunatitels uit de bezettingstijd die, aangevuld met een aantal boeken uit particulier bezit, een getrouw beeld geven van de activiteiten van deze uitgeverij in de jaren 1940-1945. Het gelijktijdig verschijnen bij De Bezige Bij van Inktpatronen. De Tweede Wereldoorlog en het boekbedrijf in Nederland en Vlaanderen is een mooie gelegenheid om deze collectie te tonen.

Adres: Universiteitsbibliotheek UvA, Galerij Bijzondere Collecties, Singel 425, Amsterdam, tel.: [phone]. Openingstijden: maandag t/m vrijdag van 13.00 tot 17:00 uur.

[p. 395]

André Breton, Arcane 17. New York, Brentano's, 1944. Bandontwerp van Fré Ilgen, 2004, uitgevoerd door Emmanuelle Cheney. (Foto: Bibliotheca Wittockiana)

Woorden in het blad en nieuwe boekbanden voor Ben Durant

In de Bibliotheca Wittockiana zijn tot en met 26 augustus 2006 twee exposities te bezoeken. Op de begane grond is het werk van de Parijse kunstenaar Bertrand Dorny tentoongesteld. Dorny maakte aan het begin van zijn carrière furore met zijn ‘bois flottés’, montages van aangespoeld drijfhout. Sindsdien heeft hij een plastisch en grafisch oeuvre ontwikkeld waarin het boek een bevoorrechte plaats inneemt. Zijn ‘boekcollages’ kan men niet met het traditionele boek vergelijken. Vaak hebben ze de vorm van een leporello, die zijn vriendenschrijvers van tekst voorzien. Sommige uitgaven zijn door deze laatsten volledig handgeschreven, in andere werken daarentegen wordt de tekst letter voor letter gestempeld. Collages, gekleurde of transparante plasticfolies en glanzend-spiegelende metaalpapieren vergezellen de tekst. Een aanzienlijk aantal van zijn werken werd gebonden door kunstenaars als Georges Leroux, Monique Mathieu, Sün Evrard, Philippe Fié, Alain Taral, Edgard Claes en August Kulche.

Op hetzelfde ogenblik, maar dan op de bovenverdieping, stelt de Brusselse galeriehouder Ben Durant een keuze uit zijn boeken voor. Deze sympathieke bibliofiel, die ook schrijver en uitgever is, vertrouwt zijn boeken toe aan drie Belgische binders (Emmanuelle Cheney, Véronique Jamar en Véronique van Mol). Zij voeren de banden uit naar de originele ontwerpen van hedendaagse kunstenaars die door de verzamelaar zelf zijn gekozen. Dit leidt tot enigszins opmerkelijke duo's zoals we kunnen vaststellen bij Joyce Mansour en Jo Delahaut, André Breton en Fré Ilgen, Iwan Gilkin en Jean-Pierre Maury, André Gide en Véra Molnar, Michel de Ghelderode en Pal Horvath, Curzio Malaparte en Sigurd Rompza en ook Oscar Wilde en Michèle Grosjean. Het gaat om maar liefst dertig Belgische, Franse, Nederlandse, Duitse, Hongaarse en Poolse kunstenaars die hun talent aan dat van een schrijver wilden paren.

Adres: Bibliotheca Wittockiana, Bemelstraat 23, Brussel, tel. [phone]. Openingstijden: dinsdag t/m zaterdag van 10.00 tot 17.00 uur.

[p. 396]

Zomertentoonstellingen over Rembrandts prentkunst

Rembrandt en zijn leerlingen in het Dordrechts Museum

Nog nooit is aangetoond dat de grote meester Rembrandt in zijn leven Dordrecht heeft bezocht. Toch zijn veel van Rembrandts belangrijke leerlingen uit deze stad afkomstig. Het Dordrechts Museum besteedt daarom tot en met 24 september 2006 aandacht aan de Dordtse leerlingen van de grote meester. Tegelijkertijd is er in het Tekengenootschap Pictura een tentoonstelling met vooral prenten en etsen van Rembrandt.

De invloed van Rembrandt op kunstenaars in Dordrecht is enorm geweest. Bekende schilders als Ferdinand Bol, Nicolaes Maes, Samuel van Hoogstraten en Arent de Gelder zijn vanuit Dordrecht naar Amsterdam gegaan om bij Rembrandt het vak te leren. Ook minder bekende kunstenaars als Jacobus Leveck en Abraham van Dijck gingen bij hem in de leer. Bovendien werd een groot aantal schilders uit Dordrecht sterk beïnvloed door Rembrandt, zoals Benjamin Cuyp, Paulus Lesire, Pieter Vereist en Jan Olis.

De dubbeltentoonstelling met hoogtepunten uit het bezit van het Dordrechts Museum, Pictura en de Atlas Van Gijn benadrukt de grote invloed van Rembrandt op Dordtse kunstenaars in combinatie met Rembrandtetsen en ander in Dordrecht verzameld en vaak niet eerder getoond prentwerk.

Adres: Dordrechts Museum, Museumstraat 40, Dordrecht, tel: [phone]. Openingstijden: dinsdag tot en met zondag van 11.00 tot 17.00 uur.

Adres: Pictura, Voorstraat 190-192, Dordrecht, tel: [phone].

