De Boekenwereld. Jaargang 15

[p. 324]

Veilingen

Veilinghuis G. Postma, 2 november 1998.

Evenals vorig jaar liet het Groningse veilinghuis G. Postma met de najaarsveiling van zich spreken, en ook nu weer met een enorme Reve-veiling. Najaar 1997 vroegen velen zich vóór de veiling angstig af of de markt dat wel aankon, nóg meer Reve. Toen werd vrijwel alles verkocht, soms voor feestelijke bedragen. Maar of die vlieger een jaar later weer zou opgaan?

De pers was in de maanden vóór de veiling regelmatig gehaald vanwege het onder de hamer komen van de collectie van Jürgen Hillner, vertaler van Nederlandse literatuur in het Duits. Het betrof, naast werkexemplaren en zijn vertaalarchief, ook opdrachtexemplaren van en correspondenties met o.a. Louis Paul Boon, Jeroen Brouwers, W.F. Hermans en vooral Gerard Reve. De collectie van Jürgen Hillner werd ingeluid met het veilen van een 62 centimeter hoog, bronzen beeld van een Fries paard, vervaardigd door Auke Hettema. Hillner was in de jaren '70 naast vertaler namelijk ook paardenfokker. Het beeld maakte volgens mij een verdwaalde indruk op deze veiling en ik verwachtte dan ook dat het, met een richtprijs van f3000,- tot f5000,-, wel onverkocht zou blijven. Maar twee paardenliefhebbers zagen zich tegenover elkaar geplaatst en het beeld werd voor f19.000,- afgeslagen aan iemand zonder biednummer die zich luid ‘Ome Willem’ noemde. Vervolgens kwam de collectie Hillner onder de hamer. Eerst werd alles - voor redelijke bedragen - apart geveild om daarna nog eens in zijn geheel, voor een bedrag tien procent hoger dan de som der delen, te worden aangeboden. Tegen ieders verwachting in werd de collectie uiteindelijk als geheel verkocht voor f21.000,-. Aan Ome Willem, die van het paard.

Eveneens afkomstig van Hillner, en inhoudelijk het hoogtepunt van de veiling, waren 24 mappen uit de vroege jaren '60 met daarin de werkhandschriften van 24 gedichten van Gerard Reve. Van de enorme stortvloed handschriften van Reve die de laatste jaren via veiling en antiquariaat werd aangeboden vormen, afgezien van het handschrift van De Avonden, deze ‘Vroege Gezangen Van Strijd’ literair-historisch gezien een voorlopig hoogtepunt. De mappen werden voor bedragen tussen de f300,- en f1000,- toegekend aan begerige Revianen, met een klein uitschietertje naar boven voor Reves mooiste gedicht: vijf versies van ‘Herkenning’ werden afgeslagen voor f1300,-. Ook deze collectie werd na afloop als geheel opnieuw ingezet, voor f12.000,-. Het gevecht ging aanvankelijk tussen antiquariaat AioloZ en de telefoon, maar ook hier ging Ome Willem met de eer strijken, voor f20.000,-. Dezelfde koper wist de vier volgende handschriften en typoscripten eveneens in de wacht te slepen en ook bij het handschrift van Veertien Etsen van Frans Lodewijk Pannekoek voor Arbeiders Verklaard door Gerard Kornelis van het Reve hoorde ik bij f13.000,- het inmiddels vertrouwde ‘Ome Willem’ schallen (schatting f3000,-/ f5000,-). Daarna zakte het wat in. Er kwam nog een heleboel Reve onder de hamer, voor het merendeel afkomstig uit een Belgische collectie (nee, niet van Reve zelf!), maar de over het algemeen bescheiden richtprijzen werden nog maar zelden overschreden en er ging ook het een en ander terug. De correspondenties die vorig jaar onverkocht bleven (Aldert Koop, Pastoor Jan Hendrikx) werden ook nu, zelfs met gehalveerde inzet, niet verkocht. Aan het materiaal kan het niet gelegen hebben, want dat was interessant genoeg. Maar het was te veel. Men leze het stripalbum Obelix & Co uit de serie ‘Asterix’, waarin overproductie van de Gallische menhir er de oorzaak van is dat de hele Romeinse economie instort. En lees dan overal waar ‘menhir’ staat ‘handschrift’ van Gerard Reve.

Fokas Holthuis

Van Stockum 18-19 november, Beyers 8-9 december 1998

De algemene indruk van de najaarsveiling van Van Stockum is, dat het eigenlijk niet zo'n sterke veiling was, maar dat de verkoop relatief goed ging. (De handel betaalde zelfs goed voor de reguliere oude theologie!) Van Stockum veilde onder meer (voor de zoveelste keer) kunstboeken en literatuur uit de collectie Paul Citroen en boeken over uiteenlopende onderwerpen uit de nalatenschap van R. Flaes (=F.C. Terborgh).

