De Boekenwereld. Jaargang 17

[p. 44]

Veilingen

Reiss & Sohn (Duitsland), 3-6 mei 2000

Van tijd tot tijd bespreken wij in deze rubriek een buitenlandse veiling, vooral wanneer daar zaken geveild worden die voor Nederlandse verzamelaars van belang zijn. Königstein is een Duits badplaatsje, twintig minuten ten noorden van Frankfurt am Main. In een fors gebouw aldaar zetelen vader en zoon Reiss, een van de toonaangevende veilinghuizen in Duitsland op het gebied van boeken en prenten. Het was mijn eerste bezoek aan Reiss en het bleek een verademing tussen alle hectische Nederlandse, Belgische en Londense veilingen. Er wordt op vier dagen 's ochtends en 's middags geveild. Met de daaraan voorafgaande kijkdag levert dat de bezoeker een ‘vakantietrip’ van een kleine week, want zo kan het verblijf in Königstein wel worden omschreven. De bepaald niet dure en zeer goede hotels liggen allemaal op enkele minuten lopen van het veilinghuis. Het stadje heeft vele parken en terrassen en na 21.00 uur is het er 's avonds uitgestorven. Tussen 13.00 en 15.00 en na 21.00 uur wordt er door de hotels dan ook uiterste stilte betracht op trappen e.d. in verband met de slapende gasten!

Ook bij Reiss verloopt alles zeer rustig en efficiënt. Op de kijkdagen is de veilingzaal omgetoverd in een soort bibliotheek met aparte tafeltjes en stoelen. Na inlevering van een lijst met de gewenste nummers (en dat mogen er best honderden zijn), worden deze op bibliotheekwagentjes geplaatst en binnen enkele minuten naar je tafeltje gebracht. De medewerkers van Reiss houden nauwgezet in de gaten of er boeken reeds bij andere tafeltjes staan en bezorgen die later alsnog aan tafel. Lots met ‘gewone’ tweedehands boeken zijn bij Reiss niet te vinden; er zijn uitsluitend antiquarische boeken. De prenten staan op de eerste etage overzichtelijk opgesteld, waar de bezoekers ze zelf kunnen bekijken. De kijkdag was hierdoor voor mij een verademing; ik had in geen jaren zo'n rustige en interessante dag.

De veiling zelf verliep niet minder efficiënt. Om de beurt werden de nummers afgeslagen door vader Godebert en zoon Clemens Reiss, samen gezeten achter het rostrum, waarbij degene die op dat moment niet veilt de resultaten onmiddellijk invoert in de computer. Alle nummers worden getoond en - niet onbelangrijk! - het gaat allemaal in sneltreinvaart. Omstreeks 250 nummers werden per uur afgeslagen, steeds beginnend op tweederde van de getaxeerde prijs (ook wanneer er een aanmerkelijk hogere commissie was!). Wanneer er geen schriftelijke bieden zijn, heeft degene die als eerste en enige zijn vinger opsteekt het nummer voor het genoemde bedrag (en dus niet één slag hoger, zoals hier bij sommige veilinghuizen gebruikelijk is). Wanneer nummers onverkocht blijven, wordt geen toneelstukje opgevoerd om dat te verhullen, maar laat men dat duidelijk blijken.

Zowel 's ochtends als 's middags zijn er pauzes, waarin koffie, thee en frisdrank worden geserveerd in echte kopjes en glazen, gelardeerd met ruime hoeveelheden koekjes, bonbons, zoutjes enzovoort. Voor de betere cliënten is er op de vooravond van de veiling bovendien het zogenaamde ‘Auktions Essen’, een diner waar Reiss de genodigden onthaalt op champagnes, wijnen en een voortreffelijke maaltijd. Het was ditmaal de Nederlandse Ans van Pagée (Antiquariaat Brabant in Den Bosch) die - als oudste cliënt - als eregast bij het diner aanzat.

Tijdens de eerste drie zittingen werd het tweede deel geveild van de grote Zuid-Duitse bibliotheek van de Fürsten van Fürstenberg, de zogenaamde Donaueschinger Hofbibliothek. Toen in de herfst van 1999 het eerste deel onder de hamer kwam, was hierover nogal wat commotie in het vak - en zeker bij Reiss - want de boeken waren niet ingebracht door de familie, maar door twee grote antiquaren: Shapero Books uit Londen en de Heritage Bookshop uit Los Angeles. Deze hadden de gehele bibliotheek gekocht, haalden de krenten uit de pap en lieten vervolgens de ‘bulk’ door Reiss verkopen! De eerste partij bevatte nog vele uitzonderlijke werken, de tweede groep was minder spectaculair maar omvatte toch nog 1730 nummers die gemiddeld voor dm 1000 à 2000 per stuk werden verkocht. In oktober 2000 zal het derde en laatste deel van de bibliotheek volgen.

