De Boekenwereld. Jaargang 17

[p. 284]

Veilingen

Beijers, 5-6 december 2000

De planning van het veilingseizoen in Nederland leidt soms tot wat gekibbel tussen de diverse huizen. Vroeger placht een ouder veilinghuis nog wel eens aan een ‘jonkie’ mee te delen dat hij zijn veiling beter enkele dagen kon verschuiven, terwijl de catalogus dan meestal al gedrukt was. Maar de laatste jaren heeft vrijwel iedereen een ‘vaste plek’ gekregen in het veilingschema. Rekening houdend met de beurs in Haarlem, bijt Van Gendt in het najaar meestal de spits af en volgen dan Van Stockum, Burgersdijk & Niermans, Postma, Bubb Kuyper, De Tille, Beijers en tenslotte weer Van Gendt.

In 2000 waren de kijkdagen van Beijers vlak voor Sinterklaas en viel de avond waarop het oude boek onder de hamer kwam, precies op 5 december. In den lande werd al meewarig gelachen omdat men meende dat die avond wel heel slecht gekozen was. Menig veilingganger dacht daar anders over, want toen de bewuste avondzitting begon, was de zaal op Achter Sint Pieter 140 afgeladen vol. Tot in de deuropening stonden bieders. De handel was in al haar geledingen - van antiquaar tot galeriehouder - vertegenwoordigd.

Naast de vaste rubrieken, zoals het oude boek, beeldende kunst, geschiedenis en topografie, bibliografie, literatuur en muziek, kwam ook de ‘motorbibliotheek’ van Rolf ten Cate (ca. 150 kavels) onder de hamer. De catalogus telde 1498 kavels. Het was geen veiling die bestond uit een en al hoogtepunten. Maar er kwamen wel enkele uitschieters onder de hamer, zoals een fraaie uitgave van het complete werk van Jacob Cats, inclusief een eerste editie van de Zeeusche Nachtegael. Op dit nummer werd niet echt doorgeboden door antiquariaat Forum en een bieder achter de tafel (het was mij niet duidelijk of het om een telefonische bieder of om een commissie ging) zodat de fraaie in leer gebonden en met goud gestempelde serie boeken uiteindelijk voor f 40.000 (30.000/35.000) ‘achter de tafel’ bleef.

Bij lot nr. 160, een fraaie uitgave van de Hollandsche Arkadia uit 1807, leek de ‘ring’ in actie te komen. Dat is een groep handelaren die afspreken dat één van hen zal bieden en dat later de verworven werken onder hen opnieuw in besloten kring geveild zullen worden, waarbij het verschil in prijs niet bij de verkoper of bij het veilinghuis, maar bij de herveilers terecht komt. Een particulier die het in de veilingzaal opneemt tegen de ring, zal het lot nooit voor een koopje krijgen, maar steeds voor de marktwaarde die het werk op dat moment heeft. Deze Hollandsche Arkadia ging van de hand voor f 16.000 (15.000/18.000) naar één van de leden van de ring. Over de activiteiten van de ‘ring’ wordt vrijwel nooit geschreven omdat het als buitenstaander zeer moeilijk is informatie te vergaren over de werkwijze van de leden. J.P. Glerum geeft als één van de eersten in Nederland, in zijn elementaire boekje over veilen (J.P. Glerum, Het Veilingboekje, Baarn 2000), een wat halfslachtige definitie van dit fenomeen. Hij omschrijft de ring als ‘een groep potentiële kopers, die voor de aankoopprijs slechts één uit hun midden laten bieden’. Dat is maar de halve waarheid, want het idee van het herveilen blijft daarbij geheel achterwege.

Terug naar de veiling. De meest saillante stukken bereikten tijdens de avondzitting van 5 december vrijwel allemaal hun prijs, ondanks dat de schatting van enkele nummers aan de lage kant was. Twee litho's van Redon waren opgemerkt door een kunsthandelaar. Le Buddha (lot nr. 290), die overigens niet in een perfecte staat verkeerde, verwisselde voor f 900 (300/400) van eigenaar. Een ‘paarden-prent’ van Dupont bracht f 750 (200/250) op. Het wat verkleurde Gezicht op Jeruzalem van Marius Bauer bleef op f 700 (400/600) steken.

De schildersboekjes aan het begin van de veiling waren vrijwel allemaal in tamelijk deplorabele toestand, met uitzondering van Begin, voortgangh der wijdberoemde schilderkonst der Antycken door F. Junius dat voor f 2000 (500/600) werd afgeslagen.

