De Boekenwereld. Jaargang 14

[p. 97]

Agenda

Veilingen

Bubb Kuyper, Jansweg 39, 2011 KM Haarlem, tel. [phone]: 26 t/m 28 mei 1998; kijkdagen 22 t/m 25 mei.

Burgersdijk & Niermans, Nieuwsteeg 1, 2311 RW Leiden, tel. [phone]: 19 t/m 21 mei 1998; kijkdagen 15 t/m 18 mei.

Van Sabben Poster Auctions, Hotel ‘Lion d'Or’, Kruisweg 34-36, Haarlem, tel. [phone].202589: mei 1998 Voor meer informatie bellen.

Beurzen

Grotere beurzen en markten voor het tweedehandse en antiquarische boek. (Aanvullingen s.v.p. aan A.G. van der Steur, Kruisstraat 3, 2011 PV Haarlem)

	januari
31	Apeldoorn, Antiquarenbeurs Feluahof
	februari
26, 27, 28	Amsterdam rai, 19th European Antiquarian Book & Printfair (n.v.v.a.)
	april
4, 5	Leiden, Pieterskerk (b.o.b.)
(16), 17,	New York, Armory, Antiquarian
18, 19	Book Fair
	mei
7, 8, 9, 10	Brussel, Magdalenazaal, Internationale Beurs van het Oude Boek
16	Bredevoort, Internationale Markt
24	Amsterdam, Markt op de Dam (De Kan)
	juni
1	Zeist, Markt op het Broederplein
7?	Zwolle, Markt in het stadscentrum
24	Amsterdam, Markt aan de Amstel (De Kan)
	juli
5	Dordrecht, Markt in het stadscentrum
11	Bredevoort, Markt voor particulieren
19	Amsterdam, Markt op de Dam (De Kan)
	augustus
2	Deventer, Markt in het stadscentrum
?	Bergen N.H., Markt in het centrum
16	Amsterdam, Markt aan de Amstel (De Kan)
29	Bredevoort, Internationale markt
	september
?	Groningen, A Kerk
13	Zeist, Markt op het Slotplein
	oktober
9, 10, 11	Wenen, Tweejaarlijkse beurs Internationale League of Antiquarian Booksellers
10, 11	Leiden, Pieterskerk (b.o.b.)
	november
20, 21, 22	Haarlem, Beyneshal, Nederlandse Antiquaren Beurs
	december
?	Mechelen, Minderbroederskerk, Internationale Antiquaren Beurs
	gehele jaar
Amsterdam: op vrijdag boekenmarkt op Spui; maandag t/m zaterdag boeken in de Oudemanhuis Poort.
's-Gravenhage: op donderdag boekenmarkt op het Plein (oktober t/m april) of op het Lange Voorhout (mei t/m september).
Bredevoort: derde zaterdag van de maand: kleine boekenmarkt.
	andere evenementen
	april
?	Amsterdam, Koningszaal Artis, Marge Markt van Stichting Drukwerk in de Marge
	november
8, 9	Utrecht, Jaarbeurs, Nationale Verzamelbeurs
	december
?	Amsterdam, Paradiso, Beurs voor kleine uitgevers

Tentoonstellingen

Een handdruk van de tijd.

Onder de titel ‘Een handdruk van de tijd’ zijn in de steden Deventer, Delft en Leeuwarden tentoonstellingen te bezichtigen over de regionale almanakken van Deventer, Delft en Friesland.

Samen met de bijbel is de almanak eeuwenlang het best verkochte boek in ons land geweest. De almanak bevatte informatie die voor het dagelijks leven onontbeerlijk was zoals de maanden en de dagen van het jaar. De almanak kan echter niet alleen beschouwd worden als de voorloper van onze huidige

[p. 98]

Edwaert Collier, Vanitas stilleven, 1663. Olieverf op doek. Particuliere collectie. Links op de tafel is een almanak te herkennen die in Delft werd gedrukt en die in dit geval - een almanak is nu eenmaal slechts een beperkte periode bruikbaar - model staat voor de korte levensduur van de mens (foto: Tom Haartsen).

agenda, maar is tevens een astrologisch, medisch, godsdienstig en praktisch naslagwerkje, waarin heiligendagen, data van veemarkten en de dienstregelingen van beurtveren en allerlei wetenswaardigheden bijeengebracht werden. De almanak bood daarnaast verschillende vormen van vermaak: kluchten, liedjes, anekdoten en spreekwoorden.