[p. 45]

Enkele uitschieters uit het nu geveilde tweede deel waren een prachtige Aldus-druk uit 1503: de editio princeps van de Pentateuch-Homilien van de Origines die voor een bedrag van dm 22.000 werd afgeslagen (geschatte prijs: dm 15.000). Ook heel bijzonder was het Reissbuch gen Hierusalem, een in 1590 te Freiburg gedrukte beschrijving van een pelgrimage van de Zwitserse staatsman M. Lussy, die in 1583 via Tripolis, Cyprus en Jaffa naar Jeruzalem reisde (geschatte waarde: dm 10.000; opbrengst: dm 18.000) De collectie van deze Fürstenbibliothek geeft een aardig beeld van wat men zoal aan nuttige boeken in huis had. Veel werken over medicijnen bestemd voor leken, boeken over tuinieren, koken, bergbouw, planten en dieren, brandweer, genealogie, spoorwegen, natuur- en sterrenkunde enzovoort. Voor Nederland in het bijzonder interessant waren de twee deeltjes van Projet pour rendre la paix perpetuelle en Europe door Castel de Saint-Pierre, een voorloper van de ideeën van de Europese eenwording, gedrukt in Utrecht (A. Schouten) in 1713, die dm 1900 (dm 800) opbrachten. Een titel overigens die niet in de Nederlandse Centrale Catalogus wordt vermeld. Een mooi exemplaar van Butkens Trophées tant sacrés que profanes du duché de Brabant bracht dm 3200 (2500) op; Ernst, Histoire du Limbourg dm 600 (750). Simon Stevins Wasser-Baw (Frankfurt 1631), de eerste Duitse vertaling waarvan slechts één exemplaar wordt vermeld in de ncc, werd afgeslagen voor dm 5000 (2000). In de sector bibliografie waren enkele Nederlandse veilingcatalogi die naar Amerikaanse collega's (zoals Jonathan Hill) gingen: de catalogus van de collectie Bolongaro-Crevenna (Amsterdam 1789), een van de belangrijkste achttiende-eeuwse particuliere bibliotheken in Nederland, voor dm 2800 (1500); de catalogus P. Burman (Leiden 1779) voor dm 3000 (600); die van N. Heinsius (Leiden 1682) voor dm 3500 (1200). Het aardige boek van J. Lomeier, De bibliothecis liber singularis (Utrecht 1680) ging voor dm 1100 (600) van de hand en de Origines typographicae van Meerman (1765) voor dm 1100 (800).

De vijf volgende zittingen betroffen het normale Reiss-aanbod: waardevolle antiquarische boeken op alle terreinen en decoratieve grafiek, voornamelijk bestaande uit kaarten en topografische gezichten. Een aantal voor de Nederlanders belangrijke nummers: een handgekleurde Guicciardini uit 1567 werd niet verkocht voor dm 18000 (taxatie 25000); een incompleet getijdenboek van O.L.V. (Parijs 1500), fraai gekleurd, werd verkocht voor dm 13000 (3500); de zeldzame tweede druk uit 1658 van Descartes' Discours de la methode voor dm 9500 (12.000); de Opera varia van Christiaan Huygens in vier delen (1724), gingen voor dm 8500 (7500); een uiterst zeldzaam vroeg boek op het gebied van het handelsrekenen: A. van der Gucht, Cijferbouck (Brugge 1569) bracht dm 10.000 (6000) op; een mooi exemplaar van Woolnough, The whole art of marbling as applied to paper (1881) met ingeplakte voorbeelden van marmerpapieren ging voor dm 1800 (1000) naar een Amerikaanse collega.

Een van de uitschieters was een setje van 36 gravures van bloemboeketten uit het Livre de Boucquets van Toulouze, waarin 92 van dergelijke gravures behoren. Bij een taxatie van dm 10.000 bracht het maar liefst 50.000 op! Erg hoog getaxeerd leek mij de Traitté compendieux et abregé des tulippes (Parijs 1617), met tien tulpengravures van C. de Passe die ook in de Hortus Floridus (1614-1615) voorkomen. Het boekje had immers geen omslag en de prenten waren vlekkig. De taxatie bedroeg niettemin dm 30.000, maar het bedrag waarvoor het werd afgeslagen, lag er niet ver vanaf (28.000). Een schitterend gekleurde vlaggenkaart uit ca 1670 bracht dm 6500 op (taxatie: 3000). Een oudgekleurd exemplaar van het emblemataboek Veridicus christianus van J. David, compleet met het beweegbare loterijschijfje in een der illustraties, ‘deed’ dm 7500 (2000).