Een merkwaardige reproductie van een schilderij van Vollon uit de collectie van Taco Mesdag ging voor f 280 (300/400) naar een particulier. Veel geld voor een reproductie, zou men zeggen. Maar het ging om een zogenaamde isografie van de Haarlemse kunsthande-

[p. 285]

laar W.J.G. van Meurs die rond de eeuwwisseling dit ‘geheime’ reproductieprocédé had ontwikkeld. Achterop het karton stond: ‘Van deze isographie zijn maar zeven exemplaren gedrukt. Daarna is de isographische plaat vernietigd. W. van Meurs’. Van Meurs heeft indertijd zijn vinding overgedaan aan de Wereldbibliotheek. Over de techniek van het isograferen bestaat tot vandaag de dag nog volstrekt geen duidelijkheid.

Op de avond van 6 december was de veilingzaal veel minder goed bezet dan op die van de goedheiligman. Enkele curiosa vonden hun weg naar de gespecialiseerde handel, zoals de prospectus voor Het Hooglied van Salomo, geïllustreerd door B. van der Leek en P.J. Klaarhamer: f 190 (60/80). Of het Gedenkboek Keuzetentoonstelling van Hollandsche Schilderkunst met tekst van Jan Veth en uitvoerige illustraties door A.J. Derkinderen. Dit curieuze onvoltooide werk bracht f 700 (400/600) op. Het Album Thijs Maris verkeerde niet in een perfecte staat en verwisselde daarom voor slechts f 700 (400/500) van eigenaar.

Om het merkwaardige boekje toegeschreven aan L.F.J. Hassels, Octavius Kwarto. Schetsen en fragmenten voor en achter de toonbank. Uit de nagelaten papieren van een ongelukkig boekverkoper (Amsterdam 1853), werd fel gestreden. Het is uiteindelijk voor f 400 (100/120) aan een Belg toegeslagen. De in 1994 overleden veilinghouder van Beijers, H.L. Gumbert, schreef er ooit over in Folium (deel 3, p. 58-64) en noemde het één van die zeldzame Nederlandse boeken over het leven van een boekhandelaar. Een complete reeks van het tijdschriftje Folium ging overigens voor f 320 (200/240) naar een nieuwe eigenaar.

Afbeelding van De Hop, uit: J.G. Keulemans, Onze vogels in huis en tuin. Leiden, 1869-1876 (foto J.L. Beijers, Utrecht).

Daar ondergetekende de tweede helft van de zitting niet meer kon bijwonen, ontging hem de opbrengst van Onze vogels van Keulemans en die van de Atlas ichthyologique door M.-P. Bleeker. Bij navraag bleken die f 5400 (4000-5000) en f 12.000 (10.000-12.000) te hebben opgebracht.

Frits Vlasveld

Van Gendt, Amsterdam, 20-21 maart 2001

De prent- en boekveiling van Van Gendt leverde een zeer gemengd beeld op. In beide categorieën waren uitschieters en veel gewone zaken. De catalogus was weer vrij slordig: in de eerste plaats qua indeling in rubrieken, maar ook inhoudelijk. De Leidse hoogleraar Joh. Meursius werd ten onrechte ook N. Chorier genoemd (lot 432), Theodor van Kessel werd verward met een naamgenoot (lot 45), bij lot 469 stond niet vermeld dat het hier één van de vijf delen betrof, aan de postincunabel van Reisch (nr. 524, taxatie f 9.500 - 12.000) ontbrak een vermelde wereldkaart, de prenten in Bachiene's Vaderlandsche geographie werden ten onrechte aan Bulthuis toegeschreven, en zo was er meer. Een deel van de foutieve beschrijvingen kan - en dat is eigenlijk tegenwoordig bij veel veilinghuizen het geval - worden toegeschreven aan het slordig gebruik van de computer: men kopieert een eerdere beschrijving uit een vorige catalogus, past die aan aan het voorliggende boek, maar vergeet daarbij het een en ander. Gevolg: een potpourri van twee verschillende drukken, of iets dergelijks.

Maar zo'n catalogus met gebreken heeft ook voordelen: voor de goede beschouwer valt op een kijkdag nog wat te ontdekken, ontdekkingen die ook wel eens in het voordeel van de koper kunnen zijn.

Eén van de hoogtepunten van de prentveiling was de - op het omslag van de catalogus afgebeelde - Leo Hollandicus kaart, de eerste druk uit 1622 van het graafschap Holland door Claes Jansz. Visscher in de vorm van een leeuw. Oudgekleurd en in een zeer redelijke staat. Koper werd antiquariaat Lemmers voor f 45.000 (taxatie 50.000 à 60.000), dat volgens de informatie in de catalogus al een exemplaar bezat. Dou's 4-bladige kaart van de uitwaterende sluizen in Kennemerland en West-Friesland, een late druk uit 1781 of 1789, modern gekleurd, werd opgehouden op f 3.800 (taxatie 4.500 à 6.000; De Slegte bood nog 3.700). Een leuke en zeldzame kaart van Utopia (gebaseerd op de satire uit de zestiende eeuw van Hans Sachs) uit ca. 1700

[p. 286]

werd gekocht door antiquariaat Acanthus voor f 3.200 (taxatie 1.500 à 2.000). De druk uit 1778 van de kaart van Noord-Holland door Beeldsnijder bracht f 8.500 op (taxatie 4.500 à 6.000), een respectabel bedrag voor een kaart die tot enkele jaren geleden nog regelmatig werd aangeboden. Zoals tegenwoordig te verwachten valt, brachten ook de wereldkaarten en hemelkaarten bedragen op die ruim boven de taxatie lagen.

