De Boekenwereld. Jaargang 19

[p. 240]

Berichten

De Fransen in Rome

Bij antiquariaat Thomas-Scheler is verschenen Des Français à Rome. Essai bibliographique sur la présence de l'esprit français dans la ville éternelle pendant quatre siècles (Parijs 2002), oblong quarto, 190 pagina's met 79 illustraties waarvan veertien in kleur. Het boek beoogt geen complete bibliografie te leveren, want het is gebaseerd op een collectie die de schrijvers, Bernard Clavreuil met assistentie van Nadine Périer, als handelaars in handen hebben gehad. Maar de verzameling is bijzonder representatief voor het onderwerp en de uitvoerige bibliografische beschrijvingen zijn voorzien van adequate verwijzingen naar standaardbibliografieën en handboeken, en van korte biografische schetsen van de ambassadeurs, architecten, diplomaten, geestelijken, schrijvers, grafische kunstenaars, historici, drukkers, juristen, boekhandelaren, medici, schilders, boekbinders, geleerden, en anderen die in het boek aan de orde komen.

Onder de zestiende-eeuwse schilders en graveurs komen we tegen Etienne Duperac (1525-1601), Robert Granjon (1513-1589), graveur van onder andere Arabische lettertekens, en Antoine Lafrey (1512-1577). Van de laatste treffen we een collectie van zeven gravures van monumenten in Rome aan: Speculum Romanae Magnificentiae. Er zijn uiteraard werken van François de Billon (1522-na 1561), Joachim Du Bellay (1522-1560), François Rabelais (1494-1553) en Michel de Montaigne (1533-1592). Van Montaigne bevat de verzameling het in 1774 postuum verschenen journaal van zijn reis door Italië. Werk van Marc-Antoine Muret (1526-1585) ontbreekt evenmin. Muret werd vanwege zijn homofilie verdreven uit Frankrijk en later ook uit Venetië, maar werd desondanks secretaris van kardinaal Hippolyte ii d'Este en professor in de moraalfilosofie aan de universiteit van Rome. Tolerantie is overal en altijd selectief geweest!

In de sectie zeventiende eeuw vinden we werken met illustraties van Dominique Barrière (ca. 1615-1678) en Kirchers Romani Coleegii Societatis Jesus Museum Celeberrimum (1678), van Nicolas Chevalier (vóór 1685-1717) die zich als boekhandelaar in Utrecht vestigde, onder andere Remarques sur la pièce antique de bronze trouvée depuis quelques années aux environs de Rome (Amsterdam 1694), Antoine Desgodets (1653-1728) is vertegenwoordigd met afbeeldingen van antieke monumenten in Rome in Les édifices antiques de Rome (Parijs 1682) en verder zijn er topografische gravures van Rome van François Collignon (1610-ca. 1685). Van Honoré Fabri (1607-1688) is aanwezig zijn Synopsis optica uit 1667, dat Newton inspireerde en van Charles Henry de Beaumanoir, marquis de Lavardin (1644-1701) is er onder andere een bijzondere verzameling pamfletten betreffende het conflict tussen Frankrijk en het Vaticaan over het recht van de paus zich met wereldlijke zaken te bemoeien, van Marin Mersenne (1588-1648) een door hemzelf met de pen gecorrigeerd exemplaar van zijn Harmonicorum libri, gevolgd door zijn Harmonicorum instrumentorum (1636). Ook een exemplaar van het vrijwel onvindbaar geworden hoofdwerk van Gabriel Naudé (1600-1653) Considérations politiques sur les coups d'état (Rome 1639) is aanwezig. Het exemplaar van Jean Racine van de Histoire des grands chemins de l'Empire Romain (1622) van Nicolas Peires (1580-1637) wordt uitvoerig beschreven. Het door Nicolas Poussin (1594-1665) geïllustreerde Documenti d'Amore (1640) van Francesco da Barberini en Poussins Collection de lettres ontbreken evenmin. Beschreven wordt verder een uit vier gravures bestaand panorama van Rome uit 1642 van de hand van Israel Silvestre (1621-1691) evenals de tien bladen van diens Les Egilses des Stations de Rome (ca. 1645).

