De Boekenwereld. Jaargang 13

[p. 201]

Bibliografische notities 18

Bij de firma Brepols verscheen van de hand van de folkloriste Patricia Vansummeren een mooie studie over het volks- en kinderprentenbedrijf van deze drukkerij/uitgeverij, die in 1996 200 jaar bestond. Het ruim 200 pagina's dikke boek is naast het gebruikelijke voor- en nawerk onderverdeeld in vijf hoofdstukken. In een tiental bladzijden wordt de historie van de onderneming Brepols geschetst, gevolgd door een algemene inleiding op het genre volks- en kinderprent. Het derde hoofdstuk behandelt Brepols in zijn specificiteit als drukker-uitgever van dit soort prenten, waarvan in het vierde hoofdstuk de algemene technische aspecten worden besproken. De tweede helft van het boek, vanaf pagina 123, is dan gewijd aan de prenten zelf.

Uit het eerste hoofdstuk blijkt dat het fonds kinderprenten (in België mannekensbladen genaamd) slechts een beperkt deel uitmaakte van de activiteiten van Brepols, dat vooral een naam hooghield met de fabricage van en handel in sierpapier en speelkaarten. Niettemin werden er van 1817-1893 in slechtere jaren 400.000 en in de beste jaren 1.000.000 exemplaren in vooral België en Nederland verkocht. Het derde hoofdstuk bevat vele belangrijke en nieuwe gegevens over overnames, verkoop en afnemers in Nederland en België. Brepols beschikte in Nederland over een zeer uitgebreid netwerk van wederverkopers. Het belang van Nederland voor de firma blijkt ook uit de aard van de historisch/politieke prenten uit de woelige jaren dertig van de vorige eeuw: die zijn duidelijk van Nederlandse inslag. Zo is er bijvoorbeeld geen enkele prent met de Belgisch Onafhankelijkheid als onderwerp en komt ook het Belgische vorstenhuis niet voor, terwijl Willem I wel aan bod kwam. Het vierde hoofdstuk bespreekt de druktechnieken (houtsnede, lithografie), het papier waarop gedrukt werd, de inkleuring (meestal met sjablonen in hooguit vier primaire kleuren), de omvang van het fonds (ongeveer 623 prenten; ongeveer, omdat het bij hiaten in de nummering niet duidelijk is of die wel als prent bestaan hebben) en de graveurs, ontwerpers en datering (uit de oude reeksen konden 72 prenten aan een graveur toegeschreven worden). De fondslijst zoals die in M. de Meyers standaardwerk De volks- en kinderprent in de Nederlanden van de 15e tot de 20e eeuw (Antwerpen 1962) voorkomt, kon met 22 prenten voor de oude reeksen en 21 voor de nieuwe worden uitgebreid.

Afbeeldingen: uit Kinderprenten van Brepols.

Daar wordt wel bij aangetekend dat ‘de meeste prenten die wij nu konden bijvoegen, alleen maar bekend zijn door archivalische gegevens. Hoe zij er uit zagen of welk nummer ze droegen in de reeks, weten we niet.’

Tot slot wordt het kinderprentenfonds in zes iconografische groepen besproken: godsdienstige prenten, kinderspelen en spellen, militaire, verhalende, allegorisch/satirische en moraliserende/didactische prenten. De laatste groep is onderverdeeld in moraliserende prenten, didactische prenten, abc- en rekenprenten, volksleven, dierenprenten, voertuigen, nationaliteiten en klederdrachten en allerlei verscheidenheden.

In de bijlagen vinden we interessante gegevens over verkoopcijfers, klanten, graveurs en vooral de lijst van prenten uitgegeven door Brepols. Het boek telt achttien kleurplaten en 139 zwart/wit platen en illustraties.

Er dient één in het oog lopend gemis gesignaleerd te worden: er zijn geen registers, hetgeen onbegrijpelijk genoemd moet worden. Het boek wemelt van allerlei namen en gegevens, vaak op diverse plaatsen terugkomend en kan dus eenvoudig niet zonder indexen. Voor het overige doet het verlangen naar meer van dit soort monografieën (P. Vansummeren, Kinderprenten van Brepols, Uitgeverij Brepols, Steenweg op Tielen 68, 2300 Turnhout, 224 p., folio, isbn 9056220128, gebonden 1.650, gekartonneerd 995 Belgische franken).

[p. 202]

Een mooie aanvulling op De Groot/Vorstman, Zeilschepen. Prenten van de Nederlandse meesters van de zestiende tot de negentiende eeuw (1980) is Het rijk van Neptunus. Maritieme prentkunst rond de Gouden Eeuw, de begeleidende catalogus bij de gelijknamige tentoonstelling in het Maritiem Museum ‘Prins Hendrik’ te Rotterdam (t/m 31 maart). De catalogus ‘pretendeert geen vernieuwend wetenschappelijk werk te zijn, maar een leesbaar, informatief boek met aantrekkelijke prenten.’ En dat is het, niet meer en niet minder, met als onderwerpen prenten met zeemythologische figuren, scheepsportretten, zeeslagen en allegorische marineprenten, alles onder de noemer zee, binnenvaart en riviergezichten uitsluitend. Een rijk geïllustreerde catalogus van 79 bladzijden in slap kartonnen omslag, oblong 4to, kosten f35,-.