Een schetstekening van M.I. van Bree van Napoleon die de vrouwen en kinderen beschermt, werd gekocht door de Atlas van Stolk voor f 700 (taxatie 400 à 600). Een tekening in rood krijt uit de school van Nicolaes Maes (met informatie in de catalogus van de expert W.W. Robinson uit Boston, usa) werd gekocht door antiquariaat Van Leeuwen voor f 5.000 (taxatie 6.000 à 8.000). Door alle categorieën van de prentveiling werden Nederlandse historieprenten van G.B. Probst aangeboden, betrekking hebbend op gebeurtenissen in de patriottentijd. Ze zijn iets kleiner van formaat dan de opticaprenten uit dit atelier, iets minder grof van kleuring, en komen weinig voor. Ze brachten bedragen tussen de f 400 en f 1.000 op. Vier kleine prentjes van W.O.J. Nieuwenkamp deden tot veler verrassing f 1.200 (taxatie 200 à 300).

Dan de boeken. De zeeatlas van Ottens uit 1745 werd voor f 40.000 (taxatie 55.000 à 65.000) toegeslagen aan een commissie. Twee eerste drukken van Jan Luyken op groot papier brachten f 800 en f 700 op: iets boven de taxaties, maar wel heel mooie exemplaren die men langzamerhand toch wel steeds minder ziet. Een paar zeldzame zestiende-eeuwse Duitse pamfletten werden gekocht door antiquariaat Müller uit Salzburg. De Lettres d'amour d'une religieuse portugaise (Den Haag 1701), een mooi exemplaar van een zeldzame editie die niet in de kb aanwezig is (Haagse druk!) en niet in Brunet en Graesse wordt vermeld, bleef wonderlijk genoeg onverkocht voor f 800 (taxatie 1.000 à 1.200). Het zeldzame (2 ex. in de stcn) 4^o volksboek van J. Zwetnam, Recht-banck tegen de ydele, korselige, ende wispelturige vrouwen bracht f 2.200 op (taxatie 1.500 à 2.000). Een deel van dit boekje heeft als titel ‘Samenspraeck of de vrouwen menschen zijn of niet’! De Koninklijke Bibliotheek kocht Les avantures curieuses & interessantes d'Oronoko [...] son enlevement & son esclavage à Suriname (Den Haag 1755-56), een boekje dat niet in de Nederlandse Centrale Catalogus voorkomt. Prijs: f 1.000 (taxatie 700 à 900). De Universiteitsbibliotheek Amsterdam schafte zich voor f 1.800 (taxatie 1.200 à 1.500) het Wapenhuys der gesondheyd (Amsterdam 1695) door N. Heinsius aan, een Amsterdamse druk die nog niet in de stcn was opgenomen. Een ander volksboekje, Thyl Uilenspiegel, gedrukt ca. 1860 door De Lange in Deventer, kwam voor f 550 terecht in de verzameling van Arie van den Berg (taxatie 400 à 500).

Tot zover de eerste dag. Op de tweede dag kwamen de ‘gewone’ boeken aan de beurt, veelal in pakketten. Het aardigste lot van die dag was mijns inziens een grote verzameling kranten vanaf de zeventiende eeuw tot en met de maanlanding, opgeborgen in 15 archiefdozen, afkomstig volgens ex libris van Rein van Rooij. Dit lot bracht f 3.400 op (taxatie 2.000 à 2.500).

Plezierig bij een bezoek aan de veiling van Van Gendt zijn de ligging, vlakbij het station, en de voortreffelijke koffie die in ongelimiteerde hoeveelheden uit de automaat komt. Het tempo van de veiling is voor Nederlandse begrippen laag (in België is het nog veel erger!) en verder komt het bij Van Gendt voor dat, waar er normaal altijd lager wordt ingezet dan de taxatie, deze taxatie soms gelijk is aan (en soms zelfs lager is dan) de limiet waarvoor de inzender het lot wil verkopen. Dat levert dan allerlei irritaties op. Of men bepaalt dat de laagste taxatie de limiet is en zet dus niet lager in, of men berekent de taxatie zodanig dat het lot voor driekwart van de taxatie verkocht kan worden. Maar beide systemen door elkaar is verwarrend.

A.G. van der Steur