De Boekenwereld. Jaargang 20

[p. 95]

William Morris in Nederland: een bibliografie
Geschriften van en over William Morris in het Nederlands taalgebied, 1874-2000
Hans Hafkamp
Lieske Tibbe, Wim Gerlagh, Sjaak Hubregtse Leiden, Primavera Pers, 2003, 64 p., ill. ISBN 9074310877 €14,90

Sinds 1997 komen onder de naam Dutch William Morris Circle enkele Nederlandse leden van de William Morris Society een paar maal per jaar bijeen. Doel van deze bijeenkomsten is het elkaar op de hoogte houden van publicaties en activiteiten met betrekking tot Morris en diens invloed in Nederland. Het eerste tastbare resultaat van deze uitwisselingen is de hier gesignaleerde bibliografie.

William Morris (1834-1896) was een duizendpoot en dat niet alleen op artistiek gebied, aangezien hij ook politiek veelvuldig van zich deed horen. Zijn esthetica was in hoge mate verbonden met zijn socialistische opvattingen. Hij verafschuwde de smakeloze massaproductie die dankzij de Industriële Revolutie een steeds grotere plaats in het dagelijks leven ging innemen en riep op tot een herwaardering van het ambacht, het handwerk en het vakmanschap. Zoals uit deze bibliografie nogmaals blijkt, misten zijn opvattingen ook in Nederland hun uitwerking niet.

De vraag die dit soort projecten als eerste oproept en die haast onbeantwoordbaar is, is die naar de mate van volledigheid die is bereikt. Wat betreft de primaire bibliografie mag je aannemen dat die, vooral bij de uitgaven in boekvorm, min of meer compleet is aangezien daarvoor de nodige bibliografische bronnen bestaan en er bovendien de laatste jaren redelijk veel onderzoek naar Morris in Nederland is gedaan. Voor de secundaire bibliografie is het veel moeilijker duidelijk te bepalen in hoeverre die een goed overzicht geeft van wat er in Nederland over Morris is geschreven. De voor de hand liggende, omvangrijke publicaties zijn natuurlijk allemaal geregistreerd, maar hoe staat dat met de kleinere artikelen? Ik kan alleen zeggen dat twee korte artikeltjes die ik in De Boekenwereld over Morris schreef keurig zijn opgenomen. Daarentegen mis ik echter de (eerder op 8 februari 1986 in de Volkskrant verschenen) passage die Hub. Hubben aan Morris wijdde in Het tomeloze talent in grafisch Nederland (Amsterdam 2000) naar aanleiding van de tentoonstelling Van William Morris tot Roswitha Quadflieg. Een eeuw private presses in Rijksmuseum Meermanno-Westreenianum/Museum van het Boek in 1985-'86. Maar er valt natuurlijk over te discussiëren in hoeverre zo'n uitgebreide opmerking nog tot de secundaire literatuur behoort. De

[p. 96]

enige reden dat ik deze passage durf op te voeren ligt dan ook in de bibliografie zelf Hierin worden namelijk zelfs advertenties ontsloten die rond de vorige eeuwwisseling in Nederlandse tijdschriften voor werken van Morris verschenen, evenals titelloze en dus korte aankondigingen van een tv-programma over Morris. Het opnemen van advertenties mag marginaal lijken, maar het geeft wel een indicatie van de belangstelling voor de man. Een ander belangrijk aspect van de secundaire bibliografie is dat daarin ook ongepubliceerde, aan Morris gewijde scripties zijn opgenomen.

Een nadeel van deze bibliografie vind ik dat de titels nauwelijks zijn geannoteerd. Dit geldt zowel voor de primaire als voor de secundaire bibliografie. In de primaire bibliografie

Frontispice en titel van William Morris, Kunst en Maatschappij, Amsterdam 1903, met portret van William Morris door S.H. de Roos (afbeelding uit besproken boek)

wordt vermeld dat in 1973 bij uitgeverij Bert Bakker Het woud achter de wereld verscheen, volgens de titelbeschrijving ‘Bewerkt naar het Engels door Max Schuchart’. De annotatie hierbij luidt: ‘Vertaling van The wood behind the world’. Nederlandse uitgevers gebruiken het woord ‘bewerken’ echter meestal niet als synoniem voor ‘vertalen’ Over het algemeen houdt ‘bewerken’ in dat er ingrepen in de tekst zijn gepleegd, zoals bekortingen of vereenvoudigingen. Voor een goed inzicht in de receptie van Morris in Nederland is het niet onbelangrijk te weten of dit een getrouwe vertaling is of inderdaad een ‘bewerking’ om de schrijver bijvoorbeeld toegankelijk te maken voor een publiek van fantasy-lezers. Ook bij de secundaire bibliografie had iets meer annotatie niet misstaan. Zo is onder 1993 de biografie Henri Polak, sociaal democraat 1868-1943 door Salvador Bloemgarten opgenomen. Hierbij wordt echter niet vermeld dat deze studie volgens het register eenentwintig verwijzingen naar Morris bevat, met op de pagina's 484 tot 493 een uitgebreide beschouwing over Polak en de door hem vertaalde Morris met tussenkopjes als ‘Polak ontdekt William Morris’ en ‘Morris' invloed in Nederland’. Dit boek is kortom een belangrijke secundaire bron.

