De Boekenwereld. Jaargang 22

[p. 55]

Agenda

Veilingen

Burgersdijk & Niermans, Nieuwsteeg 1, 2311 rw Leiden, tel.: [phone] 81: 15 en 16 november; kijkdagen 11-14 november.

Van Gendt Book Auctions bv, Weesperstraat 110, 1112 ap Diemen, tel. [phone]: vanaf 4 september; kijkdagen 1-4 september (www.deeland.nl).

Bubb Kuyper, Jansweg 39, 2011 km Haarlem, tel.: [phone]: 29 november - 2 december; kijkdagen 24-27 november (www.bubbkuyper.com).

Veilinghuis Postma, Folkingestraat 48-50, 9711 jz Groningen, tel. [phone], fax [phone]: nog niet bekend (www.postma.nl).

Romantic Agony, Aquaductstraat 38-40, B-1060 Brussel, België, tel.: (0032) (0)2 544 10 55: 18 en 19 november (www.romanticagony.nl).

Van Stockum's veilingen, Prinsengracht 15, 2512 en Den Haag, tel.: [phone]: 9, 10 en 11 november; kijkdagen 4-6 november.

Henri Godts, Avenue Louise 230/6, B-1050 Brussel, België, tel.: (0032) (o)2 647 85 48: 15 oktober.

A.C. Molendijk, Talmastraat 9, Hardinxveld Giessendam, tel.: [phone] oktober, 's ochtends kijkdag.

Beijers Book Auctions, Achter Sint Pieter 140, 3515 HT Utrecht, tel.: [phone]: 4 en 5 oktober.

Beurzen

Oktober
8-9	bob-beurs, Pieterskerk, Leiden.
19-23	Frankfurter Buchmesse, Frankfurt am Main
November
4-5	London Chelsea Book Fair (aba), London
19-20	Boekkunstbeurs, Pieterskerk Leiden
26-27	European Map Fair, Grote Kerk Breda

Tentoonstellingen

Luxe, de kunst van het Franse boek

Van 8 september tot 20 oktober 2005 toont de Koninklijke Bibliotheek bijzondere Franse boeken in De Verdieping van Nederland. De expositie LUXE, de kunst van het Franse boek richt zich op de collectie van verzamelaar Louis Koopman (1887-1968). Koopman zelf droeg zijn collectie op aan de nagedachtenis van zijn vroeg gestorven verloofde, Anny Antoine (1897-1933). De collectie - meer dan 8000 boeken met complete verzamelingen van bijvoorbeeld Gide, Valéry en Céline - wordt nog steeds aangevuld.

Bij de expositie LUXE, de kunst van het Franse boek ligt de nadruk op fraaie typografie, bijzondere illustraties en unieke tekeningen. De keuze uit de Koopman Collectie toont persoonlijke opdrachten van Jean Cocteau, handschriften van Colette, luxe uitgaven van Blaise Cendrars met litho's van Fernand Léger en befaamde kunstenaarsboeken van Henri Matisse, Georges Braque, Sonia Delaunay en Pablo Picasso.

LUXE, de kunst van het Franse boek toont ook de moderne ontwikkelingen in de Franse boekkunst waarin de grens tussen vermenigvuldiging en unicititeit wordt opgezocht: zeldzame boeken met originele foto's en gouaches, het handge-

[p. 56]

Getijdenboek Zwarte Ogen Meester. Holland, 1490-1500 (Tijman; 2000 D 21 KL) met miniatuur van Het Laatste Oordeel (Foto: Stadsarchief en Athenaeumbibliotheek, Deventer)

schreven boek en het stripverhaal op tekst van filosoof Jacques Derrida. De expositie laat zien hoezeer Franse kunstenaars hun stempel hebben gedrukt op de vormgeving van het boek.

Tijdens de officiële opening van LUXE, de kunst van het Franse boek op 7 september worden de resultaten van de driejaarlijkse Koopman Prijs voor Boekbanden gepresenteerd. Bezoekers van de expositie kunnen hun stem uitbrengen voor de Publieksprijs die na afloop van de expositie wordt uitgereikt. Gelijktijdig met de expositie wordt een permanente webexpositie gelanceerd die te vinden zal zijn op www.kb.nl.

LUXE, de kunst van het Franse boek is de derde tijdelijke expositie die te zien is bij De Verdieping van Nederland, de nieuwe tentoonstellingruimte van de Koninklijke Bibliotheek en het Nationaal Archief. De Verdieping van Nederland toont duizend jaar Nederlandse geschiedenis, taal en cultuur aan de hand van topstukken uit beide instellingen. Toegang tot De Verdieping van Nederland is gratis.

