De Boekenwereld. Jaargang 22

[p. 335]

Agenda

Veilingen

Van Gendt Book Auctions By, Weesperstraat 110, 1112 ap Diemen, tel.: [phone], fax [phone]: 21 juni; kijkdagen 8 t/m 11 juni.

Bubb Kuyper, Jansweg 39, 2011 km Haarlem, tel: [phone]: 30 mei tot 2 juni; kijkdagen 25 t/m 28 mei.

Veilinghuis Postma, Folkingestraat 23, 9711 jz Groningen, tel.: [phone]: 27 mei; kijkdagen 25 en 26 mei.

Romantic Agony, Aquaductstraat 38-40, B-1060 Brussel, België, tel.: (0032) (0)2 544 10 55: 16 en 17 juni; kijkdagen 10 en 12 t/m 15 juni.

Van Stockum's veilingen, Prinsengracht 15, 2512 en Den Haag, tel.: [phone]: 7 t/m 9 juni; kijkdagen 1 t/m 3 juni.

Henri Godts, Avenue Louise 230/6, B-1050 Brussel, België, tel.: (0032) (0)2 647 8548: 13 juni; kijkdagen 9-11 juni.

A.C. Molendijk, Talmastraat 9, Hardinxveld Giessendam, tel.: [phone]: nog niet bekend (www.molendijkboeken.nl/auctionhome.asp).

Beurzen

Juni
10-11	Vijfde Euregionale Antiquarenbeurs, Grand Hotel de l'Empereur (tegenover centraal station Maastricht)
Juli
2	11^e Dordtse Boekenmarkt, Dordrecht
Augustus
6	Deventer Boekenmarkt, Deventer

Tentoonstellingen

Aaltje, de volmaakte keukenmeid. Een voordracht met muziek uit circa 1895. (Collectie ub Universiteit van Amsterdam)

Koks en keukenmeiden in de Universiteitsbibliotheek Amsterdam

Van 16 juni tot 15 september 2006 wordt in de Universiteitsbibliotheek Amsterdam (UvA) een bijzondere tentoonstelling over kookboeken georganiseerd. De geschiedenis van het koken en het kookboek in Nederland staan centraal. Geput wordt uit de collectie kookboeken in het bezit van de Universiteitsbibliotheek en van de Stichting Gastronomische Bibliotheek, beide gevestigd in Amsterdam en samen de grootste en mooiste collectie op dit gebied in Nederland. Aan de hand van een aantal thema's, zoals ‘De gegoede burgerkeuken’, ‘Koken in crisis- en oorlogstijd’ en ‘De vegetarische keuken’ wordt de geschiedenis van dit bijzondere boekgenre geschetst. Zo zal onder meer het kookboek Aaltje, de Volmaakte en Zuinige Keukenmeid te zien zijn. In 1803 verscheen het boek bij de Amsterdamse uit-

[p. 336]

Promotieaffiche gedrukt voor de boekhandel voor de 16^e druk van Aaltje, de Volmaakte en Zuinige Keukenmeid uit 1878. (Collectie ub Universiteit van Amsterdam)

geverij Elwe en Werlingshoff. Het bleek dé culinaire bestseller van de negentiende eeuw en er zijn tussen 1803 en 1878 achttien drukken verschenen van dit oorspronkelijke kookboek. De Universiteitsbibliotheek Amsterdam en de Gastronomische Bibliotheek Amsterdam beschikken bij elkaar over vrijwel alle drukken van dit populairste kookboek van de negentiende eeuw.

Bij deze tentoonstelling zal een boek verschijnen uitgegeven bij Nijgh & van Ditmar. In de aanloop naar de tentoonstelling is het Parool van december 2005 tot en met mei 2006 een serie over de kookboeken uit beider collecties gestart, waarin elke week een ander thema uit de geschiedenis van het koken in Amsterdam centraal stond met een daarbij gekozen kookboek. Uit dit kookboek werd een recept gepresenteerd dat door steeds een andere Amsterdamse chef-kok werd uitgewerkt. Naast de bijdrage van Johannes van Dam was er in het artikel ook plaats ingeruimd voor de geschiedenis en achtergrond van het kookboek. Zie ook: www.parool.nl/etendrinken/artikelen/koken.

Adres: Tentoonstellingszaal Universiteitsbibliotheek UvA, Singel 425, Amsterdam, tel.: [phone], website: www.uba.uva.nl/actueel/tentoonstellingen.cfm. Openingstijden: maandag t/m vrijdag van 13.00 tot 17.00 uur.