De - meest Nederlandse - uitbundig geïllustreerde werken betreffende intochten en begrafenissen gingen voor stevige prijzen naar een Amerikaanse handelaar. Alleen op Souterius' Sainctes funerailles (Haarlem 1626) kon ik voor een redelijk bedrag (dm 1200, taxatie: 1500) beslag leggen, maar dit boek is dan ook nauwelijks geïllustreerd. Veel te duur was natuurlijk dm 800 voor een slordig exemplaar van de Leidse maskeradeprent uit 1865. De taxatie (dm 1000) was nog gekker. Ook te duur was mijns inziens het eveneens slordige exemplaar van Van der Groen en Nijlandt, Het vermakelijck landtleven (1679). Het werd afgeslagen voor dm 1500 de taxatie (750) in dit geval redelijk was. Een combinatie van twee Nederlandse handelaren kocht en ten slotte voor dm 13.000 (8000) twee zeer vroege Latijnse uitgaven van de eerste geslaagde Nederlandse Oost-Indische reis o.l.v. De Houtman (W. Lodewijcks, Prima pars descriptionis itineris navalis in Indiam orientalem. Amsterdam 1598) en Gerrit de Veers verslagen van de drie mislukte pogingen om ‘bij noorden om’ de West te bereiken (Diarium nauticum [...]. Amsterdam 1598).

[p. 46]

De conclusie na dit eerste bezoek is dat men aangename en rustige dagen kan doorbrengen bij een veiling van Reiss, dat de boeken van een kwaliteit zijn die je in Nederland niet vaak tegenkomt, dat je er geen koopjes aantreft en dat sommige niet bijzonder zeldzame boeken beslist voor een hogere prijs worden verkocht dan waarvoor men ze ook in antiquariaten kan aantreffen. De verzorging van de veiling is uitstekend en Reiss sr. is zeker ‘quite a character’, zoals een Engelse collega het treffend verwoordde. Regelmatig krijgen de aanwezigen opmerkingen te verduren wanneer niet snel of duidelijk genoeg wordt geboden. Een achter in de zaal staande dame kreeg de opdracht om vooraan te komen zitten met de toevoeging: ‘Ich beisse nicht!’, waarop zij de zaal verliet en zei de volgende dag nog wel eens terug te komen. En toen twee in het zwart geklede Amerikaanse handelaren een kwartier na aanvang van de veiling de zaal binnenkwamen, riep hij uit: ‘Da komt die Maffia!’ Overigens vertrouwde een habitué onder de aanwezigen mij toe dat het vroeger allemaal veel hectischer toeging en dat toen de veilinghamer regelmatig door de zaal vloog. Voor hen die het plan hebben om ook eens naar Königstein af te reizen: Frankfurt en Mainz liggen beide in de nabije omgeving, waar respectievelijk het Goethe-haus en het Gutenbergmuseum een bezoek waard zijn. In beide steden zijn bovendien een aantal goede antiquariaten gevestigd.

A.G. van der Steur

Burgersdijk & Niermans 16-17 mei 2000

De catalogus van het Leidse veilinghuis Burgersdijk & Niermans vormde een fraai startschot voor de serie boekenveilingen in Nederland van het afgelopen voorjaar. Bijna een derde deel van de 1903 nummers uit deze catalogus wordt ingenomen door de afdeling ‘old and rare books’. Ook de rubriek ‘Nederlandse geschiedenis’ en ‘topografie’ kwam door toedoen van de Friese bibliotheek van dr. H. Halbertsma met 297 kavels goed voor de dag.

Op de voorkant van de catalogus stond een illustratie uit De wajang poerwa (Leiden 1896) van de hand van L. Serrurier. Op de eerste avondzitting van de veiling zorgde deze zeldzame etnologische studie over wajangpoppen, gedrukt in tweehonderd exemplaren, voor de nodige opschudding. Na een inzet van f 5500 werd een felle strijd gevoerd tussen een handelaar, een telefonische bieder en een verzamelaar. Bij ongeveer f 20.000 haakten de eerste twee bieders af, waarop een tweede verzamelaar ten tonele verscheen. Uiteindelijk werd er afgeslagen op f 48.000, acht keer de hoogste schatting (f 5000 / 6000)! De koper viel een ‘beschaafd applaus’ van de verliezers ten deel.