Het fameuze Maggs Bros geeft af en toe een boekbanden-catalogus uit onder de titel Bookbinding in the British Isles. Sixteenth to the Twentieth Century. Voor het laatst verschenen ze in 1975 (één deel) en 1987 (twee delen) en kort geleden zag een nieuwe aflevering het licht, ook in twee kloeke 4to delen. Dit is meer dan een verkoopcatalogus: het is een naslagwerk waarin 347 banden steeds op de linkerpagina precies en goed gedocumenteerd beschreven worden en bijna allemaal op de rechterpagina, meestal full-page, vaak in kleur, worden afgebeeld. Het betreft natuurlijk hoofdzakelijk unieke boekbinders banden, maar voor de modernere tijd treffen we ook fraaie industrieel gemaakte banden aan, naast een enkele prent van een boekbinder. Er zijn geborduurde banden bij, fraaie fore-edge paintings van o.a. Edwards of Halifax en een schoonheid van een backless-binding door Richard Bailey. Het geheel wordt ontsloten door drie registers op binders/ontwerpers/stijlen, oorspronkelijke eigenaars en auteurs van de boeken die verpakt zijn. Eén voorbeeld van het vaak aardige commentaar in de noten: op een mooie portret-ets van de boekbinder Douglas Cockerell luidt de rugtitel op één van de boeken in de zich achter







hem bevindende boekenkast Codex Sinaiticus. Daarover wordt opgemerkt: ‘The Codex Sinaiticus was acquired for the nation in 1934 and Douglas Cockerell was commissioned to re-bind it. This portrait was presumably made soon after he completed it.’ (Maggs Bros, 50 Berkeley Square, London W1X 6el, 1996, 2 vols., 238 en 288 p., ingenaaid, isbn 0901953083, £56,50 inclusief verzending).

Bij Henry Holt and Company, New York (115 West 18th street, New York 10011, 1995, isbn 0805036539) verscheen van de hand van Nicholas A. Basbanes voor 35 dollar in halflinnen met stofomslag A Gentle Madness. Bibliophiles, Bibliomanes, and the Eternal Passion for Books. Het is de vrucht van jarenlang ‘investigative journalism’: uitgebreide research in bibliotheken en instituten, ontmoetingen en gesprekken met beheerders van collecties en verzamelaars van diverse graden gekte. De auteur is daarnaast ook schatplichtig aan vele auteurs die hem over allerhande zaken voorgingen. De bibliografie bevat naast de gebruikelijke lijst van geconsulteerde boeken ook een verantwoording van ‘Author's interviews’, meer dan 130, met datum. Alles - en dat moet u wel beseffen voor u het boek koopt - nagenoeg geheel geconcentreerd op en verzameld in de Verenigde Staten. Of Basbanes zelf een echte boekengek is, waag ik te betwijfelen. Hoe mooi, indrukwekkend, ontroerend hij de eerste druk van Dantes Divina Comedia, het manuscript van Benjamin Franklins Autobiography, de 79 First Folios van Shakespeare in de Folger Library ook vindt, hij kijkt toch in de eerste plaats tegen de materie aan als een zich verwonderende buitenstaander, die een vinger achter het wezen van het virus in al zijn verschijningsvormen probeert te krijgen. Misschien kan een boek over dit onderwerp en met deze bedoeling ook alleen maar door een gezonde alien geschreven worden. Het levert ons besmetten een aardige spiegel op: zo zien we er in de ogen van een onbevooroordeelde buitenstaander dus uit. Welnu: in het algemeen goed gek, meestal ongevaarlijk, soms schade-

[p. 203]

lijk of erger, zoals in het geval van de multikleptomaan Stephen Blumberg. Die stal uit 268 Noordamerikaanse bibliotheken voor twintig miljoen aan drukwerk, wat hem een brief van een maffiabaas opleverde ‘why he wasted his skills on books instead of things that are more liquid like gold and diamonds’. Het boek danst voortdurend op het slappe koord van ‘the bibliophile is the master of his books, the bibliomaniac their slave’. Ik zal u zeggen, dat ik het boek als ik dit schrijf, nog lang niet uit heb (bijna 650 pagina's), maar iedereen die er evenzeer als ik van kan genieten om al op pagina 11 de anekdote aan te treffen dat Xavier Marmier (1809-1892) uit dankbaarheid voor het onschatbare genoegen dat zij hem tijdens zijn bibliofiele (of bibliomane?) leven hadden bezorgd, 1.000 francs naliet aan de verzamelde bouquinistes van de linker Seine-oever om er samen lekker van te gaan dineren te zijner nagedachtenis, moet dit boek natuurlijk kopen. Misschien valt het vanaf pagina 12 wel erg tegen, maar dan zijn er altijd nog mooie foto's, van Robert Hoe III (1839-1909), ‘arguably America's greatest collector’, of het kwartetje onthullende beelden van de zojuist genoemde Blumberg. U bent in ieder geval op het idee gebracht om uw lievelingsantiquaren eens te tracteren op een etentje bij bijvoorbeeld Emmanuel Mertens in Weert. Over onder andere Hoe, eigenaar van onder meer twee Gutenberg-bijbels, gaat trouwens het vijfde hoofdstuk ‘Brandy for Heroes’. Robert Hoe was één van die verzamelaars die er voor koos dat zijn collecties na zijn dood via de veiling weer op de markt zouden komen voor nieuwe verzamelende gegadigden: ‘If the great collections of the past had not been sold where would I have found my books?’ Het zesde hoofdstuk ‘To Have and to Have No More’ bevat grotendeels het fascinerende verhaal van Haven O'More en de veiling van de Garden Ltd collection. Haven O'More, wiens ‘great aunt on his father's side was the family genealogist. She taught O'More as a child that he descends through his father from Haven O'More the 4th century Celt king, poet-scholar, and warrior. Later he learned from her he also descends through his father from the saint and martyr, Sir Thomas More. Through his mother, he learned, he descends from general Thomas Jonathan (“Stonewall”) Jackson.’ En verder moet u het zelf maar lezen, want het is nog lang niet afgelopen.

F.W. Kuyper