Rembrandt, de Etser

Rembrandt heeft zich gedurende bijna heel zijn actieve leven serieus beziggehouden met de prentkunst, tijdens de vroege periode als beginnend kunstenaar, maar ook in zijn bloeitijd als succesvol meester in Amsterdam. Naast een groot oeuvre van schilderijen en tekeningen vervaardigde hij zo'n 290 prenten. Zijn meesterschap

Rembrandt van Rijn, Aanbidding der herders, ets, 1654 (Collectie Dordrechts Museum)

op dit vlak is onomstreden; algemeen geldt hij als een groot etser, zoniet als de allergrootste. Rembrandt verwierf tijdens zijn leven al Europese bekendheid, juist door zijn grafische werk, dat vanwege de reproduceerbaarheid een veel grotere verspreiding kende dan zijn schilderijen of tekeningen. Rembrandts ongedwongen lijnvoering, het unieke diepe zwart in veel van zijn etsen en zijn meesterlijk gebruik van de drogenaaldtechniek waren toen al geliefd en zijn werk was veelgezocht door prentenverzamelaars in zijn tijd. Museum Het Rembrandthuis bezit een van de belangrijkste collecties van Rembrandts etsen ter wereld. Deze collectie wordt tot en met 3 september 2006 in een geheel vernieuwde, thematische opstelling getoond.

Adres: Museum het Rembrandthuis, Jodenbreestraat 4-6, Amsterdam, tel.: [phone]. Openingstijden: maandag t/m zaterdag van 10.00 tot 17.00 uur; zondag en feestdagen van 13.00 tot 17.00 uur.

Rembrandt rouleert

Een groot aantal etsen van Rembrandt uit de collectie van Teylers Museum wordt tot 3 september 2006 in een roulerende presentatie getoond. Er zijn ongeveer 290 etsen van de hand van Rembrandt bekend. Teylers Museum kan bogen op nagenoeg een complete groep, waaronder een aantal opmerkelijk fraaie drukken.

Adres: Teylers Museum, Prentenkabinet,

[p. 397]

Spaarne 16, Haarlem, tel.: [phone]. Openingstijden: dinsdag t/m zaterdag van 10.00 tot 17.00 uur; zondag en feestdagen van 12.00 tot 17.00 uur.

Rembrandt van Rijn, Zieke vrouw op de Honderguldenprent, inkt op papier, ca. 1647/49 (Collectie Rijksmuseum Amsterdam)

Rembrandt Puur

Het Amsterdams Historisch Museum bezit een kleine maar verrassende Rembrandtcollectie met tekeningen, etsen en het bekende schilderij ‘De anatomische les van Dr. Deijman’ uit 1656. Deze bijzondere collectie wordt tot en met 13 augustus 2006 tentoongesteld. De onderwerpen van de tekeningen en de etsen laten Rembrandt zien als een veelzijdig kunstenaar, laverend tussen landschappen, tronies, portretten en bijbelse en mythologische voorstellingen. Ook zijn er uiteenlopende technieken gebruikt, zoals houtskool, pen en penseel, burijn en droge naald.

Adres: Amsterdams Historisch Museum, Nieuwezijds Voorburgwal 357, Kalverstraat 92, Amsterdam, tel.: [phone]. Openingstijden: maandag t/m vrijdag van 10.00 tot 17.00 uur; zaterdag, zondag en feestdagen van 11.00 tot 17.00 uur.

Etsen uit de verzameling Frits Lugt

Rembrandtkenner Frits Lugt (1884-1970) verzamelde alle etsen die Rembrandt maakte. Voor het eerst is deze beroemde collectie in zijn geheel uitgeleend voor een tentoonstelling in de Lakenhal t/m 3 september. In zijn etsen verbeeldde Rembrandt verhalen met alledaagse, bijbelse en mythologische onderwerpen. Dit deed hij op zo'n directe en overtuigende manier dat hij met recht een groots verteller kan worden genoemd.

Adres: Stedelijk Museum De Lakenhal, Oude Singel 28-32, Leiden, tel.: [phone]. Openingstijden: Dinsdag t/m zondag van 10.00 uur tot 17.00 uur.

Rembrandt van Rijn, Zelfportret, inkt op papier, ca. 1628/29 (Collectie Rijksmuseum Amsterdam)

De verteller

Het Rijksmuseum presenteert in twee afleveringen alle zestig tekeningen van Rembrandt die het Prentenkabinet rijk is. In het eerste deel t/m 11 oktober is Rembrandt te zien als eigenzinnig verteller van vooral bijbelse taferelen. Die originaliteit uit zich niet alleen in de keuze van het verhaal, maar ook in het onovertroffen psychologisch inzicht waarmee hij zich verdiept in de emoties van zijn hoofdrolspelers. De verteller biedt een intieme kennismaking met Rembrandt als een van de grootste tekenaars aller tijden. Het tweede deel De waarnemer zal vanaf 14 oktober 2006 te bezichtigen zijn.

Adres: Rijksmuseum, Philipsvleugel, Jan Luijkenstraat 1, Amsterdam, tel.: [phone]. Openingstijden: dagelijks van 9.00 tot 18.00 uur; vrijdagavond ook geopend van 18.00 tot 22.00 uur.