Op de woensdagavond was het tumult eveneens niet van de lucht. De zojuist genoemde particulier, verkwikt door een nachtje slapen, had klaarblijkelijk de smaak van het bieden te pakken. Zorgeloos bood hij op de Levenschets van Hendrik Bolte (...) (Amsterdam 1834) van J.A. Susanna door tot f 2200 bij een schatting van f 200 / 300. De herinnering uit Japan (Haarlem 1833) van H. Doeff werd naast een commissiegever en een in de zaal aanwezige handelaar ‘belaagd’ door drie telefonische bieders. De schriftelijke bieder kwam met f 6500 als winnaar uit de bus (schatting f 1000 / 2000). Het befaamde boek Begin ende Voortgangh van de Vereenighde Nederlantsche Geoctroyeerde Oost-Indische Compagnie (...) (Amsterdam 1646), geredigeerd door Isaac Commelin, werd voor f 70.000 aan een telefonische bieder toegeslagen (schatting f 18.000 / 20.000).

Van de vijf ter veiling aangeboden werken van Olfert Dapper (waarvan twee duplicaten) konden er drie door de beugel. De beschrijving van Klein-Azië (Amsterdam 1680) en die van Noord-Afrika (Amsterdam 1668) brachten respectievelijk f 7500 en f 12.000 op (schatting respectievelijk f 2500 / 3000 en f 4500 / 5000). De Historische Beschryving der Stadt Amsterdam (Amsterdam 1663) werd voor f 7500 verkocht aan een verzamelaar (schatting f 2000 / 2200), die kort daarvoor met f 4600 voor de Beschryvinge van Amsterdam (...) van C. Commelin (Amsterdam 1693-1694) reeds zijn visitekaartje had afgegeven (schatting f 2000 / 2500).

Ronduit monumentaal was de plattegrond van Parijs gemaakt door Louis Bretez in 1739. Deze op twintig afzonderlijke platen gedrukte kaart meet 250 bij 290 centimeter. Het nu bij elkaar in één band gebonden exemplaar, met het stadswapen van Parijs op beide platten, kreeg f 22.000 toebedeeld (schatting f 10.000 / 12.000).

Eveneens een vorstelijk karakter had de tweede druk van Pieter Bors Oorsprongk, begin, en vervolgh der Nederlandsche oorlogen, beroerten, en borgerlyke oneenigheden (...)(Amsterdam 1679-1684). Deze reeks van acht smetteloos gebonden volperkamenten foliodelen, gedrukt op groot papier, ging voor f 8500 naar de handel (schatting f 3500 / 4000). Voor de Nieuwe Hand-

[p. 47]

Gravure uit (I. Commelin), Begin ende Voortgangh van de Vereenighde Nederlantsche Geoctroyeerde Oost-Indische Compagnie (...), Amsterdam, J. Jansonius, 1646.

Gravure uit O. Dapper, Naukeurige Beschryving van Asie (...), Amsterdam, J. v. Meurs, 1680.

Atlas (...), die bestaat uit 82 handgekleurde kaarten, omstreeks 1755 uitgegeven door I. Tirion, moest een handelaar uit de Domstad f 33.000 neertellen (schatting f 14.000 / 16.000).

Wellicht het mooiste geïllustreerde (literaire) werk van Frankrijk in de achttiende eeuw is de Fables choisies van Jean de La Fontaine (Parijs 1755-1759). Vier kloeke banden met daarin 275 prachtige gravures naar tekeningen van J.B. Oudry verhuisden voor f 15.000 naar een commissiegever (schatting f 7000 / 8000). Opmerkelijk was een album met gegraveerde muziek uit de late achttiende eeuw, voorafgegaan door vier pagina's tekst op zijde gedrukt. Gebonden in een schitterende contemporaine en rijk vergulde en fraai versierde rood marokijnen band ging al dit smaakvols voor f 2600 over in handen van een echtpaar (schatting f 800 / 1000), dat de afgelopen jaren al veel mooie muziekuitgaven heeft bemachtigd.

De exacte wetenschappen deden van zich spreken met de Mathematische Oeffeningen (...) van F. van Schooten (Amsterdam 1659-1660). De bijdrage van Christiaan Huygens over kans-

[p. 48]

berekening aan dit boek moeten de afgevallen bieders nog maar eens goed bestuderen. De antiquaar die het voor f 5500 kocht, liet hun slechts ijdele hoop. Eenzelfde bedrag werd op tafel gelegd voor twee in één band gebonden werken van de Zwitserse wiskundige J.R. von Graffenriedt. Zijn verhandeling over aritmetica uit 1618-1619 en een soortgelijke studie over zonnewijzers uit 1620 werden gekocht door een specialist uit Zwolle (schatting f 1000 / 12000).

