De Boekenwereld. Jaargang 12

[p. 47]

Veilingen

Burgersdijk & Niermans, 16 en 17 mei 1995

Veiling 301 was een post-jubileumveiling. Geen heel spectaculaire hoogtepunten daarom misschien, maar al wel weer enkele fraaie stukken. Zo kon het omslag versierd worden met Japans papier dat deel uitmaakte van een verzameling voorbeeldboeken. De twee oudste, uit respectievelijk 1914 en 1933, met voorbeelden van houtblokbestempelingen voor textiel, brachten f1900, - (f2000, - / f3000, -) en f1100, - (f1200, - /f1500, -) op.

Het Duitse monster-boek Abbildungen der Marmor-Arten und einiger verwandten Steine, Nürenberg 1775, waarin ruim 270, niet zo heel verfijnde, met de hand gekleurde gravures bracht f1600, - (f1500, - /f2000, -) op.

Les délices de la Hollande in een editie uit 1728, in wat gesleten kalfsleren bandjes werd ingezet boven de richtprijs en kwam uit op f1200, - (f750, - /f850, -). Cantillons Vermakelykheden van Brabant wist met f2500, - de richtprijs maar net te halen. De platten waren van karton zodat het naar een koper kon die het vooral om de ruime hoeveelheid gravures te doen was.

Om dezelfde reden werd bij De Natuurkundige beschryving van eenige byzondere dieren uit 1798 door Th. van Brussel misschien lauw gereageerd. Het werk bevat een paar vermakelijke handgekleurde prenten van merkwaardige, samengestelde dieren. Ze brachten f550, - op (f600, - /f800, -). Geen terughoudendheid

R. de Gourmont, Litanies de la rose, Paris, R. Kiefer, 1919.

vanwege de band bij de aankoop van Van Oelens De Seldsame & noit gehoorde Walvis-vangst, editie Leiden 1684, samengebonden met Leeghwaters Haarlemmer-Meerboek, editie 1724 en nog een werkje van dezelfde. Het antiquariaat gespecialiseerd in de walvis hield aan tot f2700, - (f1000, - / f1500, -).

Een moderner lot, dat eveneens een goede prijs wist te maken, vormde de serie afleveringen van het tijdschrift De 8 en opbouw wen de gelijknamige architecten-groep. Afgaand op de richtprijs (f300, - /f400, -) leek het veel voor weinig te worden. Terecht echter werd het zowel inhoudelijk als uiterlijk interessante lot, met talloze fotomontages en goede typografische verzorging, voor f1100, - afgeslagen.

Leuke items hoeven niet perse veel te kosten. Voor een aardig lot zeppelin-boeken dat zeer de moeite waard was vanwege talloze foto's van luchtschepen en bijbehorende enorme hangars, moest tot f180, - (f110, - /f130, -) geboden worden. In zijn enthousiasme liet de uiteindelijke koper bij het bieden zijn potloodje de zaal in vliegen.

l'Arche de Noé en l'Illustre dompteur, kinderalbums in oblong-formaat met paginagrote pentekeningen, uitgegeven in Parijs door Guigou et Vimar in 1894 en 1895, wisselden voor ieder f220, - (f120, - /f140, -) van eigenaar.

Verspreid over de verschillende rubrieken waren ook bijzondere boekomslagen te vinden. Bij moderne letterkunde waren de toppers Louis Couperus' Boeken der kleine zielen in de prachteditie uit 1901 ontworpen door Theo Neuhuys. Waar de catalogus nog voorzichtigheidshalve sprak van minor defects leek het hier toch om vrijwel onberispelijke banden te gaan. Het deel De kleine zielen mocht f850, - kosten (f500, - /f600, -), het deel Het late leven f450, - (f500, - /f600, -).

Een later art deco-ontwerp, uit 1919, was dat van R. Kiefer voor het kalfsleren uitgeversbandje om de octavo R. Gourmant Litanies de la rose. Met daarbij nog de illustraties en getekende marges om de teksten van A. Domin was f150, - /f200, - duidelijk te laag geschat. Men was bereid f500, - te betalen.

De beste band van deze veiling was misschien die om De las Casas' Le miroir de la cruelle et horrible tyrannie Espagnole. Het felrode achttiende-eeuwse marokijn stond strak om de platten die met bescheiden goudstempels waren versierd. Deze Franstalige editie is

[p. 48]

daarbij zeldzaam zodat de prijs tot f3000, - (f2000, - /f2500, -) steeg.