Interessanter dan bibliografische muggenzifterij is het echter te bekijken wat deze bibliografie vertelt over de receptie van Morris in ons land. Meteen duidelijk is dat de meeste vertalingen tussen 1890 en 1908 werden gepubliceerd en dat zelfs het postuum als laatste uitgave van de Kelmscott Press in 1898 verschenen A Note by William Morris on His Aim in Founding the Kelmscott Press al in 1902 werd vertaald. In het interbellum verschenen twee Morris-vertalingen en daarna werden in 1973 en 1974 nog de romans The Wood Behind the World en The Welt at Worlds End vertaald. Deze vertaalgeschiedenis laat iets zien van het beeld dat Morris in een bepaalde periode opriep. De vroege vertalingen betroffen vooral

[p. 97]

Morris' socialistische en utopistische werk en waren deels zelfs vervaardigd door de voormannen van de socialistische beweging in Nederland. De laatste twee vertalingen verschenen daarentegen in een aan fantasy gewijde reeks, waarin bijvoorbeeld ook werken van Lord Dunsany en De laatste eenhoorn van Peter S. Beagle verschenen.

Brochure over de uitgave van William Morris en zijn invloed op het boek door Emmanuel de Bom (afbeelding uit besproken boek)

Wat betreft de secundaire literatuur constateren de samenstellers in hun voorwoord: ‘De meest omvangrijke en serieuze publicaties stammen uit de periode rond 1900 en uit ca. 1975-1985. De rest bestaat hoofdzakelijk uit journalistieke stukken met een globaal overzicht van leven en werk.’ Wat mij bij bestudering van de titels echter ook opvalt, is dat de huidige Engelstalige Morris-studie in Nederland nauwelijks op weerklank heeft kunnen rekenen, hoewel de samenstellers schrijven: ‘In Nederlandse wetenschappelijke bibliotheken bevinden zich veel, voornamelijk Engelstalige, publicaties over William Morris.’ Dat tussen 1984 en 1996 The Collected Letters of William Morris onder redactie van Norman Kelvin in vier delen (in vijf banden) verschenen bij de Princeton University Press lijkt in Nederland geen enkele reactie in de literaire kritiek te hebben losgemaakt. (Hoewel ik niet helemaal zeker weet of dat werkelijk zo is: als ik mij goed herinner - maar het is erg lang geleden - verscheen van het eerste deel een recensie in NRC Handelsblad, maar die is in de bibliografie niet terug te vinden.) En ook de in 1994 bij Faber and Faber verschenen grote moderne biografie door Fiona MacCarthy is volgens de bibliografie in Nederland door niemand - zelfs niet door de anglofiele biografieënliefhebber Kees Fens - besproken. Opvallend is bovendien dat de Nederlandse (academische) belangstelling vooral naar Morris' kunst(nijverheids-)productie uitgaat en dat zijn romans en poëtische werken (zoals zijn 42.000 regels omvattende magnum opus The Earthly Paradise) niet tot scripties of artikelen hebben geleid. Ten slotte vind ik het opmerkelijk dat van de vele vaderlandse letterkundige en journalistieke (na)reizigers niemand in het voetspoor van Morris en met diens dagboek in de bagage naar IJsland lijkt te zijn getrokken. Waarschijnlijk onderstreept dit vooral het eerste deel van de constatering van de samenstellers in hun inleiding: ‘Hoewel Morris in Nederland waarschijnlijk niet heel bekend is geweest, is hij nooit in de vergetelheid geraakt.’ De verschijning van William Morris in Nederland - voor een deel gezet uit de digitale Golden Type, die in 1989 werd gecreëerd op basis van Morris' oorspronkelijke ontwerp uit 1890 - vormt onbewust een fraaie illustratie van deze tweeledige opmerking. Het boekje zelf is een uiting van het feit dat Morris niet in vergetelheid is geraakt, terwijl de oplage van 350 exemplaren een indicatie is van het aantal liefhebbers dat men ermee denkt te bereiken.