Adres: De Verdieping van Nederland, Prins Willem Alexanderhof, Den Haag, tel. [phone] 00, www.deverdiepingvannederland.nl. Openingstijden: maandag t/m zaterdag van 9.00 tot 17.00 uur; dinsdag tevens van 17.00 tot 20.00 uur; zondag van 12.00 tot 17.00 uur.

Van de bovenste plank

Stadsarchief en Athenaeumbibliotheek (sab) te Deventer exposeert van 23 september 2005 tot 8 januari 2006 een keuze uit twintig jaar bijzondere aanwinsten (1985-2005). De tentoonstelling zal voor een deel te bezichtigen zijn in het Historisch Museum Deventer en voor een deel in de sab. Een van de samenstellers van de tentoonstelling is dr. Ina Kok. Zij is sinds 1985 conservator van de Handschriften en Oude drukken.

De sab dateert van 1560 en is daarmee de oudste stadsbibliotheek van West-Europa. Een belangrijk onderdeel van de collectie vormt de verzameling van boeken gedrukt in Deventer.

[p. 57]

De guitenstreken van Pieter en zijn hond. Een vroolijke geschiedenis voor groot en klein. Almelo, W. Hilarius Wzn. (na 1900). Vindplaats: 34 G 128 (Foto: Stadsarchief en Athenaeumbibliotheek, Deventer)

Deze verzameling is de grootste in de wereld en breidt zich nog steeds uit. Ook heeft de bibliotheek een interessante collectie handschriften, incunabelen en postincunabelen.

De afgelopen twintig jaar zijn deze historische collecties aangevuld met veel kostbare boeken. Bijzonder is de schenking van de in Deventer geboren Adriaan Johan Tijman uit Hoenderlo. Deze bestaat uit zestien incunabelen en daarnaast vijf middeleeuwse handschriften, namelijk een Antifonarium, oftewel gezangboek voor de geestelijken, uit het begin van de zestiende eeuw en vier vijftiende-eeuwse getijdenboeken. Op de expositie zal ook de meest recente aanwinst te zien zijn: De Belijdenissen van Augustinus, in 1483 gedrukt in het Latijn door de eerste Deventer drukker, Richard Pafraet. Naast middeleeuwse handschriften en zeldzame incunabelen, zullen er levensgrote anatomische uitklapboeken, atlassen en kinderboeken gepresenteerd worden.

Adressen: Stadsarchief en Athenaeumbibliotheek, Klooster 12, Deventer, tel. [phone] 87, www.sabdeventer.nl. Openingstijden: maandag van 13.00 tot 17.00 uur; dinsdag en donderdag 11.00 tot 20.00 uur; woensdag en vrijdag van 11.00 tot 17.00 uur; zaterdag van 11.00 tot 15.00 uur.

Historisch Museum Deventer, Brink 56, Deventer, tel. [phone] 80, www.deventermusea.nl. Openingstijden: dinsdag t/m zaterdag van 10.00 tot 17.00 uur; zon- en feestdagen van 13.00 tot 17.00 uur.

Michelangelo

Teylers Museum presenteert in samenwerking met het British Museum in Londen en het Ashmolean Museum in Oxford van 6 oktober 2005 t/m 8 januari 2006 negentig tekeningen van Michelangelo. Teylers Museum bezit als enige museum in Nederland een collectie tekeningen van Michelangelo. Deze waren al in 1790 in Rome aangekocht. De Michelangeloverzameling van het British Museum en het Ashmolean Museum

[p. 58]

Studie voor het hoofd en de armen van Haman, 1511-1512. Rood krijt met sporen van zwart krijt, 25,2×20,5 cm (Foto: Teylers Museum, Haarlem)

Ontwerp voor een raamomlijsting, 1547-1549. Zwart krijt met loodwit, gewassen, 41,9×27,7 cm (Foto: Ashmolean Museum, Oxford)

zijn eveneens ontstaan in de achttiende eeuw. Voor het eerst worden werken uit deze drie collecties bijeengebracht. Op deze wijze komen schetsen, die ooit in Michelangelo's atelier bij elkaar lagen en sindsdien gescheiden waren, weer bij elkaar.

De meeste getoonde tekeningen zijn voorstudies van bekende bouw- en schilderopdrachten in Rome en Florence. Centraal staat de Sixtijnse Kapel in Rome met de fresco's op het plafond en de wandschildering van het Laatste Oordeel. Naast de negentig tekeningen van Michelangelo wordt een overzicht geboden van tekeningen en prenten van diens navolgers uit de collectie van Teylers Museum. Na Teylers Museum zal de tentoonstelling doorreizen naar het British Museum in Londen.

