De Boekenwereld. Jaargang 12

[p. 236]

Veilingen

Van Stockum, 22 en 23 november 1995

Vanwege het aanbreken van de Advent was de catalogus van Van Stockum toepasselijk versierd met een miniatuur van Jozef en Maria op weg naar Bethlehem, gezeten op een montere ezel. Deze miniatuur maakt deel uit van een Livre des Heures gedrukt door Gillet Hardouyn te Parijs omstreeks 1510 en prachtig versierd, verguld en gekleurd. Eens het bezit van de gelukkige Six van Hillegom, werd het juweeltje dankzij een bod van f 10.000,- (schatting f 5000,-) eigendom van een particulier. Dezelfde verwierf eveneens een zeer fraaie Natuurlyke historie van Linnaeus, met alle 296 prenten in de 38 delen verfijnd met de hand gekleurd. Deze magnifieke reeks bracht f 9000,- op (f 6000,-), een heel redelijk bedrag, lijkt me.

Andere natuurboeken met mooie platen, uit de negentiende eeuw, kwamen eveneens ruim over de schatting heen, zoals de Nederlandsche Flora en Pomona: f 2200,- (f 1200,-), een incomplete Flore des serres et des jardins de l'Europe: f 3200,- met 547 platen (f 1000,-). Ofwel, inclusief de veilingkosten, ruim zeven gulden per prent... Gauchers Pomologie des praktischen Obstbaumzüchters kwam, met 102 chromolitho's, op f 2300,- (f 500,-). Een veel opvallender prijs behaalde de vierdelige Traité de minéralogie van R.J. Haüy uit 1822-'23: f 2600,- (f 400,-).

Van zo'n 1300 theologische boeken in 70 nummers werd slechts vijftien procent verkocht. Een op het eerste gezicht niet buitengewone Holy Bible echter, in de King James-vertaling van R. Barker gedrukt voor J. Bill in 1639-'40, werd na een felle strijd in de wacht gesleept door een Britse dame, die speciaal voor dit boek een dagretourtje Londen-Den Haag had genomen: f 6500,- (f 1000,-).

De Nederlandse geschiedenis en topografie heeft in de zeventiende en achttiende eeuw aanleiding gegeven tot een aantal voortreffelijk geïllustreerde en geproduceerde werken, dat niet bijzonder zeldzaam is, maar wel gewild. Zo bracht een redelijk exemplaar van Pieter Bors Oorsprongk, begin en vervolgh der Nederlandsche oorlogen, beroerten en borgerlyke oneenigheden (1555-1600) uit 1679-'84 met de prenten van Jan Luiken f 2300,- op (f 2000,-). J. de Riemer deed zijn Beschryvinge van 's Gravenhage in 1729-'30 het licht zien. Een uitgebreider boek over de residentie is nooit verschenen, laat staan een even mooi verlucht werk. f 4400,- werd er voor betaald (f 4000,-).

Een complete, 22-delige serie Tegenwoordige Staat der Vereenigde Nederlanden, die loopt van 1739-1803, werd per provincie aangeboden in elf nummers (één duplicaat). De opbrengsten bleven in het algemeen iets boven de schatting. Zo deed deel XXII over Drenthe f 275,- (f 200,-) en deel IV-VIII over Holland f 3500,- (f 3000,-).

Het Verre Oosten mocht zich eveneens nog steeds in welwillende belangstelling verheugen. Drie Nederlandse boeken verdrievoudigden bijkans hun schatting van elk f 500,-. De Medusa in de wateren van Japan in 1863 en 1864 van F. de Casembroot uit 1865 met f 1300,-; Reize van M.G. Vries in 1643 naar het noorden en oosten van Japan uit 1858 van P.A. Leupe met f 1600,-; en Japan van A. van Otterloo uit 1860 met f 1300,-.

