De Boekenwereld. Jaargang 20

[p. 162]

Veilingen
Een bijzondere veiling van bordspelen bij Glerum
P.J. Buijnsters

Traditiegetrouw betekent december alom topdrukte op veilinggebied. Voor de Nederlandse boeken- en prentenliefhebbers kwam er echter dit jaar een unieke veiling bij die aandacht verdiende, namelijk de veiling van papieren speelgoed ‘Ter Leering en Vermaeck’ op 15 december 2003 bij Glerum Auctioneers te Amsterdam. Normaliter houdt Glerum aan het eind van het jaar altijd een zogenoemde verzamelaarsveiling met veel poppen en beren, waar de boeken- en prentenliefhebber weinig te zoeken heeft. Maar deze keer lag dat geheel anders. Wat hier onder de hamer kwam, bestond voor het merendeel uit een grote collectie bordspelen van de in 2002 overleden verzamelaar Piet Bénard. Bénard, eigenaar van Reisburo Rosa te Goes, was een stille in den lande, beter misschien: a lonely wolf. Hij kocht liefst anoniem op veilingen en had blijkbaar weinig behoefte om anderen deelgenoot te maken van zijn passie voor speelprenten en bordspelen. Intussen was hij zelf wel degelijk een ‘hartstochtelijk verzamelaar’, zoals Claartje Pennink hem in haar inleiding op de veilingcatalogus aanduidt. Die door mevrouw Pennink met veel zorg samengestelde catalogus (nr. 254) is op zichzelf al een collector's item: handzaam, kleurrijk geïllustreerd en - wat het belangrijkste is - met een opmerkelijk aanbod aan zelden gepresenteerde papieren objecten.

Om de waarde daarvan te beseffen moet men eigenlijk eerst weet hebben van wat er buiten de Atlas van Stolk te Rotterdam op dit gebied in Nederlandse openbare musea en bibliotheken aanwezig is. Ik betwijfel overigens of Bénard zelf zich daar druk om heeft gemaakt. Men krijgt integendeel sterk de indruk, dat hij er onbekommerd op los heeft gekocht met als gevolg een enorme hoeveelheid ganzenborden en ganzenbordachtige spellen, oud (eind achttiende eeuw) en jong (laat twintigste eeuw), rijp en groen door elkaar. Eigenlijk veel te veel voor een enkele veiling, te meer omdat het hier een verzamelgebied betreft dat als het ware nog braak lag en eerst door particulieren en musea ontdekt moest worden. In zo'n situatie is voorzichtig beginnen en het koperspubliek warm maken een primaire vereiste. Vanuit dat perspectief was er op 5/6 mei 2003 al een en ander van Bénards speelprenten bij Glerum geveild, zij het zonder dat zijn naam toen in de catalogus vermeld stond. Na deze tryout volgde op 15 december de echte veiling. Werd het een grande finale majestuoso? Op de kijkdagen bleef het opvallend stil, wat bij de organisatoren wellicht tot enige onzekerheid over het te verwachten resultaat zal hebben geleid. In elk geval was het veilingaanbod op het laatste moment nog aangevuld met een 25-tal nummers, hetgeen het totaal bracht op 342 items. Naast de bordspelen en andere papertoys van Bénard lagen er diverse kavels kinderboeken en -prenten, die men evengoed op andere veilingen had kunnen aantreffen. Verder een grote hoeveelheid poëzieplaatjes, wenskaarten (valentines), papieren aankleedpopjes, feestartikelen (waaronder twee partijen kinderparapluutjes), kunstige knipsels, diorama's, sierbriefpapier en andere printed ephemera. Alles bij elkaar een lust voor het oog en zeker een uitdaging voor nieuwe verzamelaars.

Hoe keken potentiële geïnteresseerden van tevoren tegen deze veiling aan? Voor zover viel na te gaan: met gemengde gevoelens. De taxatiebedragen waren namelijk hoog, veel te hoog zelfs, zoals ter veiling spoedig zou blijken. En, als ik voor mezelf mag spreken, wat in de collectie Bénard op enkele uitzonderingen na ontbrak, waren de werkelijke topstukken: de zeventiendeeeuwse of vroeg-achttiende-eeuwse bord- en kaartspellen. Zo was er zelfs onder die honderden objecten niet één slangenspel. Bovendien werd wat kwalitatief goed was weer enigszins wegge-

[p. 163]

drukt door de veelheid aan middelmatig spul. Hoe zou dat uitpakken?