Casper Gijzen

Kuyper, 31 mei en 1 juni 1995

Wie niet naar de veiling gaat, mist de spanning, het amusement, zo goed als een prima actiefilm. Bovendien moet hij zich onthouden van het edele biedspel, behalve wanneer hij de hoorn grijpt en zich laat verleiden tot het voor de toeschouwers wat potsierlijke telefonisch bieden.

Bij deze lenteveiling bleek menigeen thuis te zijn gebleven. Opvallend veel nummers werden aan schriftelijke commissies toegeslagen, en kennelijk hadden diverse grotere kopers bevriende antiquaren ingeschakeld om het biedwerk te doen, zodat een sluier van geheimzinnigheid bleef hangen voor het nieuwsgierige brilletje van uw verslaggever. Terwijl je in de zaal aan veel veilingmeesters zo goed kunt zien wanneer het hoogste schriftelijke bod is uitgebracht, en je met één knikje de droom van de thuisgebleven liefhebber feestelijk zou kunnen vermorzelen.

Een spetterende veiling was het niet. Ettelijke belangrijke objecten bleven onverkocht, mogelijk door te hoge schattingen. Allerlei nummers leken ‘gestiekt’, ofwel ingebracht door antiquaren. Wel een aanwijzing dat de veiling tegenwoordig meer succes heeft dan de boekhandelaar die verkoopt met etalage en verkoopcatalogus.

Maar één belangstellende was er voor de belangrijke literaire manuscripten van Lucebert, waaraan een apart catalogusje was gewijd met uitgebreide beschrijving en foto's van fraai bedroedelde pagina's. De opbrengst van het eerste nummer, 185 vellen in twee mappen getiteld CHAOS en APOCRIEF [doorgestreept] kaf en korrels was geschat op f 45.000, - tot f 60.000, -. De enige die zijn mond open deed was André Swertz, die zei maximaal f 42.000, - te kunnen bieden. De anders zo consequente Kuyper accepteerde dat bod. Swertz' opdrachtgever bleek het Letterkundig Museum, en zo belandden de manuscripten op de juiste plaats. Vijfentwintig brieven van Lucebert gingen voor f 4500, - naar dezelfde instelling.

Ook de rest van de Nederlandse literatuur kende weinig financiële surprises. Meisje van Achterberg, in 1944 gedrukt en verlucht door H.N. Werkman kwam tot f 2250, - (schatting f 1500, -). A. Marja's Blauw, rose en grijs, gedrukt door dezelfde, ging voor f 1300, - (f 1500, -) naar André Swertz, nu voor eigen kraam.

Deze uitgaven kan men evengoed tot de ‘Illustrated books & Fine printing’ rekenen, en in die afdeling viel meer te genieten. Het Hooglied van Salomo, vormgegeven door Bart van der Leek en P.J.C. Klaarhamer ging na een inzet van f 400, - voor een nog bescheiden f 800, - naar een thuisgebleven particulier. Soleils bas van G. Limbour, met vier prachtetsen van André Masson, kon voor f 3000, - (f 3000, - /f 5000, -) naar een commissie.

Moderne Nederlandse bibliofiele drukkers lijken totaal uit de gratie te zijn, op een enkeling na: Jaap Meijer is nog gewild. Vooral zijn Carmiggelt-uitgave Vier verzen uit 1976 in een oplage van 25 blonk uit: f 650, - na een inzet van f 170, -.

De beste voorbeelden van de verbazende Mexicaanse traditie om mensen te verbeelden door ze als geraamten voor te stellen vind je bij Juan Guadelupe Posada (1852-1913). Zijn sterke gravures worden zelden in Nederland aangeboden. Een liefhebber had dan ook graag f 725, - over voor een map met 36 prenten (schatting f 200, - /f 400, -).

Ongewoon onderdeel van de veiling vormden de boeken en prenten over overstromingen. Een verzamelende handelaar sloeg enthousiast toe; het Zuiderzeemuseum, de Pro-

P. Scriverius, Principes Hollandiae, Haarlem, P. Soutman, 1650.

[p. 49]

vinciale Atlas van Noord-Holland en enkele andere handelaren vochten om de rest. De klapper was een handschrift Overijssels watersnood, voorgevallen op den 4. den en 5. den Februarij 1825, fraai verzorgd en verlucht, en ongepubliceerd. Bij een schatting van f 1000, - wist een commissie het na zenuwslopende strijd voor f 3700, - in de wacht te slepen.