In Deventer is in de historische Waag een expositie ingericht over De Deventer almanak en het dagelijks leven 1500-1700. De Deventer drukkers waren de eerste die in de Noordelijke Nederlanden almanakken uitgaven. In de periode 1500-1700 zijn in ons land miljoenen almanakken gedrukt, die via de drukker, de straatventer of marskramer werden verspreid. In 1620 bezat één op de vier huishoudens een exemplaar. De Deventer almanak is tot 1982 uitgegeven, die van Enkhuizen, met eenzelfde lange geschiedenis, verschijnt nog ieder jaar.

De almanak is een typisch voorbeeld van gebruiksdrukwerk. Aan het eind van het jaar werd het oude exemplaar vaak weggegooid en door een nieuwe uitgave vervangen. Dat toch exemplaren bewaard zijn gebleven, is te danken aan toevalligheden. In de tentoonstelling is de Deventer almanak te zien die Willem Barendsz. bij zich had toen hij in 1596 in het Behouden Huys op Nova Zembla overwinterde.

De tentoonstelling toont verder Deventer almanakken uit de periode 1551 tot 1982 en laat zien door wie ze geschreven en gedrukt werden en welke invloed ze hadden op het dagelijks leven. In Deventer was het in de 16de en 17de eeuw het werk van de stadsmedicus, die ook astronoom was, om aan de hand van de stand van de planeten voorspellingen te doen die in de almanak gepubliceerd werden.

Er wordt aandacht besteed aan de inhoud van dit drukwerk zoals aan het uitbeelden van de maanden, de historische gebeurtenissen en de voorspellingen.

Op de tentoonstelling De almanak en het dagelijks leven in Delft, 1500-1700 in het Prinsenhof te Delft zijn voorbeelden te zien van ondermeer bijzondere almanakken met aantekeningen en notities van de 17de-eeuwse rechtsgeleerde, diplomaat, dichter en componist Constantijn Huygens en die van diens tijdgenoot de remonstrantse theoloog Johannes Uyttenbogaert.

De expositie in het Prinsenhof geeft echter vooral een overzicht van de grote diversiteit aan gegevens, die de Delftenaar kon vinden over het dagelijks leven in zijn stad. Die informatie verschilde per uitgave. Zo kende de schutterij een eigen uitgave, evenals de zeelieden, de leden van het makelaarsgilde en de chirurgijns. Eveneens wordt aandacht be-

[p. 99]

steed aan de almanak van het Delftsche Studenten Corps, dat van 1851 tot heden (met uitzondering van 4 jaren tijdens de Tweede Wereldoorlog) een eigen uitgave verzorgde.

Binnen de expositie neemt deze typische lokale almanak een uitzonderlijke plaats in, want voor het overige behandelt de expositie uitsluitend de periode tussen de jaren 1500 en 1700.

In de Provinsjale Biblioteek fan Fryslân te Leeuwarden is nog tot het einde van 1997 de tentoonstelling Friese almanakken te bezichtigen. Op deze tentoonstelling zijn almanakken uit de periode van de 16de tot de 18de eeuw te zien, die allen in Friesland geproduceerd werden. Uit het bezit van de Fuks-Collectie (Studiecentrum voor judaica en hebraïca) wordt een aantal hebreeuwse almanakken getoond zoals die in gebruik waren bij de joodse gemeenschap in Friesland.

De tentoonstelling draagt een multi-mediaal karakter: naast de vele boeken worden in het museum verschillende medische voorwerpen, barometers en astronomische toestellen getoond. Voorts zal de tentoonstelling worden ondersteund door een keuze uit de ruime portretten-collectie van zowel de Provinsjale Biblioteek als het Fries Museum.

Bij uitgeverij Waanders is een boek verschenen over de almanak en het dagelijks leven 1500-1700 door auteur Jeroen Salman.