Titelpagina van John Locke, Two treatises of Government (...), Londen, 1690.

Tegen het einde van de zitting zorgde John Lockes beroemde Two treatises of Government (...) voor een daverende verrassing. Deze eerste druk uit 1690, waarvan er wereldwijd slechts zestien exemplaren bekend zijn, werd geschat op f 7000 / 8000. Ondanks de gehavende toestand werd na een inzet van f 7500 de prijs door twee buitenlandse handelaars opgetrokken naar f 80.000! Na de veiling vernam ik dat dit boek door een jonge Leidse onderzoeker voor enkele honderden guldens van vakantie was meegenomen. De aflossing van zijn studieschuld lijkt me nu geen probleem meer!

Jacob van Eesteren

Kuyper 23-25 mei 2000

Ha, de vreugden van het Internet! Hoe kan een klein mannetje een hoge hoed opzetten! Dankzij wat elektronica kan iedereen eenvoudig informatie oprapen die een ander veel geld en tijd gekost heeft. Dagelijks ontdekken meer mensen de vreugden van het surfen, en dat heeft een steeds grotere invloed tot in de stoffigste hoekjes van het antiquariaat. Boeken die vroeger in Nederland niet te vinden waren, zijn soms helemaal niet zeldzaam meer. De veiling verliest magie, iedere boekwinkel verliest iets van de magie die nodig is om de klant over te halen veel geld uit te geven voor dat boek - zo véél mogelijk geld als het aan de veilinghouder ligt. Bij Kuyper was van deze trend niet veel merken. Hoge schattingsprijzen werden verveelvoudigd. De dikke portemonnee in je achterzak, die je voelt prikken als de spanning stijgt in de zaal, die moet leeg! Dat is de magie van de veiling, van de onverbiddelijke man met de hamer, van de ernstige medewerkers die de heerlijkste lekkernijen omhooghouden - voor het laatst krijg je ze te zien, of je moet die zak met zuurverdiende centjes, dat erfenisje, dat spaarpotje leegschudden om beet te hebben. En dan zul je altijd als je je aanwinst liefdevol bekijkt weer iets van die spanning voelen, van dat gevecht, die magie.

Hoe minder magie de verkoper weet op te brengen, hoe meer de koper het idee nodig heeft dat het eigenlijk een koopje was. En dat is nu juist een kwaliteit van het Internet. De magie van het antiquariaat ontbreekt: je springt haastig en oneerbiedig heen en weer, zonder dat je precies weet bij welke zaak je nú weer zit met de titel die je zoekt. Je ziet soms enorme prijsverschillen, en of een antiquariaat gerenommeerd is of lid van de ilab maakt je niets meer uit. Je zoekt het in verhouding goedkoopste, mooiste exemplaar uit, en je brievenbus gloeit van genoegen als het pakje binnenglijdt!

In de volumineuze catalogus van Kuyper vond ik een handelsdrukwerkje uit de oertijd der vliegmachines, toen welgestelde waaghalzen met een soort gevleugelde Solex de lucht in trachtten te gaan, om de krant te halen en roem te oogsten, en meiden aan elke vinger. Bijna de helft van die avonturiers stortte net zo hard weer neer, als een schroefje het begaf of de wind even speels aan een spijl trok. In 1909 brachten de gebroeders Orville en Wilbur Wright een geïllustreerd reclameschriftje uit voor hun vliegtuigfabriek aan de Nollendorfplatz 3 in Berlijn. Eén zo'n vliegmasjien kostte de zoete som van 20.000 mark, dat zou nu ongeveer een kwart miljoen gulden zijn. Fantastisch, als je zo'n zeldzaam reclameblaadje kunt verwerven, voor een ding dat alleen de rijksteluiszoontjes door hun vader konden laten betalen!

Welnu...feliciteer mij, het is gelukt! De schatting was f 200 / 300 en de inzet begon al meteen op f 700, en na een lang en spannend biedspel wist een antiquariaat in het midden des lands de Wright voor f 1700 te verwerven. Maar ik heb

[p. 49]

een paar dagen vóór de veiling op het Internet een aantal titels opgezocht in de aanbiedingen van allerlei antiquaren. Toevallig vond ik daar in een paar minuten diezelfde Flugmaschine Wright G.m.b.H. van 1909, bovendien nog voorzien van een wervende brief aan een potentiële aeronaut (‘Zijne Keizerlijke Hoogheid de Kroonprins gebruikte eveneens een van onze machines voor een langere vlucht’). Voor honderd gulden was hij van mij. Hmmm, een heerlijke aanwinst - en een koopje!