Adres: Teylers Museum, Spaarne 16, Haarlem, tel. [phone], www.teylersmuseum.nl en www.michelangelo.nl. Openingstijden: dinsdag t/m zondag van 10.00 tot 18.00 uur.

Pennekonst. Vijf eeuwen schoonschrijven in Nederland

Naar aanleiding van het honderdjarig bestaan van de Vereniging van Leraren Schoonschrijven, Stenografie en Machineschrijven exposeert de ub Amsterdam [UvA] van 23 september 2005 tot 23 december 2005 haar rijke kalligrafiecollectie. Deze tentoonstelling, samengesteld door de kalligrafie-specialist Ton Croiset van Uchelen, geeft een overzicht geeft van vijf eeuwen ‘schoonschrijven’ in Nederland. Er zal zowel handgeschreven als gedrukt materiaal worden getoond, waarin voor de Nederlandse schrijfmeesters uit de zeventiende eeuw een bijzondere rol zal zijn weggelegd.

In het zeventiende-eeuwse onderwijs nam de schrijfkunst een belangrijke plaats in. Op de Franse school werden de leerlingen opgeleid voor de handel met de vakken Frans, lezen, spreken, rekenen en schrijven. Bij dit laatste vak werd er naast techniek ook aandacht besteed aan de keuze

[p. 59]

Kalligrafie van de zevendiende-eeuwse schrijfmeester Jan van den Velde (Foto: ub Universiteit van Amsterdam)

van het juiste schrift en de vereiste stijl. Schrijftalenten ontwikkelden zich tot ware meesters met de pen. Maar liefst vijftien uitzonderlijk begaafde schrijfmeesters waren er in de eerste helft van de zeventiende eeuw in ons land werkzaam. De meeste roem verwierven zich Felix van Sambix, Salomon Henrix en vooral Jan van den Velde. Jan van den Velde (1568-1623) is door zijn in vele talen gedrukte Spieghel der schrijfkonste (Rotterdam, 1605) onbetwist de belangrijkste schrijfmeester uit onze geschiedenis geweest. Zijn tekenbladen zijn veelvuldig nagevolgd. (Informatie uit: A.R.A. Croiset van Uchelen, ‘Jan van den Velde 1568-1623. Een spiegel van schoonschrijfkunst’, in: Deliciae. Haarlem 1984, p. 7-58.)

Speciaal voor lezers van De Boekenwereld wordt een bezoek aan de tentoonstelling onder leiding van Ton Croiset van Uchelen georganiseerd. Voor data en aanmelding: www.uba.uva.nl/bc of [e-mail].

Adres: ub Universiteit van Amsterdam, Singel 425, Amsterdam, tel. [phone], www.uba.uva.nl/actueel/tentoonstellingen.cfm. Openingstijden: elke werkdag van 13.00 tot 17.00 uur.

Letterlust

Museum Meermanno besteedt van 1 oktober 2005 t/m 8 januari 2006 aandacht aan de letterkunst van Ewald Spieker en Kees van Kooten. Aanleiding voor de tentoonstelling is de Gouden Ganzenveer, de prijs die Kees van Kooten in 2004 ontving voor zijn grote betekenis voor het geschreven en gedrukte woord in Nederland. Hierbij werd hem een gastconservatorschap in Museum Meermanno aangeboden.

Het boek Letterlust (De Harmonie/Manteau 2003) dat de twee ‘letterheren’ samen maakten, staat centraal in de gelijknamige tentoonstelling. Van Kooten (de schrijvende letterheer) haalt in dit boek herinneringen op aan zijn jeugd, aan

[p. 60]

Omslag boek Kees van Kooten & Ewald Spieker, Letterlust. De Harmonie, 2003 (Foto: Museum Meermanno)

het plezier dat hij beleefde aan letters en woorden waarachter vaak een heel universum schuilging. Spieker (de beeldende letterheer) laat zich in zijn grafische en ruimtelijke werk inspireren door de vorm van de letters en speelt er een associatief spel mee.

De tentoonstelling is naast een visualisatie van het boek ook een overzicht van het werk van Ewald Spieker, letterkunstenaar sinds 1970. Spieker (geboren 1950) volgde zijn opleiding aan de Rietveld Academie, waar hij o.a. les kreeg van Charles Jongejans en de Duitse typograaf Josua Reichert. In zijn atelier heeft Spieker een aantal persen waar hij zijn werk op drukt: mooi gedrukte bibliofiele boeken en grafiek. Eerder dit jaar werd Spieker uitgenodigd zijn werk in München te exposeren, naast dat van o.a. Werkman, Sandberg en zijn leermeester Reichert.