Joods gebedenboek met draagkettingen, sloten en beslag van de Amsterdamse zilversmid Jan de Ruyter, Amsterdam, 18^e eeuw. (Collectie Van Noordwijk)

Zondags Zilver: Drie eeuwen versierde kerkboekjes

Het Bijbels Museum presenteert met Zondags Zilver nog tot 2 juli 2006 een overzicht van de herkomst, het gebruik en de vorm van het rijk versierde kerkboek in Nederland van 1650 tot 1900. Er zijn bijna 200 liedbundels, bijbels en gebedenboeken uit de protestantse, katholieke en joodse traditie te bezichtigen. De gelovigen namen de kerkboekjes zondags mee naar de kerk en deze vallen dan ook op door het handzame formaat. De inhoud van de boekjes varieert. Ze zijn samengesteld uit religieuze teksten die zowel tijdens de eredienst als voor de persoonlijke geloofsbeleving thuis gebruikt konden worden. Handgeschreven familiegegevens, opdrachten en gedichten getuigen van het geloofs- en familieleven van hun bezitters en gebruikers. Het familiewapen of de initialen van de bezitter zijn meer dan eens verwerkt in het zilveren beslag. Als kostbaar kleinood werden ze van generatie op generatie doorgegeven. Zondags Zilver toont kerkboekjes uit de collectie Van Noordwijk, samengebracht met bijzondere en zeldzame

[p. 337]

Franstalig gebedenboekje waarin het echtpaar Ranckx de geboortestand van de kinderen bijhield, Parijs, 18^e eeuw. (Collectie Van Noordwijk)

exemplaren uit Nederlandse collecties, zoals de Koninklijke Bibliotheek, het Joods Historisch Museum, het Nederlands Bijbelgenootschap en enkele universiteitsbibliotheken. Naar aanleiding van de tentoonstelling verschijnt Zondags Zilver bij Uitgeverij Jongbloed, dat het formaat en het uiterlijk heeft van een kerkboekje.

Adres: Bijbels Museum, Herengracht 366-368, Amsterdam, tel.: [phone], website: www.bijbelsmuseum.nl. Openingstijden: maandag t/m zaterdag van 10.00 tot 17.00 uur; zon- en feestdagen van 11.00 tot 17.00 uur.

Rembrandt in prent gebracht

In het kader van het Rembrandtjaar is in de Universiteitsbibliotheek Leiden van 1 juni tot en met 27 augustus 2006 een overzicht te zien van reproductiegrafiek naar Rembrandt. Rembrandts werk is vele malen door anderen in prent gebracht. Dit begint al in de jaren '30 van de zeventiende eeuw, wanneer Jan Gillisz van Vliet in nauwe samenwerking met Rembrandt een aantal van zijn schilderijen in ets reproduceert en gaat door tot het einde van de negentiende eeuw wanneer de fotografie de reproductieve functie van de prentkunst al heeft overgenomen. In de tussenliggende drieënhalve eeuw zijn honderden prenten naar Rembrandts werken gemaakt,

Jan Gillisz van Vliet (c1610-1668) naar Rembrandt, Kop van een oude man. (Collectie Prentenkabinet Leiden, inv. nr. PK-P-112.342)

zowel naar zijn schilderijen en tekeningen als naar zijn etsen.

De geschiedenis van de reproductiegrafiek naar Rembrandt hangt nauw samen met de roem van de schilder en met de werken die van hem bekend en al dan niet toegankelijk waren. Aan het aantal prenten dat naar Rembrandt werd gemaakt, is niet alleen zijn populariteit af te lezen, maar ook het veranderende beeld dat van zijn werk bestond. De tentoonstelling concentreert zich op de prenten die naar Rembrandts schilderijen en tekeningen zijn gemaakt, in de eerste plaats in Nederland maar ook in andere Europese landen. Er zal aandacht worden besteed aan de verzamelgeschiedenis, de ontwikkeling van de reproductiegrafiek als zodanig, de mate van getrouwheid in de weergave en de gebruikte technieken. Bij de tentoonstelling verschijnt een catalogus die buiten een inleidend essay een overzicht van alle Rembrandtgrafiek in het Leidse Prentenkabinet zal bevatten.

Adres: Tielehal van de Leidse Universiteitsbibliotheek, Witte Singel 27, Leiden, tel. [phone]. Openingstijden: maandag t/m donderdag van 8.30 tot 22.00 uur; vrijdag van 8.30 tot 17.00

[p. 338]

uur; zaterdag van 9.30 tot 17.00 uur; zondag van 13.00 tot 17.00 uur.