De bekende Beschrijving van Borobudur door Krom en Van Erp uit 1920-'31, een goed exemplaar gebonden in buckram, de deftigste linnensoort, vond in een Amsterdamse handelaar een koper voor f 13.000,- (f 9000,-). Een nogal gebruikt Tooneel van China geschreven door de ontzaglijk geleerde jezuïet Athanasius Kircher uit 1668 werd verkocht voor een redelijk bedrag, f 1900,- (f 1500,-). Voorts een 14-delige Reize rondom de waereld van James Cook in 14 delen met atlas en prenten, een bijzonder mooie uitgave waar je een hele showkast omheen moet maken, bracht f 3200,- op (f 3000,-).

Ook de klassieken waren bij Van Stockum goed vertegenwoordigd met een vijftigtal bijzondere oude uitgaven. Daarbij was een zeldzame Aldus Manutius uit 1514, een collectie opstellen over landbouw. Daaronder bevond zich het oudste bewaard gebleven Latijnse prozageschrift, De agri cultura van M. Porcius Cato, dezelfde die al zijn toespraken besloot met de mededeling dat Carthago verwoest moest worden. f 3000,- bracht deze verzamelbundel op (f 2500,-).

Wel heel hoog geschat (f 1000,-) leek mij de zevende uitgave van de Vertellingen van Moeder de Gans uit 1775, een echt Buismanboekje: populair proza, literaire rauwkost zoals P.J. Buijnsters het noemt. Het is grappig geïllustreerd (zie afbeelding) en tweetalig uitgegeven ‘zeer dienstig voor de Jeugdt om haar zelve in het Fransch en Hollandsch te oefenen’. Maar ik had het mis: een handelaar die het genre liefheeft, kocht het voor maar liefst f 1600,-.

Een zeldzame eerste druk van J.G. Wal-

[p. 237]

Uit de Vertellingen van Moeder de Gans (1775).

thers Musicalisches Lexicon oder musicalische Bibliothec, uitgegeven te Leipzig in 1732 (Bach had het kunnen raadplegen...) ging voor f3000,- naar een bekend musicus (f 1500,-).

De manuscripten- en varia-afdeling van deze veiling tenslotte werd beheerst door items uit het geslacht Repelaer, die moeizaam, belaagd door een gemeentearchief, hun weg terugvonden naar de schoot van de familie. Daarbij was zelfs het adelsdiploma, een manuscript op perkament met rijk versierd wapen en zegel, in de originele blikken houder uit 1816. Bij een schatting van f 600,- bracht het f 2800,- op, omgerekend overigens een fractie van het bedrag dat baron Repelaer in 1816 moest betalen om dit adelsdiploma te verwerven.

Paul Snijders

Bubb Kuyper, 29 en 30 november 1995

Het meeste vertier voor verzamelaars werd tijdens de eerste avond van de winterveiling geboden door de sessie 20th century Dutch literary manuscripts and documents. Het is overigens verheugend te mogen constateren dat deze afdeling steeds structureler deel uitmaakt van Kuypers veilingen.

Drie getypte brieven van Willem Elsschot aan zijn toenmalige overbuurman Gerard Walschap gingen voor bedragen tussen de f 450,- en f 900,- naar een jeugdige handelaar uit de Domstad. Een ruime portie handgeschreven gedichten van Gerard Reve - allemaal recente afschriften - gingen voor bedragen variërend van f 150,- tot maar liefst f 550,- per stuk hoofdzakelijk naar de handel. Voor oude afschriften van Reve kan ik warmlopen, maar dit lopende-bandwerk stuit me tegen de borst. Het blijft me verbazen dat originele brieven van minstens even belangrijke auteurs als Vestdijk, Elsschot, Nijhoff, Lucebert of Annie M.G. Schmidt - alle vijf in de autografenafdeling vertegenwoordigd - per stuk evenveel of zelfs minder opbrengen dan dit maatwerk van Reve!

Een collectie knipkunst was onderwerp van een los bij de catalogus gevoegd katern: het betrof de collectie van een Leidenaar van rond 1800. Honderden uren engelengeduld moet er in de ongeveer 50 fragiele velletjes hebben gezeten. Museum ‘De Lakenhal’ uit Lieden telde f 26.000,- voor de collectie neer (f 20.000,-/f 30.000,-).