Adressen: Historisch Museum De Waag, Brink 56, Deventer. Tel. [phone]. Tentoonstelling geopend tot en met 1 februari 1998 van dinsdag tot en met zaterdag van 10.00-17.00 uur en zondag van 13.00-17.00 uur. Gesloten op dinsdag 25 december 1997 en donderdag 1 januari 1998.

Stedelijk Museum Het Prinsenhof, Sint Agatheplein 1, Delft. Tel. [phone]. Tentoonstelling geopend tot en met 11 januari 1998 van dinsdag tot en met zaterdag van 10.00-17.00 uur en zondag van 13.00-17.00 uur. Gesloten op dinsdag 25 december 1997 en donderdag 1 januari 1998.

Provinsjale Biblioteek fan Fryslân, Boterhoek 1, Leeuwarden. Tel. [phone].

‘Gaan waar de woorden gaan’

Onder deze titel, naar een dichtregel van Leo Vroman, werd op 27 november door Aad Nuis, de staatssecretaris van Cultuur, de geheel nieuwe permanente tentoonstelling over onze literatuur in het Letterkundig Museum geopend.

De tentoonstelling omvat 30 verschillende ruimtes waarin hoogtepunten uit de Nederlandse letterkunde worden gepresenteerd. Notities van schrijvers, complete manuscripten, foto's en inmiddels zeldzame eerste drukken worden in sfeervolle ruimtes getoond. Ook zijn er schilderijen, tekeningen en curiosa van auteurs te bewonderen. Beeld- en geluidsfragmenten maken de tentoonstelling compleet.

De collectie van het Letterkundig Museum bevat reeds veel hoogtepunten van het Nederlands letterkundig erfgoed. Speciaal voor deze tentoonstelling hebben vele auteurs die het museum een warm hart toedragen daar veel unieke, nog nooit eerder geëxposeerde documenten aan toegevoegd.

Tot en met 1 februari is in het Letterkundig Museum tevens de tentoonstelling Griezelig Goed. Paul van Loon en andere griezels te kijk, een tentoonstelling over griezelliteratuur voor de jeugd, te zien

Adres: Prins Willem Alexanderhof 5, Den Haag. Tel. [phone]. Openingstijden: dinsdag tot en met vrijdag van 10.00-17.00 uur en weekend en feestdagen van 12.00-17.00 uur. Gesloten op 25 december.

Justus Lipsius, de belangrijkste humanist na Erasmus

Tot en met 18 januari wordt in het kader van de 450ste verjaardag van de geboorte van de humanist Justus Lipsius (1547-1606) in het Museum Plantin-Moretus te Antwerpen een tentoonstelling georganiseerd over Lipsius en het Plantijnse Huis.

De carrière van Justus Lipsius is nauw verbonden met de Plantijnse uitgeverij. De grote humanist was zeer goed bevriend met Christoffel Plantijn, Jan 1 en Balthasar 1 Moretus, de eerste meester van ‘De Gulden Passer’, waar zijn werken werden gedrukt in de sublieme vormgeving en iconografische verzorging die alleen de Officina Plantiniana kon garanderen. In het Plantijnse huis aan de Vrijdagmarkt had Lipsius trouwens een eigen kamer die ook vandaag nog in het museum bezocht kan worden.

Behalve de gedrukte uitgaven kan het Museum Plantin-Moretus ook Lipsius' handgeschreven voorbereidingen van deze werken tonen, alsook door hem eigenhandig opnieuw

[p. 100]

bewerkte edities en een groot deel van de uitgebreide correspondentie die Lipsius onderhield met de voornaamste geleerden van zijn tijd.

Adres: Vrijdagmarkt 22-23, 2000 Antwerpen. Tel. [phone] of 03.2341283. Openingstijden: dinsdag tot en met zondag van 10.00-17.00 uur. Gesloten op 25 en 26 december en op 1 en 2 januari.