Opvallende scores konden we onder meer noteren bij de literatuur: voor een ongepubliceerd typoscriptje (12 p.) van W.F. Hermans, met de uitdagende titel De hemelvaart der dwaze maagden legde een verzamelaar f3600,- neer (f2000,-) en een zeldzame druk van de Reinildis handpers (oplage 27 ex.!) werd voor f800,- aangeschaft door een verzamelende medewerker (f400,-). De Duitse literatuur was kennelijk enthousiast gelezen en

[p. 325]

de daardoor wat matige staat zal wel de oorzaak van de matige opbrengsten zijn geweest. Alleen de lotjes met een opdracht van Klaus, Erika en Katja Mann gingen wat beter.

Een charmante rubriek vormden de ‘Nieuwejaars Heil- en Zegenwenschen’ die verschillende beroepsgroepen in Nederlandse plaatsen rond het midden van de vorige eeuw verspreidden: veelal bestaande uit een prent en een gedicht, gedrukt op een plano. Hiervoor bestond veel animo. Vooral de gedetailleerde topografische prenten en de zeldzamere plaatsen waren in trek bij o.a. instellingen en archiefdiensten. Zo brachten de wensen van de Klapperlieden te Kampen en de Orgelman/Askarman van Rhenen met enkele andere prenten f400,- op (schatting f180,-). De Lantaarnopsteker en de Aschhaalder van Voorburg ging voor f275,- (f80) naar een grote Voorburgse verzamelaar.

Van Stockum was geen uitzondering op de trend dat aardigheidjes waar men vroeger geen belangstelling voor had, hoge prijzen trekken - speciaal als ze iets te maken hebben met exotische landen. Vier exemplaren van het hetzelfde kaartspel, een eeuw geleden uitgegeven in ‘Ons Indië’, verviervoudigden de schatting met een opbrengst van f400,-. De Zwevende Turk, of de verbaazende leevensloop van den berugten sultan Achmet (...)’, een volksboekje uit 1760 ging voor f1600,- naar een handelaar (f750,-). En een album met foto's uit Algerije (1893) bracht f1400,- op, haast tweemaal de schatting.

Eveneens uit een exotisch land, maar beslist niet zomaar een aardigheidje was de prachtige ‘Barabodur’ van N.J. Krom uit 1927-1931. Deze somptueuze drievoudige foliant bracht f8000,- op (f7500,-). Een klassieke schoonheid is De natuurlyke historie der insecten van A.J. Rösel van Roselhof (vijf delen, 1764-1794). Een zeldzaam compleet exemplaar ging voor f10.000,- naar een commissie (f10.000,-). Paddestoelen waren in deze herfstveiling (natuurlijk) in trek: Iconographie des champignons de Paulet van J.H. Leveillé uit 1855, in matige staat maar met alle 217 gravures mooi handgekleurd, bracht f7000,- op (f5000,-).

Wat voor Van Stockum opging, gold helaas niet voor Beyers. Van de verkoping op de eerste avond ging naar schatting ruim 60% terug. En wat er verkocht werd, bleef redelijk dicht bij de richtprijs. De Nederlandse literatuur,

‘Een Utrechtse “gazlantaarnopsteker” aan de arbeid’ (foto: Van Stockum's veilingen b.v.).

zowel oud, nieuw, als illegaal was afkomstig uit de nalatenschap van Gerrit Kamphuis. Hem kennen we onder meer van de literaire tijdschriften Het Venster en Ad Interim en hij gaf (soms met anderen) enkele publicaties in eigen beheer uit, die we nu rubriceren in de categorie ‘De Jong’-boeken. Hij was overigens een der pleitbezorgers voor een overzicht van ‘het vrije boek in onvrije tijd’ en schreef een inleiding bij de bibliografie van Dirk de Jong met de gelijknamige titel uit 1958.

Van de literatuur gingen de bijzondere uitgaven bijna allemaal naar een Utrechtse antiquaar, in het algemeen voor redelijke prijzen. Het debuut van Gerrit Achterberg dat hij schreef met A.J. Dekker, De zangen van twee twintigers en waarin de eerste ‘uitsluitend voor Gerrit Kamphuis’ noteerde, bracht f2200,- op (f2400,-/f3000,-). Een uitschieter was een Missale Romanum uit 1931 van de Bremer Presse. Dit mooie ‘spotless’ exemplaar, gedrukt in de speciaal voor deze uitgave ontworpen ‘Liturgica’ letter, behaalde f1400,- (taxatie f800,-/f1000,-). Als een bibliofiel boek echter niet ‘spotless’ is, dan blijkt de taxatie gauw te hoog: De Stols-druk van C.F. Ramuz, De geschiedenis van den soldaat, aandoenlijk geïllustreerd door Tijtgat en bovendien handgekleurd, moest het doen met f450,-, waar het veilinghuis een opbrengst van f500,-/f600,- verwachtte. Het had dan ook vervelende stukjes plakband op de hoeken, was wat vuil en had meer van dat soort ‘oneffenheden’.

Kamphuis heeft in 1939 een artikel geschreven in Verzeild bestek over de Rotterdamse schilder Marius Richters. Een overdruk hiervan ter veiling aangeboden bracht de onverwacht hoge prijs van f500,- op. Dit was niet zo verwonderlijk, want het bevatte vijf fijne originele potloodtekeningetjes (waarvan er één met waterverf opgewerkt) van de kunstenaar; vier daarvan kwamen ook in het artikel van Kamphuis voor.