Het was grappig om bij de afdeling miniatuurboeken te lezen over een large paper copy. Het betrof een Horatius-editie uit 1824 met een zetspiegel van 7 bij 3,5 centimeter op een papierformaat van 10,5 bij 6,3. Dit ook nog in een mooie band gezette boekje bracht het tot f 475,- (f 200,-/f 300,-). Een ander mooi boekje uit deze afdeling betrof 't Groot Hoorns, Enkhuyser en Alkmaerder Liedeboeck uit 1702, ongeveer 7 bij 4 centimeter groot en helaas wat kort afgesneden. Een Amsterdamse handelaar kocht het voor f950,- (f 1000,-).

Een prachtig, maar niet gebonden exemplaar van het bekende Amsterdamse ‘Grachtenboek’ Verzameling van alle de Huizen en gebouwen langs de Keizers en Heeren-Grachten der Stad Amsterdam uit de jaren 1768-1771 oversteeg met een opbrengst van f 3200,- maar nauwelijks de inzet (f 3000,-/f 5000,-). Merkwaardig voor een boek met zoveel potentiële en deels ook kapitaalkrachtige kopers!

Bij de ruime afdeling emblemata viel vooral één van de laatse werken op: een boek met teksten van de Duitse schrijver Georg Rollenhagen, enkele jaren na diens dood uitgegeven en geïllustreerd door Crispijn van de Passe de Oudere. Dit van 200 ronde emblemata voor-

[p. 238]

ziene werk uit de jaren 1611-1613 werd, in prachtstaat bovendien, voor f 8000,- toegewezen aan de Universiteitsbibliotheek van Leiden (f 4000,-/f 5000,-). Van de Passe kwam verderop in de veiling nog eens terug: een commissie kocht voor f 6300,- een emblemata-editie van Ovidius' Metamorphosen (f 4000,-/f 6000,-). Een door Van de Passe op kunstige wijze tot stripboek verwerkte Ilias van Homerus uit 1613 werd voor f 4300,- gekocht door een hoofdstedelijke handelaar met smaak (f 2500,-/f 3500,-).

Een hoofdwerk van Van de Passes oudste zoon, Les abus du mariage (...) Misbruick des houwelycx, Waer in klaerlijck word uitgebeeldt de boosheden en loosheden zo wel tusschen Mannen als Vrouwen gepleeght, om malkander behendigh te bedriegen, uit 1641 bleef wellicht vanwege de hoge richtprijs, onverkocht (f 12.000,-/f 15.000,-).

Zoals meestal waren in de afdeling popular literature de leukste ontdekkingen te doen: Geheym der wynen ontdekt of Kunst om alle Blaauwe, Rosse, Lange verwaayde en andere onzuyvere Wynen, binnen korte tyd, zonder mangel schoon te maaken. Als mede een volkomen Onderrechting om Eau des Carmes, Aqua Vitae, Pest- en Wind-Water, en veele andere soorten van de beste Wateren te distileeren, zo luidde de lange, aantrekkelijke titel van een gids voor slijter-doe-het-zelvers uit 1738. Een commissie had er f 1150,- voor over (f 400,-/f 600,-).

Ook een aantrekkelijk boek leek me Het hedendaagsche heidendom, of Beschrijving vanden Godtsdienst der Heidenen. so als die nu en enige jaren herwaarts inde drie deelen vande Oude bekende Wereld, namelijk Asia, Africa en enige gewesten van Europa bevonden is en noch geoeffent word.(...) haar aanbiddingen van Son en Maan (...) haar Duivelsmartelaryen en velerley superstitien (...) Feesten, processien (...) Houwelijken (...) Sieken en Doden uit 1661. Het schrijven van zo'n boek over een verre, vreemde wereld, zal de auteur, Godefridus Carolinus, wat afleiding hebben gegeven naast zijn predikantenwerk in Putten. Met f 950,- werd de richtprijs ruim overschreden (f 300,-/f 400,-).

Fokas Holthuis