Rembrandt en zijn school. Tekeningen uit de Collectie Frits Lugt (Fondation Custodia)

Tekeningen van Rembrandt en zijn leerlingen staan centraal in een grote overzichtstentoonstelling die Teylers Museum tot en met 15 februari 1998 organiseert in samenwerking met de Fondation Custodia in Parijs. Het zal voor het eerst zijn dat 20 bladen van Rembrandt uit de beroemde verzameling, die Frits Lugt bijeenbracht, tezamen in Nederland worden getoond. Een van de meest schitterende bladen is ongetwijfeld het intieme en ontroerende Interieur met Saskia in bed. Een ander hoogtepunt zijn twee eigenhandig geschreven brieven van Rembrandt - twee van de slechts zeven documenten die van zijn hand bewaard zijn gebleven. De werken van de meester zijn omgeven door circa 80 tekeningen van zijn leerlingen, waaronder Jan Lievens, Ferdinand Bol en Nicolaes Maes.

Adres: Spaarne 16, Haarlem. Tel. [phone]. Openingstijden: dinsdag tot en met zaterdag van 10.00-17.00 uur en zon- en feestdagen van 12.00-17.00 uur. Gesloten op 25 december en 1 januari.

Gouden legenden. Verhalen over heiligen in de middeleeuwen

In deze tentoonstelling van het Museum van het boek Meermanno-Westreenianum (tot en met 11 januari 1998) zijn vele zeldzame middeleeuwse boeken en bijzondere voorwerpen te zien die de betekenis en de verspreiding schetsen van de beroemdste bundel heiligenverhalen uit de middeleeuwen, de Legenda Aurea.

De Legenda Aurea werd omstreeks 1260 door Jacobus de Voragine geschreven en was hét verzamelwerk over heiligen en kerkelijke hoogtijdagen. De bundel was zeer populair bij rondtrekkende priesters en bedelmonniken en werd steeds uitgebreid en vertaald. De Legenda werd zo tot één van de belangrijkste bronnen van kennis van de middeleeuwse cultuur in West-Europa.

Het succes van de bundel is af te meten aan de vele middeleeuwse handschriften en vroeg gedrukte boeken waarin de Legenda Aurea verscheen. De tentoonstelling laat zien dat de verhalen van dit boek zelfs tot in onze tijd doorwerken.

Naast boeken uit eigen bezit toont het museum topstukken uit verzamelingen in binnen- en buitenland. Enkele van de oudste versies van de Legenda zijn in de tentoonstelling aanwezig.

Bij de expositie verschijnt een bundel artikelen Gouden Legenden. Heiligen en heiligenlevens in de Nederlanden, onder redactie van A.B. Mulder-Bakker en M. Carasso-Kok, uitgegeven bij Verloren te Hilversum, Prijs f 39,-

Adres: Prinsessegracht 30, Den Haag. Tel. [phone]. Openingstijden: dinsdag tot en met vrijdag van 11.00-17.00 uur en weekend en feestdagen van 12.00 tot 17.00 uur. Gesloten op Eerste Kerstdag en Nieuwjaarsdag.

Charles Rochussen 1814-1894. Een veelzijdig kunstenaar

Tot en met 18 januari is in het Schielandshuis en de Atlas van Stolk een deel van de grote overzichtstentoonstelling van de Rotterdamse schilder, tekenaar en graficus Charles Rochussen te bezichtigen. Rochussen stamde uit een vermogende koopmansfamilie met een grote belangstelling voor de beeldende kunsten. Hij studeerde tussen 1837 en 1846 aan de Koninklijke Academie in Den Haag en kreeg al in zijn leertijd de eerste opdrachten van toen nog erfprins, later koning Willem iii. De band tussen hem en het koninklijk huis is altijd zeer hecht gebleven. Tijdens verblijven op Het Loo legde Rochussen het leven daar vast in tekeningen van valkenjachten, paardenrennen en talloze gezichten van het paleis en het park. In de periode 1840-1850 legde Rochussen zich voornamelijk toe op het schilderen en tekenen van realistische voorstellingen, van ondermeer het mondaine vertier in de parken van Londen en Parijs, de zeilregatta's in Rotterdam en Amsterdam en het Scheveningse strand. Hij hanteerde daarbij een vlotte ‘vertelwijze’, die de kijker het idee gaf zelf ter plekke aanwezig te zijn. Rochussen keek als een persfotograaf, niet als een regisseur die op een weloverwogen wijze de figuren en de voorwerpen rangschikt. Veel van

[p. 101]

Pieter Josselin de Jong, Portret van Charles Rochussen, 1884. Olieverf of doek. Collectie Historisch Museum Rotterdam.

zijn werk is gebaseerd op schetsen die hij ter plekke maakte. Van die schetsboeken is een flink aantal bewaard gebleven. Vanaf 1853 bestaat de produktie van Rochussen in toenemende mate uit historiestukken.