Natuurlijk heeft het Internet zijn beperkingen. Heel kostbare werken zou ik niet ongezien via het Internet kopen. Sommige handelaren hebben een ander idee van ‘goede staat’ dan ik, en ook de post laat wel eens een steek vallen. De prijsvergelijkingen gaan niet op voor internationale topstukken, of voor echte unica zoals handschriften. Maar buitenlandse boeken zijn vaak goed te traceren, zoals J. Thomas, Illustrierte Geschichte des Bürgerkrieges in Russland 1917-1921 (1929), met het omslagontwerp van John Heartfield. Bij een torenhoge schatting van f 1000 / 1500 bracht deze vóóruitgave in losse katernen met een twintigtal identieke omslagen van Heartfield f 1800 op. Toch is een gaver exemplaar van dezelfde uitgave voor een paar honderd gulden zó te vinden, en een boekeditie (met uiteraard maar één omslag) kost tussen de honderd en de tweehonderd gulden. Zo blijkt een item minder bijzonder dan de beschrijving in de catalogus doet vermoeden.

Zulke verrassingen heb je niet gauw met een beroemd werk als Derrière le Miroir 66-68 (1954) met elf litho's van Chagall. Te midden van enkele tientallen ‘gewone’ Derrières stak dit nummer met een dertig keer hogere schatting (f8000 / 10.000) mijlenver boven alles uit en de opbrengst was ernaar: f 18.000. Niet de zeldzaamheid, maar de naam Chagall bepaalt daar de prijs. Ook een band met zeven vroege edities van Beethoven (1795-1815) zul je bij een zichzelf respecterend antiquariaat niet voor een habbekrats vinden. De opbrengst was f 9500, ongeveer tweemaal de schatting.

De naam M.C. Escher zit nog steeds in de lift, zoals de vele tentoonstellingen en goedkope reproducties van zijn werk laten zien. De Regelmatige Vlakverdeling, een uitgave van de Utrechtse Stichting De Roos uit 1958 (bijgevolg een boek waarvan nog tientallen exemplaren in Nederland te vinden moeten zijn) bracht f 16.000 op, even boven de (nogal hoge) schatting. XXIV Emblemata (1932) ging ook hoog: f 6400 (f 1500 / 2500), en voor De Graphicus M.C. Escher, een losse bijdrage - met vier houtsneden - uit die wonderbaarlijke oorlogsuitgave Halcyon. Driemaandelijks Tijdschrift voor Boek-, Druk-, en Prentkunst (1940), werd f 2300 op tafel gelegd; veel meer dan een complete set Halcyon mét Escher in sommige antiquariaten kost.

Als je zo'n indrukwekkende Escher hebt, koester je hem. Op hun kinderboeken zijn de meeste mensen niet zo zuinig, hoe mooi of zeldzaam ook. En als ze dan stukgelezen waren, werd de Sellotape tevoorschijn gehaald om ze te ‘restaureren’. Wat heeft dat zure spul veel boeken bedorven! Plakband is onheil. Helaas, soms heb je geen keus: zo betaalde een verzamelaar f 1200 (driemaal de schatting) voor een vroege Engelse Tom-Poes-vertaling, ook al was het omslag geplakt. De Dwergheks, een kinderboekje uit 1865 met beschadigde beweegbare delen, gerepareerd met verschillende soorten plakband, deed f 800 (f 100 / 200). Dat kwaliteit veel geld waard is blijkt ook uit een zeer gaaf exemplaar van De avonturen van Pinokkio, in normale staat heus niet zo'n schaars boek uit 1927, waarvoor een kinderboekenhandelaar f 425 neerlegde, exclusief veilingkosten natuurlijk. Bij echte zeldzaamheid moet je kopen wat er wordt aangeboden en is goede kwaliteit alleen maar meegenomen, zoals bij het Nieuw prent ABC boekje, ten einde den lieven Kleinen het aanleeren der Letters gemakkelijk te maken uit 1850, dat voor f 1400

Marc Chagall, litho uit Derrière le Miroir 66-68 (1954).

[p. 50]

naar een befaamde kinderboekenbibliograaf ging.