Cornelis van Noorde (1731-1795) naar een vroeger aan Rembrandt toegeschreven tekening, Zittende jongen met fluit (Collectie Prentenkabinet Leiden, inv. nr. PK-P-109.274)

Mozart in Meermanno

In het kader van het Mozartjaar toont Museum Meermanno tot 25 juni het verhaal van de ontdekking van een tot nu toe onbekend muziekstuk voor blazersensemble, gecomponeerd door Wolfgang Amadeus Mozart. In 1983 stuitte de Nederlandse musicus Bastiaan Blomhert in een bibliotheek in Duitsland bij toeval op een werk voor blazers, een bewerking van de muziek van de opera Die Entführung aus dem Serail van Mozart. Al snel werd duidelijk, dat dit het afschrift kon zijn van de zogeheten Harmoniemusik, waarover Mozart in een brief aan zijn vader (d.d. 20 juli 1782) had geschreven, maar waarvan men vermoedde dat die verloren was gegaan. Het afschrift was echter niet in het handschrift van Mozart zelf, dus was het mogelijk dat deze bewerking door iemand anders gemaakt kon zijn. Blomhert heeft inmiddels aangetoond dat Mozart werkelijk de componist moet zijn. Dit blijkt uit het feit dat voor deze blazersversie exclusieve elementen uit drie verschillende compositiestadia van de opera zijn gebruikt. In de eerste operaversie componeerde Mozart vrijuit, maar in de tweede versie en ook in de laatste versie heeft hij nog aanpassingen gedaan. Echter, het stuk voor blazersensemble is geschreven terwijl de eerste en de laatste versie van de opera niet meer ter inzage waren. De eerste versie had Mozart de dag na de tweede voorstelling opgestuurd naar vader Leopold in Salzburg en de laatste versie was eigendom van de Oostenrijkse Keizer en derhalve niet meer in te zien. Diegene die dit stuk componeerde moest dus putten uit zijn herinnering. De enige die dat kon was Mozart zelf.

De wetenschappelijke uitgave van deze Donaueschingen Harmoniemusik en het speelmateriaal zijn inmiddels verschenen, evenals een cd ingespeeld door de blazers van de Academy of St. Martin in the Fields onder leiding van de ontdekker. Deze muziek is ook te beluisteren in de tentoonstelling. De tentoonstelling toont de achtergronden van de ontdekking en laat zien in welk muzikaal klimaat het stuk voor blazers ontstond. Naast het originele afschrift, afkomstig uit de collectie van de Badische Landesbibliothek in Karlsruhe, zijn in de tentoonstelling verschillende muziekuitgaven en documenten te zien die dit verhaal illustreren, waaronder oude muziekdrukken van het Nederlands Muziek Instituut.

Adres: Museum Meermanno. Prinsessegracht 30, Den Haag, tel.: [phone], website: www.meermanno.nl. Openingstijden: dinsdag t/m vrijdag van 11.00 tot 17.00 uur; zaterdag en zondag van 12.00 tot 17.00 uur.

‘Het kind gaat naar school’. Het lager onderwijs op prenten en tekeningen uit de Atlas Van Stolk

In Museum Het Schielandshuis worden nog tot en met 4 juni prenten en tekeningen van het lager onderwijs uit de Atlas van Stolk tentoongesteld. Verschillende invalshoeken komen aan bod. Zo is op de prent van Jan Luyken ‘Het kind gaat naar school’ een meisje met een abc-bordje aan haar arm te zien, dat met de nodige aansporing van haar moeder naar school wordt gebracht. Voor de schoolmeester was het ook niet altijd even prettig. Zonder enige opleiding en met nevenfuncties om de touwtjes aan elkaar te

[p. 339]

‘C van Cyffermeester’. Tekening door P. Wagenaar Jr. voor: Jan Hendrik Swildens, Vaderlandsch A-B Boek voor de Nederlandsche Jeugd, 1781. (Collectie: Atlas van Stolk, Rotterdam)

knopen, zoals schoenmaker, koster of doodgraver, moest hij zo goed mogelijk de kinderen iets bijbrengen. Voor het taalonderwijs werd sinds 1781 veelvuldig gebruik gemaakt van het Vaderlandsch A-B Boek voor de Nederlandsche Jeugd. De samensteller, Jan Hendrik Swildens, koos voor elke letter een min of meer ideologisch bepaald sleutelwoord, dat eerst door een prent, dan door een tweeregelig versje en vervolgens door een prozatekst werd toegelicht. De tekeningen voor het abc--boek van Swildens zijn bijna allemaal aanwezig in de Atlas van Stolk. De tentoonstelling eindigt met een serie politieke platen over de geschiedenis van het onderwijs met onder meer de discussies over de leerplichtwet van 1900, de vernieuwde spelling van Marchant en de mammoetwet van Cals. Adres: Atlas van Stolk, Museum Het Schielandshuis, Korte Hoogstraat 31, Rotterdam, tel.: [phone], website: www.atlasvanstolk.nl.