De achttiende eeuw levert werk van Jean Barbault (1705-1766), onder andere zijn Les plus beaux monuments de Rome Ancienne (1761-63), het auteursexemplaar van de vertaling van Sallustius: Histoire de la République Romaine dans le cours du VIIe siècle (1777) door Charles de Brosses (1709-1777) met toevoegingen in manuscript en originele tekeningen. Het door François Duflos (1710-1746) geïllustreerde Castelli, e ponti (1743) staat naast

[p. 241]

twee met gouache ingekleurde pentekeningen van Jacques Gamelin (1738-1803). Er zijn werken van Dominique Magnan (1731-1796), waaronder zijn rijk geïllustreerde La ville de Rome (1778), van de Franse kunstenaar Adrien Manglard (1695-1760) en van Domenico Montagu (?-1750) onder andere zijn Nouveau recueil des vues des plus beaux restes de Rome ancienne (1770). En al was Piranesi (1720-1778) geen Fransman, zijn nauwe contacten met Franse kunstenaars hebben de verzamelaar ertoe gebracht toch ook zijn belangrijkste werken betreffende Rome in zijn collectie op te nemen. Van Joseph Marie Vien uit Montpellier (1716-1809) bevat de verzameling het charmante Caravanne du Sultan à la Mecque. Mascarade turque donnée à Rome, een serie van 31 gravures (1749).

Ook de negentiende eeuw is representatief vertegenwoordigd met werken van Lucien Bonaparte, Chateaubriand, A.L. Custine, Stendhal, Taine, Antoine Jean Baptiste Thomas (Un an à Rome met 72 gekleurde lithografieën].

Het zal uit deze beperkte opsomming al duidelijk zijn, dat de voortreffelijk gepresenteerde catalogus van deze bijzondere verzameling voor de minnaars van Rome een bijzonder nuttig en begerenswaardig boek is geworden. De prijs van €70 hoeft niemand af te schrikken.

Anton Gerits

Oproep chassidische legenden

In het kader van een onderzoek naar de Chassidische Legenden van H.N. Werkman probeer ik zoveel mogelijk exemplaren van de twee suites te achterhalen. Dit heeft - afgezien van enige gegevens over losse prenten - tot nog toe opgeleverd:

-	Amsterdam, Joods Historisch Museum - i en ii: ongenummerde set proefdrukken
-	Den Haag, Gemeentemuseum - i: 9/20, ii: 10/20
-	Den Haag, Koninklijke Bibliotheek - i:5/20, ii: 14/20
-	Duitsland, Offenbach, Klingspormuseum - i: 4/20, ii: 3/20
-	Duitsland, Hamburg, Museum für Kunst und Gewerbe - i en ii: ongenummerd
-	Groningen, Groninger Museum - i: 17/20, ii: 5/20
-	Groningen, Groninger Museum (bruikleen SM Amsterdam) - i: 20/20, ii: 13/20
-	Nederland, privé-bezit - i: 18/20
-	Nederland, privé-bezit - ii: 11/20
-	Rotterdam, Museum Boymans van Beuningen- i: 10/20, ii: 4/20
-	Utrecht, Antiquariaat André Swertz - i: 11/20, ii: 1/20
-	Zwitserland, privé-bezit - i: 15/20, ii: 6/20

Wie heeft aanvullingen op deze lijst? Ik ben zowel geïnteresseerd in complete suites als in losse exemplaren van de prenten omdat het vermoeden bestaat, dat een aantal van de oorspronkelijke sets onder andere door vererving uit elkaar is geraakt.

Alle opgaven worden strikt vertrouwetijk behandeld. U kunt reageren naar: Kees Thomassen, Afd. Bijzondere Collecties, Koninklijke Bibliotheek, Postbus 90407, 2509 LK Den Haag of: kees. thomassen @kb.nl.