Niet verkocht werd een Nederlandse atlas, uitgegeven door J.B. Elwe rond 1792, wellicht wegens de hoge schatting. Een verlaging van de inzet van f 10.000, - naar f 8000, - mocht niet baten. Evenmin werd geboden op de beroemde Nieuhof: Het Gezandtschap der Neêrlandtsche Oost-Indische Compagnie, aan den grooten Tartarischen Cham, Den tegenwoordigen keizer van China Beneffens een naauwkeurige Beschryvinge der Sineesche Steden uit 1693 (f 3000, - /f 4000, -). Een tweede exemplaar (uit 1666, f 1500, - /f 2000, -) ging eveneens af door de zijdeur. Ook van de topografische prenten bleef veel onbemind. De flinke collectie aardige centsprenten, bovendien in goede staat, werd grotendeels voor correcte prijzen verkocht aan enkele handelaren, vooral Loose en De Tille. Het duurste was een jongeman op een hobbelpaard, allebei met schelvisachtige blik, onder de titel ‘Jonge heer Voorzigtig maar, Want dat paard dat hold [sic] zoo raar’: f 375, -.

Bij de manuscripten viel een gemaltraiteerd Urenboek van rond 1500 op. Miniaturen en verschillende tekstpagina's ontbraken. Toch bracht het nog f 3400, - op. Twee reisfotoalbums van Keizer Wilhelm II gingen voor f 2200, - naar een commissie. Bij de oorlogsherinneringen van De Gaulle met opdracht aan Kroestsjov (7 november 1959) bleek de schatting van f 3000, - /f 5000, - te hoog, maar een commissie van f 2000, - werd geaccepteerd.

Het Huishoudelijk woordenboek van N. Chomel is een begerenswaardige encyclopedie uit de tweede helft van de achttiende eeuw. Ter veiling kwam echter een door een barbaarse boekbinder verpest exemplaar, dat dan ook niemand wilde hebben. Dodonaeus' Cruydt-Boeck uit 1608 ging met f 6100, - even over zijn schatting heen. Het insektenboek van J. L'Admiral in een Amsterdamse editie van 1774 deed f 2600, -. Merians prachtige De Europesche insecten (1730), in een niet perfect exemplaar, werd bij een inzet van f 15.000, - niet verkocht.

Evenmin gingen de zeer complete Saken van Staet en Oorlogh van Lieuwe van Aitzema uit 1669-1672, die indien niet een landverrader, dan toch zeker een spion geweest is ten tijde van de Eerste en Tweede Engelse Oorlog. Juist daardoor is zijn geschiedwerk zo ruim voorzien van geheime documenten. Helaas! f 5000, - /f 6000, - was te veel.

De blind geworden schilder Gerard de Lairesse wijdde zich de laatste jaren van zijn leven aan het schilderonderwijs. Zijn posthume Groot Schilderboek (1712) getuigt daarvan. Een exemplaar in een prijsband van de Teken-academie te Middelburg ging voor f 2600, - (f 1500, - /f 2000, -) naar een telefonische bieder.

Blijmoedig, vrijzinnig en bescheiden was de doopsgezinde predikant A. Spinniker, auteur van de Leerzame zinnebeelden voor de jeugd uit 1714, voorzien van emblemen van V. van der Vinne. Een doorgewinterde verzamelaar wist het boekje te vangen voor f 1500, - (f 1000, -). Ongetwijfeld bezeten door dezelfde deugden was De volmaakte hollandsche Keuken-Meid, Onderwyzende hoe men allerhande Spyzen, Confituren en Nagerechten, zonder ongemeene kosten, zelfs voor de Roomsgezinden op Visdagen en in de Vasten, gezond en smakelyk kan toebereiden. Haar Volmaakte Grondbeginzelen der Keuken-kunde in een achtste editie uit 1769 werd verkocht voor de onbescheiden prijs van f 1450, - (f 800, - / f 1000, -). De Weltschmerz die in die tijd in een ander deel van de bevolking brandde, leverde voor deze veiling een verbeterde tweede druk op van de eerste editie van Goethes Leiden des jungen Werthers (1774). Een thuisblijver kocht het voor f 2600, - (f 2000, - / f 3000, -).