‘Spelling-versobering’. De Nederlandse Maagd in de schoolbank bij Marchant. Tekening door L. Jordaan, De Groene Amsterdammer, 17-03-1934 (Collectie Atlas van Stolk, Rotterdam)

[p. 340]

‘Allemode school’. Ets naar P. Breughel door P. de Bailliea, ca. 1600. (Collectie Atlas van Stolk, Rotterdam)

‘Het kind gaat naar school’. Gekleurde ets in: J. Luyken, Des menschen begin, midden en einde, 1712. (Collectie Atlas van Stolk, Rotterdam)

Openingstijden: dinsdag t/m vrijdag van 10.00 tot 17.00 uur; zaterdag en zon- en feestdagen 11.00 tot 17.00 uur.

Kunstboekbanden

Ter gelegenheid van het tienjarig bestaan van de afdeling Kunstambacht Boekbinden aan de Stedelijke Academie voor Plastische Kunsten (sapk) te Genk wordt een tentoonstelling van kunstboekbanden samengesteld. Sinds 1989 bestond de opleiding boekbinden al als onderdeel van de opleiding Grafische Kunsten, maar in 1996 werd de afdeling Kunstambacht Boekbinden zelfstandig. In de tentoonstelling zullen werken uit drie disciplines te bezichtigen zijn: het kunstboekbinden, het klassieke werk en de restauratie. De tentoonstelling valt samen met het opendeurweekend van de sapk op 10 en 11 juni 2006 van 14.00 tot 17.00 uur. Op de afdeling Kunstambacht Boekbinden zullen de studenten

[p. 341]

Kunstboekbanden van afgestudeerden van de Stedelijke Academie voor Plastische Kunsten te Genk

aan het werk zijn en de bezoeker de nodige uitleg verschaffen bij hun werkzaamheden en bij de tentoongestelde boekbanden.

Adres: Stedelijke Academie voor Plastische Kunsten, Weg naar As 56, Genk (België), tel.: [phone]. Openingstijden: 10 en 11 juni 2006 van 14.00 tot 17.00 uur.

De fascinaties van Boudewijn Büch

Het Letterkundig Museum belicht van 14 april tot en met 8 oktober 2006 de schrijver Boudewijn Büch. Foto's, aantekeningen, handschriften, brieven en parafernalia tonen zijn schrijverschap en zijn kleurrijke persoonlijkheid. Aan de hand van zijn archief wordt zijn fascinatie voor eilanden, de dood, het vaderschap, de Rolling Stones, Goethe en het verzamelen in beeld gebracht. Fascinaties die ook een rol spelen in zijn literaire oeuvre. Ronddwalend tussen boekenkasten zijn niet alleen documenten - van handgeschreven jeugdverzen tot typoscripten - te zien, maar ook beelden geluidsfragmenten van Boudewijn Büch. Aandacht is er ook voor de periode na zijn dood. Naast de overweldigende stapel rouwbrieven en e-mails en zijn postuum uitgegeven werk zal het manuscript van het postuum verschenen boek De bril van Buddy Holly (maart 2006) te zien zijn.

Adres: Letterkundig Museum, Prins Willem-Alexanderhof 5, Den Haag, tel. [phone].

[p. 342]

Openingstijden: dinsdag t/m vrijdag van 9.00 tot 17.00 uur; weekend en feestdagen van 12.00 tot 17.00 uur.

Geroofde boeken tentoongesteld in het niod

In de expositieruimte van het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie is nog tot 29 juni 2006 de tentoonstelling Auf Transport te zien. De expositie vertelt het verhaal van de ‘gelegaliseerde boekenroof’ door de Duitse Einsatzstab Reichsleiter Rosenberg in Nederland en Frankrijk, de lotgevallen van de boeken in Duitsland en de zorg van de Amerikanen voor de teruggave aan de landen van herkomst van totaal 2.500.000 boeken. In de vitrines zijn in de Tweede Wereldoorlog geroofde historische boeken te bezichtigen afkomstig van Bibliotheca Rosenthaliana, Universiteitsbibliotheek UvA, Ets Haim/Livraria Montezinos (Amsterdam), Cultureel Maçonniek Centrum (Den Haag), de bibliotheken van de Alliance israelite universelle en het Seminaire israélite de France (Parijs). Speciale aandacht wordt besteed aan een zeer recente terugkomst in Hongarije van 136 banden met gedrukte werken in het Latijn, Hongaars en Duits (uit de 15^e-18^e eeuw), na meer dan zestig jaar in Russische ballingschap (februari 2006).

Adres: Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie, Herengracht 380, Amsterdam, tel.: [phone], website: www.niod.nl. Openingstijden: maandag van 13.00 tot 18.00 uur; dinsdag t/m donderdag van 9.00 tot 18.00 uur; vrijdag van 9.00 tot 17.00 uur.