Kees Thomassen

Twaalfde Bert van Selm-lezing

Op dinsdag 2 september 2003 zal Piet Verkruijsse de twaalfde Bert van Selm-lezing houden met als titel Plaatjes kijken. Raadsels rond illustraties in oude boeken. Boeken met plaatjes zijn altijd leuker dan boeken zonder plaatjes, maar hoe komt een uitgever ertoe illustraties aan zijn drukwerk toe te voegen en welke keuzes heeft hij? Neemt hij hout of koper en drukt hij de prenten op afzonderlijke bladen of binnen het katern tussen de tekst? Kiezen voor het een of het ander heeft de nodige consequenties voor de productie van een publicatie. De drukkershandboeken uit het verleden verschaffen weinig details over hoe het illustreren in de praktijk in zijn werk ging. Er zit voor de boekarcheoloog weinig anders op dan te gaan graven in dat geïllustreerde drukwerk uit het verleden om te kijken naar wat die plaatjes aan bijzonderheden prijsgeven. Kunnen we ons op die manier een beeld vormen van de technieken die toegepast werden én van de strategieën die boekproducenten volgden?

Dr. P.J. Verkruijsse is universitair docent bij de leerstoelgroep Historische Nederlandse Letter-

[p. 242]

kunde en universitair hoofddocent bij Boekwetenschap en Handschriftenkunde van de Faculteit der Geesteswetenschappen van de Universiteit van Amsterdam. Hij promoveerde in 1983 op de descriptieve bibliografie van de Zeeuwse kroniekschrijver en vertaler Mattheus Smallegange. Zijn publicaties bewegen zich op het terrein van de systematische en analytische bibliografie (onder andere het digitale zoekprogramma voor de Nederlandse letterkunde bizon, bibliografieën van en over Johan de Brune, G.A. Bredero en het journaal van W.Y. Bontekoe) en de letterkunde van de renaissance. Recentelijk publiceerde hij een editie van het reisdagboek van Arnout Hellemans Hooft. Hij is redacteur van het digitale tijdschrift voor de neerlandistiek Neder-L, van het biografisch woordenboek De Nederlandse en Vlaamse auteurs, van het Letterkundig Lexicon voor de Neerlandistiek en van de reeks Literaire Tijdschriften in Nederland.

De lezing vindt plaats in zaal 011 van het Centraal Faciliteitengebouw (gebouw 1175) van het Witte Singel/Doelencomplex te Leiden en begint om 16.15 uur. Aansluitend wordt in het restaurant een drankje geschonken. Toegangskaarten kunnen tot eind augustus worden aangevraagd bij de Universiteit Leiden, Opleiding Nederlandse taal en cultuur, Commissie Bert van Selm-lezing, P.N. van Eyckhof 1, Postbus 9515, 2300 ra Leiden of via [e-mail].

U kunt ook gelijktijdig met de bestelling van de uitgave van de lezing op de bankoverschrijving een toegangskaart aanvragen. De toegangskaarten worden in de tweede helft van augustus toegestuurd. Voor nadere informatie: secretariaat van de Opleiding Nederlandse taal en cultuur, tel. [phone]. U kunt de Bert van Selm-lezing steunen door abonnee te worden. Dit kunt u kenbaar maken door op uw overschrijvingskaart of uw aanvraag voor een toegangskaart het woord ‘abonnee’ te vermelden. U krijgt dan voortaan automatisch elk jaar een uitnodiging voor de lezing toegestuurd en u verzekert zich van een exemplaar van de gedrukte tekst.

De twaalfde Bert van Selm-lezing wordt uitgegeven door de Stichting Neerlandistiek Leiden in samenwerking met De Ammoniet en zal verschijnen op 2 september 2003. U kunt in het bezit komen van een of meer exemplaren door €10,25 (of een veelvoud daarvan) over te maken op postbankrekening 3881447 van de Stichting Neerlandistiek Leiden, Postbus 9515, 2300 ra Leiden; o.v.v. ‘Twaalfde Bert van Selm-lezing’. De bestelling is op 2 september na afloop van de lezing af te halen of zal na die datum worden toegezonden.