Bubb Kuyper had de hand weten te leggen op interessante handschriften en persoonlijke eigendommen van allerlei Nederlandse auteurs, unieke zaken die veel bekijks trokken. Zo waren er een paspoort van Piet Paaltjens, dat f 600 opbracht (f 200 / 300), en een nieuw deel van het hartroerende intieme dagboek van Emmy van Lokhorst, dat tot mijn genoegen naar dezelfde koper ging als het vorige deel, voor f 6000 (f 3000 / f 4000). Drie brieven van Vasalis sprongen hoog boven hun schatting van f 600 / 800 uit. Ze gingen voor f 4000 naar een handelaar, die naar verluidt tegen het Letterkundig Museum opbood. Van Hendrik de Vries wist dit Museum wel een aantal brieven, handschriften en surrealistische tekeningen te verwerven, voor f 3000, de laagste schatting, maar wel duur voor deze auteur! Het Museum, die admirabele instelling, wordt door erfgenamen gratis doodgegooid met oude stoelen, stofzuigers en schrijfbureaus van beroemde auteurs. Op de veiling zullen ze zulke aandoenlijke, menselijke voorwerpen, zoals de beroemde sigarenpeuk van Kloos, niet proberen te verwerven. Vandaar dat een bewonderaar van Van Eeden een leunstoel wist te veroveren, besneden met verwijzingen naar De kleine Johannes en Van de passielooze lelie en een portret van de auteur, voor f 1400 (f 400 / 600). En de Victoriaanse monumentale eiken secretaire van Marcellus Emants zal gaan bijdragen aan de magie van een antiquariaat in de Betuwe, voor f 6000 (f 5000 / 7000). In een vergelijkbare categorie bevindt zich een papiervorm van de Ashendene Press met watermerk, gemaakt in 1909. Een antiquaar met een passie voor privépersen wist hem voor f 2900 te verwerven (f 1000/1500).

Een belangrijke collectie boeken over Nederlands-Indië/Indonesië trok veel belangstellende klanten, die de portemonnee niet spaarden. Veel van deze boeken komen uit het bezit van de onlangs overleden auteur Rob Nieuwenhuys. Kennelijk gebruikte hij ze goed, want de staat ervan was over het algemeen niet geweldig. Een militaire publicatie van eind juni 1945, met veel luchtfoto's, ging naar een handelaar voor f 2600, ruim vijf maal de schatting. Die Battalünder auf Sumatra van de Duitse natuuronderzoeker F.W. Junghuhn (1847), waarvan de Nederlandse vertaling niet gepubliceerd is, bracht f 1700 op (f 500 / 700). Het opvallendst vond ik een fotoalbum met 44 afbeeldingen van het Indische straatleven, Javanen in hun dagelijks leven geportretteerd, alsook treinen en fabrieken door K. Cephas uit de jaren 1872-1897. Het album werd door een handelaar gekocht voor f 1700, een heel redelijk bedrag, vond ik (f 1500 / 2500). Vergelijkbaar was In den Ketadon te Jogjakarta. Oepatjara, Ampilan en Tooneeldansen van J. Groneman (1888) met gelichtdrukte foto's van dezelfde K. Cephas, dat werd verkocht voor f 3100 (f 2500 / 3500). Heel prijzig dan weer vond ik zes boeken met herinneringen uit de jaren 1870-1900, zoals Preanger-schetsen van P. de Roo de la Faille, en Brieven uit Insulinde van E. van Rijckevorsel. Dit lotje werd voor f 1900 in de wacht gesleept door een handelaar, zo'n vijftien keer de schatting.

In een andere afdeling was het schier alomvattende Oud en Nieuw Oost-Indiën (1724-1726) verstopt, het levenswerk van de predikant François Valentijn, een rijk geïllustreerd en gezocht werk over heel Zuid-Azië, Australië en Kaap de Goede Hoop. Voor f 48.000 vertrok het naar onze zuiderburen, iets boven de schatting.

Bij een zo rijk gevulde veiling, 4321 nummers met talloze hoogtepunten, is het onmogelijk alle onderdelen te behandelen. Zonder voorbeelden te kunnen noemen moet ik het opvallende prentenaanbod aanstippen, waarbij een aparte catalogus van Nederlandse grafische kunst 1850-1950 van één wel zeer gezegende verzamelaar veel aandacht trok, en vermenigvuldiging van schattingen. Deze 900 lotnummers sterke collectie besloeg bovendien slechts de eerste vijf letters van het alfabet, dus mogen we minstens tot 2003 van Kuyper een flinke stimulans van het verzamelen van Nederlandse grafici uit de late-Scheen-tijd verwachten.