De veiling, geleid door Glerum, werd bezocht door een kleine zeventig bezoekers: meest particuliere verzamelaars. Van de handelaars telde ik slechts Lourens Bas uit Hoorn, Acanthus (Iris van Daalen) uit Utrecht, Bob Loose uit Den Haag, Dik Ramkema uit Overveen en Theo de Boer (ambulant). Uit de bibliotheek- en museumwereld bood, naar mijn weten, alleen de Atlas van Stolk, overigens bij actio in distans. Het begin was onheilspellend. Partijen ganzenborden, op €200 tot 220 getaxeerd, gingen met moeite weg voor €80. En waar zo'n lokprijs ver beneden de limiet niet hielp, ging Glerum desnoods nog een trapje lager. Van een geanimeerd biedgevecht was dan ook geen sprake, al bleken enkele Engelse bezoekers op onverwachte momenten bereid flink in de buidel te tasten. En misschien was de €650 + 25% veilingkosten die Acanthus moest neertellen voor het achttiende-eeuwse Spel van de Constitutie ook een stuk realistischer dan de schattingsprijs van €800 à 900. Zodra het echter op hoge kwaliteit aankwam, veranderde het beeld als op slag. Een prachtig palmhouten tableau van C. Bavelaar, voorstellend ‘schilders werkzaam aan een huis, daarbij gadegeslagen door een paar’, ging voor €2000 naar een bekend verzamelaarsechtpaar en bleef zo precies binnen de taxatie. Een als ‘Kring des Ouderdoms’ aangeduid bordspel in handgekleurd litho, van circa 1830, dat thematisch nauw verwant is aan de veel bekendere ‘Trap des Ouderdoms’, klom binnen enkele seconden van de geschatte €240 à 260 naar €600. Een door zijn onderwerp reeds begerenswaardige trekkaart (Augsburg, ca. 1840) van een harlekijn met rarekiekkast op de rug ging tienmaal over de taxatie van €80. Maar de hoofdprijs ging naar de niet aanwezige Amerikaanse antiquaar Justin G. Schiller. Die verwierf voor €1600 (taxatie €900 à 1000) een door Basset in Parijs ca. 1760 uitgegeven Jeu des Juifs.

Niet minder interessant dan dit Franse jodenspel was het eveneens paginagroot afgebeelde Pythagoras, en de Hoop, of Vermaaklyk Lotery- en Talspel (Rotterdam, J. Hendriksen, 1808, ‘Voor Rekening van den Inventeur’ D.v. Lubeek). Bénard kocht naast veel andere bordspellen ook deze speelprent op 31 mei 2001 voor liefst f2400 + opgeld op een veiling bij Bubb Kuyper, kort dus voor zijn overlijden. Het betreft hier een inderdaad hoogst zeldzame prent (bij mijn weten alleen aanwezig in het Nederlands Openluchtmuseum), waaraan nog van alles valt uit te zoeken, iconografisch en spelhistorisch. Vandaar dat de verkoop van dit stuk (hier onder nr. 285 getaxeerd op €800 à 900) min of meer als graadmeter voor het succes van de Glerum-veiling beschouwd kon worden. Resultaat: €480 (f1057) + opgeld. Acanthus kon ook met die aankoop tevredener zijn dan de inbrenger of het veilinghuis.

Toch verdienen Glerum en zijn medewerkers alle lof voor hun durf om bij een zo onzekere markt een aparte veiling van (hoofdzakelijk) speelprenten en papertoys te organiseren. Dat de geldelijke opbrengst misschien beneden verwachting bleef, lag mede aan de haast beschamende afzijdigheid van onze openbare instellingen. Natuurlijk, het geklaag over gebrek aan middelen is daar niet van de lucht. En misschien kwelt ook de vraag of zulke waar nu in een prentenkabinet, een bibliotheek of in een speelgoedmuseum thuishoort. In elk geval lijkt het cultuurhistorisch belang van de hier aangeboden papierspellen nog lang niet tot alle publieke beheerders te zijn doorgedrongen. Tot blije verbazing van sommige particuliere verzamelaars.