Rochussen was zonder meer de belangrijkste Nederlandse illustrator van de negentiende eeuw. Er kon bijna geen boek van toen populaire schrijvers (zoals Tollens, Van Zeggelen en Van Lennep) verschijnen of het was door hem geïllustreerd. Hij leverde talloze bijdragen aan geïllustreerde tijdschriften zoals Eigen Haard. Ook maakte hij als eerste Nederlandse kunstenaar van naam veel ontwerpen voor affiches. Verder was Rochussen actief als bestuurder in vele kunstinstellingen en genoot hij bekendheid als organisator van historische optochten.

In drie tentoonstellingen wordt dit najaar een overzicht geboden van het werk van deze typische 19de-eeuwse kunstenaar. Naast de tentoonstelling in Rotterdam, waar de nadruk ligt op het grafische werk van Rochussen, worden in Paleis het Loo te Apeldoorn zijn historiestukken getoond. In de archiefwinkel in Rotterdam komen de historische optochten aan de orde alsmede zijn tekeningen van Rotterdam en omgeving.

[p. 102]

Bij de tentoonstelling is een monografie over Rochussen verschenen die geredigeerd werd door M. Halbertsma bij uitgeverij Waanders.

Adres: Korte Hoogstraat 31, Rotterdam. Tel. [phone]. Openingstijden: dinsdag tot en met vrijdag van 10.00-17.00 uur en weekend en feestdagen van 11.00 tot 17.00 uur. Gesloten op Eerste Kerstdag en Nieuwjaarsdag.

Een middeleeuws beeldverhaal: het Hausbuch en zijn meester

Het Rijksprentenkabinet is in het bezit van een groep zeldzame prenten van één van de vroegste persoonlijkheden in de geschiedenis der prentkunst. Zijn identiteit is niet bekend, maar de kunstgeschiedenis heeft hem bedacht met de naam Meester van het Amsterdamse Kabinet. Dezelfde meester wordt ook wel de Hausbuch-meester genoemd, naar zijn illustraties in het zogenaamde Hausbuch, een handschrift uit ca. 1475-1485 met informatie van huishoudelijke, maar ook van astrologische en krijgskundige aard, dat sinds de zeventiende eeuw in vorstelijk bezit in Duitsland is.

Het manuscript is nu uit elkaar gehaald voor restauratie en voor het vervaardigen van een facsimile-uitgave. Daardoor doet zich de unieke gelegenheid voor dat alle 64 folio's voor het eerst gelijktijdig tentoongesteld kunnen worden. Tegelijkertijd zijn de bijzondere drogenaald-prenten uit de verzameling van het Rijksmuseum te zien die aan dezelfde kunstenaar worden toegeschreven. De onderwerpen van deze prenten spelen zich tussen uitersten af: enerzijds diep religieus werk, anderzijds de vreugde van het aardse leven. Deze fijnzinnige prenten hebben met elkaar gemeen dat ze met precisie zijn uitgevoerd in een levendige stijl. Tevens is voor de gelegenheid het geschilderde Liefdespaar uit de collectie van het Schlossmuseum in Gotha aan het Rijksmuseum uitgeleend waardoor het publiek voor het eerst kennis kan nemen van een aantal hoofdwerken van deze intrigerende en geheimzinnige kunstenaar. De tentoonstelling is te bezichtigen tot en met 18 januari 1998.

Adres: Stadhouderskade 42, Amsterdam. Tel. [phone]. Dagelijks geopend van 10.00-17.00 uur. Gesloten op 1 januari.