De donderdagavond, dat is waar ik bij Kuyper eigenlijk voor kom. Ik houd van de afdeling biologie, natuurwetenschappen en technologie, waar je auteurs kunt tegenkomen als Fahrenheit, Celsius, Lord Kelvin, Becquerel... Dan krijg je een klein hapje manuscripten en documenten, en ten slotte het pièce de resistance, de oude en zeldzame boeken. Sommige van die zeldzame boeken zijn op het moment dat u dit leest reeds uit elkaar gehaald. De prenten worden bewonderd, die hangen aan vele muren, dat wel. Dat kun je bijvoorbeeld verwachten wanneer een niet helemaal complete Nieuwe Cronyk van Zeeland van Mattheus Smallegange (1696) voor f 4100, ongeveer de schatting, aan een prentenhandelaar in het Kennemerland wordt verkocht, of een bijbel uit 1721 in matige staat, maar mét wereldkaart voor f 2300 aan een andere handelaar, die ook veel in prenten doet.

[p. 51]

Titelpagina van J. Burmann, Rariorum africanum plantarum (...), Amsterdam, H. Boussiere, 1738.

Hortus Sanitatis. De Herbis et Plantis, 1517

Ook bij de biologie denk je altijd, rillend: ‘voelt de man die daar biedt zijn schaar al warm worden?’ Bestaat Abbildung der in Deutschland wildwachsenden und in Gärten im Freien ausdauernden Giftgewächse nach natürliche Familien erläutert, deel 1 (1834), nog in zijn oorspronkelijke vorm, of is het al in 47 handgekleurde gelithografeerde prenten verdeeld, en de tekst bij het oud papier? Het ging voor f 1700 (tweemaal de schatting) naar een Duitse handelaar. Veertig gulden per stuk. En hoe zit het met Rariorum africanum plantarum van J. Burmann (1738-39) - met 99 van de honderd platen in een band, ‘skilfully strengthened’, ‘very carefully rebacked’; was die restauratieve zorg van enig nut? Opbrengst f 3100, net boven de schatting. Veertig gulden per (ongekleurde) gravure.

Maar Den Nieuwen Herbarius, dat is, dboeck vanden cruyden van Fuchs (Basel 1545), dat de schatting met f 15.000 verdrievoudigde, zal toch wel ongeschonden blijven. 217 houtsneden in de tekst, 85 gulden per prent...mag ik bidden? Helemaal zeker ben ik van het topstuk Hortus Sanitatis. De Herbis et Plantis, een kruidboek uit 1517, rijk versierd onder meer met 1070 houtsneden. Bij een schatting van f 30.000 / 40.000 steeg de prijs in een spannende sessie met een Fransman aan de telefoon tot f 81.000. Dat prachtige boek blijft vooralsnog intact. Twee haast even bijzondere boeken vielen op omdat niemand bood. Een door Richard Paffraet in Deventer uitgegeven incunabel Een suverlick boexken van onser lieven vrouwen croen, bijna compleet, met twee houtsneden maar verder geen miniaturen, was duidelijk te hoog geschat met f 20.000 / f 25.000. En een heel mooi exemplaar van C. Allard, Nieuwe Hollandsche Scheepsbouw, bleef ook hangen bij een schatting van f 10.000 / 15.000.

De vele boeken over paarden, en andere natuurwetenschappelijke werken lenen zich goed voor snuffelen op het Internet. Een negentiende-eeuwse uitgave met 34 prenten, E. Volkers, Abbildungen vorzüglicher Pferde-Rassen (1883), ging voor f 1100 naar een handelaar, die er zo te zien probleemloos het dubbele voor kan vragen. Ook de pharmacopeeën zijn gemakkelijk in het gulden licht van Internet-handelaren te stellen. De belangstelling was maar matig, misschien omdat niet alles wat je on-line aanbiedt ook duur verkoopt aan je klanten van Australië tot Nova Zembla. Vele bleven er onverkocht, geen pharmacopee ging hoog.

Ook Homerus slaapt wel eens. 4300 nummers kunnen door vier, vijf man nooit uitputtend worden beschreven of onderzocht; soms missen ze iets moois, en dat is fijn voor de klant die het wél opmerkt. Zo bevatte een lotje niet geheel complete boeken Vondels Palamedes, met wit doorschoten, voorzien van aantekeningen van Vondels biograaf Geraert Brandt. Kennelijk door weinigen opgemerkt ging het lot voor slechts f 375 (f 200 / 300) naar een liefhebber.

Paul Snijders