Een van de weinige etsen van Rembrandt die in een boek te vinden zijn, is ‘Het Scheepje van Fortuin’, die als illustratie gemaakt is voor het langademige gedicht Der Zee-Vaert Lof van E. Herckmans uit 1634. Prijzig boek, dus. Het ‘Scheepje’ is niet Rembrandts beste ets, maar dat zal niet de reden zijn waarom niemand bood bij de laagste schatting, f 10.000, -.

Maar liefst zeven incunabelen en zeven postincunabelen trokken ieders oog. Opmerkelijk in deze overvloed was het tractaat Praeceptorium divinae legis van J. Nider, gedrukt door Johann Zainer te Ulm niet na 1480. De prachtig bewaarde band uit de tijd was mede de oorzaak van het zwijgend biedduet tussen

[p. 50]

de handelaars De Graaf en Zaal tot f 7200, - voor de laatste (schatting f 3000, - /f 3500, -). Een schitterende incunabel uit 1478, ingetogen gedrukt door Leonardus Wild, was Super quarto libro sententiarum van Thomas van Aquino. Wedijver tussen dezelfden wierp ditmaal vrucht af voor De Graaf: f 5000, -. Beide boeken zijn voor incunabelen in ideale staat: lezers van lang geleden hebben er voorzichtig aantekeningen in gemaakt.

Pièce de résistance van deze veiling was P. Scriverius' Principes Hollandiae, een somptueuze foliant uitgegeven te Haarlem in 1650. Een parel in de vloed van Nederlandse geschiedschrijvingen uit de Gouden Eeuw die ernaar streven de Nederlanden en hun merkwaardige staatsregeling historische wortels te geven. De 38 magnifieke portretten van de graven van Holland door Cornelis Visscher zijn in dit exemplaar handgekleurd en rijkelijk goud- en zilvergehoogd. Even boven de hoogste schatting werd de firma Forum voor f 35.000, - de gelukkige, waarschijnlijk tijdelijke eigenaar. Pech voor de tegenbieder, mijn achterbuurman - een ware liefhebber, die al bezig was er een nieuwe hypotheek voor aan te vragen...

Paul Snijders

Van Stockum, 14-16 juni 1995

De firma Van Stockum had in de catalogus veel zorg besteed aan de verzameling Nederlandse cultuurgeschiedenis van de Haagse violist en aartsverzamelaar Willem Noske. De collectie van 500 nummers ging vergezeld van een fotografisch en een geschreven portret van deze kleurrijke verschijning in antiquariaat en veilinghuis, en op verzoek van de inbrenger waren alle beschrijvingen in het Nederlands gesteld. Het bleek een degelijke collectie boeken in nogal variabele staat te zijn, waarvan het leeuwedeel voor een bedrag rond de richtprijs werd afgeslagen. Tussen het aardige aanbod sportboeken bracht het officiële gedenkboek van de Olympische Spelen van 1928 in Amsterdam het, hoewel ‘bezoedeld’, tot f 400, - (schatting f 150, -).

Pas op de helft van de driedaagse zitting werd er wat spektakel gemaakt. Van tevoren hield een ingenaaide set van de eerste uitgave van Couperus' Eline Vere de gemoederen al bezig: àls je dit werk al ziet, dan in de (iets latere) uitgeversband of in een privéband, maar nooit ingenaaid. Helaas bleek tijdens de kijkdagen

Reffereynen gepronuncieert opte intreden binnen der stede van Delft. Delft, A. Heyndricksz., 1581.

dat de ruggen vervangen waren, maar dat kon een fikse strijd niet verhinderen: pas bij f 4000, - legde een koper in commissie het af tegen de voorzitter van de Stichting Louis Couperus Museum (f 1500, -). Het is niet ondenkbaar dat deze Stichting zich in de toekomst vaker in het veilingwezen zal roeren: een anonieme Couperusbewonderaar is bereid de eerste vijf jaar jaarlijks f 10.000, - aan het in 1996 aan de Haagse Javastraat te openen museum te schenken. Overigens is het verheugend te constateren dat Louis Couperus in eerste editie van Piet van Winden/AioloZ (zie ook De Boekenwereld 11 (februari 1995), nr. 3, p. 127-128) door Van Stockum al als naslagwerk gekoesterd wordt.