Adres: Museum Meermanno, Prinsessegracht 30, Den Haag, tel. [phone], www.meermanno.nl. Openingstijden: dinsdag t/m vrijdag van 11.00 tot 17.00 uur; zaterdag en zondag van 12.00 tot 17.00 uur.

Ewald Spieker, Dubbel A, begin en begin. Lino, stans, boekdruk, 1997 (Foto: Museum Meermanno)

Blind bestempeld en rijk verguld

Het Museum Plantin-Moretus exposeert van 15 oktober 2005 tot 15 januari 2006 haar fraaie bandenverzameling. De collectie bestaat uit vijftiende- en zestiende-eeuwse banden, aangevuld met onder meer de bibliotheek Max Horn en het ‘Ensemble Emile Verhaeren - René Vandevoir’ voor de recentere eeuwen. Voor nieuwe aankopen met betrekking tot de bandencollectie kreeg het museum in 2000 een projectsubsidie van de Vlaamse Gemeenschap. Zo kon onder meer een Officium voor de H. Maagd (1575) met een bijzondere zestiende-eeuwse boekband in Franse Renaissancestijl worden aangekocht. Daarnaast worden banden gepresenteerd die door de steunverlening vanwege het Bestendig Dotatiefonds voor de Stadsbibliotheek en het Museum Plantin-Moretus konden worden verworven. Deze vriendenvereniging, die in 2005 haar eeuwfeest viert, heeft door haar mecenaat in hoge mate bijgedragen tot de totstandkoming van de huidige boekenschat van het Museum Plantin-Moretus. Ook

[p. 61]

Staalbrug 277, Groenburgwal, Zuiderkerk met Oneindige A (groet aan Brancusi) (Foto: Museum Meermanno)

wordt aandacht besteed aan boekbanden van Plantin uit de verzamelingen van o.m. de Bodleian Library (Oxford) en de Koninklijke Bibliotheek (Brussel en Den Haag). Curatoren van deze tentoonstelling zijn Elly Cockx-Indestege, ere-afdelingshoofd Kostbare Werken van de Koninklijke Bibliotheek te Brussel, en Jan Storm van Leeuwen, conservator Boekbanden van de Koninklijke Bibliotheek te Den Haag.

Adres: Museum Plantin-Moretus, Prentenkabinet, Vrijdagmarkt 22-23, Antwerpen, tel. (0032) (3) 221 14 50 of (0032) (3) 221 14 51, www.museum.antwerpen.be/plantin-moretus. Openingstijden: dagelijks van 10.00 tot 17.00 uur.

Flanders' Finest

Het werk van zeventien Vlaamse prentenboekillustratoren wordt van 13 augustus 2005 tot en met 28 september 2005 tentoongesteld in het Literair Museum van Hasselt. Er zijn originele prenten te bewonderen van de beste illustratoren van dit ogenblik: Kristien Aertssen, Lieve Baeten, Sabien Clement, Carll Cneut, Erika Cotteleer, Gerda Dendooven, Goele Dewanckel, Sebastiaan van Doninck, Pieter Gaudesaboos, Guido van Genechten, Ingrid Godon, Tom Schamp, André Sollie, Isabelle Vandenabeele, Klaas Verplancke, Paul Verrept, Geert Vervaeke.

De tentoonstelling Flanders' Finest werd samengesteld door NCJ/Villa Kakelbont in opdracht van het Vlaamse Fonds voor de Letteren. Zij is bedoeld om de Vlaamse illustratoren bekend te maken in het buitenland. In het Literair Museum krijgt de bezoeker een selectie uit de tentoonstelling als voorproefje op de volledige tentoonstelling die in 2006 o.a. naar Duitsland, Nederland en Frankrijk reist.

Adres: Literair Museum, Bampslaan 35, Hasselt (vlakbij het station), tel. (0032) (11) 22 26 24, [e-mail].

Openingstijden: woensdag t/m zaterdag en elke eerste zondag van de maand van 14.00 tot 17.00 uur en volgens afspraak.

Goud bestempelde lederen band met midden- en hoekplatten met lintenpatroon op een fond bezaaid met vierpasjes, Antwerpen (?) 1575 of later (Foto: Museum Plantin-Moretus, Prentenkabinet)

[p. 62]

Illustratie uit het boek Kleine Draak van Lieve Baeten (© erven Lieve Baeten)