[p. 326]

Net zoals de Haagse boekhandelaar/drukker A.D. Schinkel (1784-1864) had Kamphuis, eveneens Hagenaar, een intense belangstelling voor Constantijn Huygens. Schinkel had daarnaast een grote voorliefde voor genealogie en combineerde die in 1851-'56 in de uitgave: Nadere bijzonderheden betrekkelijk Constantijn Huygens en zijn familie. Deze zeldzame privéuitgave in slechts 125 exemplaren ging samen met enkele andere Huygensiana voor f300,- naar een particulier (f120,-/f150,-). Een andere particuliere koper verwierf bovendien voor f1000,- de herdruk van de veilingcatalogus van Huygens' boekerij uit 1688, gedrukt door Joh. Enschedé in 1903, in slechts 100 exemplaren (f200,-/f250,-). Een hoge prijs, maar misschien toch wel terecht, want het ging om nummer 1! Eigenlijk was dat iets geweest voor het Huygensmuseum, maar die hadden dit ooit al verworven uit de collectie Worp. Vreemd genoeg hadden zij de zesdelige briefwisseling van Huygens, uit 1911-1917, bezorgd door Worp, nog niet. Zij kregen deze serie voor de inzet van f1500,- (f1500,-/f1800,-).

Bij het ‘Early book’, zoals Beyers de oude boeken omschrijft, zaten vele boeken die op geen enkele veiling misstaan, als ze tenminste worden verkocht... Taxaties en de staat maken hierbij een hoop uit maar ook andere niet te verklaren zaken. Waarom bleef de Rösel van Rosenhof hier bij f4500,- tijdens de veiling onverkocht, terwijl dit werk bij Van Stockum bij de fancy-inzet van f10.000,- direkt werd afgeslagen...!? Zoiets komt toch niet doordat het exemplaar bij Van Stockum het omslag sierde? Na de veiling kwam iemand toch nog snel het fraaie insectenboek bij Beyers voor het zachte prijsje van de inzet afrekenen. Dit komt wel vaker voor. De curieuze Rentebrief groot 1200 guldens uit 1634, die nog liep, en die was uitgegeven door het Hoogheemraadschapschap Lekdijk Bovendams, bleef tijdens de veiling onverkocht (richtprijs f1600,-/f1800,-), maar een snelle rekenaar, die in de beschrijving las, dat er sinds 1991 nog rente te innen viel, f180,- in totaal, sloeg na de veiling alsnog voor het opgehouden bedrag toe!

Bij de manuscripten was nog een fraai Nederlandstalig getijdenboekje uit de tijd van de uitvinding van de boekdrukkunst. Na wat biedverwarring in de zaal kon dit weliswaar incomplete, maar opvallend frisse boekje (een snoepje, om zo in je zak te steken) voor f15.000,- mee in de trein naarde ub Leiden (f5000,-/f6000,-). Een collectie documenten uit West Vlaanderen, bijna 200 in getal, uit de periode 1711-1931

Getijdenboek, oostelijk deel Noord Nederland, tweede helft vijftiende eeuw (foto J.L. Beyers B.V.).

werd deze veiling opnieuw aangeboden. De vorige keer bleef dit kavel dat relatief veel recent materiaal bevat, onverkocht. Maar nu bij een taxatie van f1500,-/f1800,- kon mevrouw Franco het uiteindelijk nog voor f2100,- toeslaan aan een (Vlaamse?) commissie.

Een mooi exemplaar van B. Guarini, Il pastor fido, uit 1602-(1603), de ‘vader’ van het pastorale genre, waar Hooft en de zijnen zich door hebben laten inspireren, bleek te laag getaxeerd. Dit boekje, in een contemporaine marokijnen band, met ruime marges moest al ingezet worden op f1100,- en bracht vervolgens f1200,- op (f400,-/f500,-). Het exemplaar van Het groote tafereel der dwaasheid dat vlak daarvoor werd getoond, was ook al zo voorzichtig geschat. Een exemplaar in zo'n mooie spiegelband bracht terecht meer op dan de schatting van f3000,-/f4000,-. Al lijkt ons de prijs van f5200,-, waarvoor het boek terecht kwam bij een Utrechtse prentenhandelaar, wel wat hoog om er nog een aardige winst op te maken. Maar zoals een voormalige Utrechtse collega van hem ooit opmerkte: ‘Voor een echt mooi exemplaar, betaal je nooit teveel!’.

Bijzonder tenslotte was nog een opdrachtexemplaar van Pieter Bor, Oorspronck, begin ende vervolgd der Nederlantsche oorloghen, 1621-(1640). Direkt bij het verschijnen van de eerste druk had Bor dit werk als bewijs van ware vriendschap geschonken aan Pieter Hallings, een ambtenaar van Holland. Opdrachtexemplaren aan ‘gewone’ mensen zie je niet vaak; f5000,- is dan ook beslist niet te veel betaald (f5000,-/f6000,-). De koper was de al eerder genoemde Utrechtse prentenhandelaar, die vast tevreden naar huis is gegaan.

Paul Snijders en Carla van der Poel