Ook Willem Elsschot liet van zich horen: een aantal boeken met opdrachten aan Georgette Hagedoorn (‘Aan Haar’) behaalde steevast het dubbele van de richtprijs. Een paar zwoele brieven van Elsschot aan deze actrice vonden voor f 1500, - hun weg naar antiquariaat Destouches in Utrecht (f 750, -).

De afdeling Spoorwegen leidde tot strijd tussen het Haagse filiaal van De Slegte en het onlangs geopende antiquariaat De Boekenhof uit Emmen. Anderen kwamen er hier niet aan te pas.

Maar zoals gebruikelijk werd de omzet toch gemaakt door Old and rare.

Het werk van de Duitse mysticus/schrijver Jakob Böhme werd hoofdzakelijk postuum in Nederland uitgegeven. Een eerste Duitse uitgave van een van zijn hoofdwerken, Beschreibung der drey Principien Göttliches Wesens

[p. 51]

verscheen pas in 1660 bij de Amsterdamse Böhme-uitgever Bektius en werd afgeslagen voor f 2200, - (f 1000, -).

Verlustiging der oogen en van den geest, of Verzameling van allerley bekende hoorens en schulpen was vroeger een fraai kijkboek voor de achttiende-eeuwse schelpenverzamelaar. Een collega-veilinghouder had f 8400, - over voor de twee delen met 190 schitterende handgekleurde kopergravures (f 5000, -). Diezelfde koper had f 1900, - over voor een Latijnse grammatica voor de jeugd uit 1510 (f 300, -).

Een ander zestiende-eeuws boek dat tot verhitte hoofden leidde was de eerste Nederlandse uitgave van T'Boeck vande vroet-wijfs uit 1591. Een verzamelaar mag voor f 3600, - de houtsneden van verlostangen gaan bestuderen (f 1500, -).

Waar één Cruydt-Boeck van Dodonaeus onder de richtprijs bleef steken en een iets latere druk van hetzelfde werk retour ging, werd de Naauwkeurige beschryving der aardgewassen van Abraham Munting uit 1696, niet in nieuwstaat maar compleet met alle 243 gravures, afgeslagen op f 8400, - (f 5000, -).

Een nuttig boek voor collega Frits Knuf (en misschien ook wel voor ondergetekende) leek me Natuur- en wiskundige verhandeling over het aanleggen en versterken der dyken van Van Bleiswyk uit 1778. Dit keurige exemplaar van de enige uitgave in het Nederlands leek me met f 300, - niet te duur betaald (f 200, -).

Duurste boek van de veiling werd een wereldatlas van Gueudeville en Ferrarius, Le nouveau theatre du monde, ou la géographie royale, uitgegeven door Pieter van der Aa in 1713. Ondanks een nieuwe band en twee ontbrekende kaarten steeg deze atlas tot f 19.000, - (f 10.000, -).

Een uiterst zeldzame, want sinds 1950 niet meer geveilde bundel Refereynen, voorgelezen in Delft tijdens een landjuweel van tien rederijkerkamers uit Holland op 20 juni 1581, bleek voorzien van een fraaie houtsnede van de muze Rhetorica, zittend op een troon, met auteurs als Cicero, Aristoteles en Vergilius om zich heen geschaard. Deze muze bracht twee belangstellenden het hoofd op hol, maar een antiquaar uit de duinen trok aan het langste eind en mocht haar voor f 2700, - mee naar huis tronen (f 1250, -).

Een zonde waar vanaf het einde van de achttiende eeuw vooral op medische gronden veelvuldig voor werd gewaarschuwd was de onanie. Vooral rond 1800 verschenen er nogal wat tractaatjes over dit onderwerp, waarvan het werk van de Franse arts Tissot het bekendste is. Onder de hamer kwam een wat gehavend en gevlekt werk met de fraaie titel Onderwijs voor ouders, opvoeders en opzieners van kinderen, over manier, hoe de ondeugd der verwoestende zelfbevlekking, die zoo verbaazend algemeen is, op de veiligste wijze kan ontdekt, verhoed en geneezen worden uit 1790, waaraan toegevoegd een incompleet exemplaar van het Nood- en hulpboekjen voor alle welke in de liefde of door zelfbesmetting buitenspoorig zijn geweest van dertien jaar later. Voor de richtprijs van f 200, - hadden wel meer mensen deze boekjes willen hebben, maar een antiquaar/verzamelaar uit Haarlem mocht voor f 1000, - met de buit naar huis.

Fokas Holthuis