De Boekenwereld. Jaargang 11

[p. 254]

Ingezonden brief

Redactioneel

Naar aanleiding van het interview door P.J. Buijnsters met H.L. Gumbert (De Boekenwereld 11 (1994), nr. 2) ontving de redactie een tweetal ingezonden brieven. Beide reacties bewijzen wat een interview onder andere altijd is: de presentatie van feiten door een bepaald persoon en zijn visie daarop, op een bepaald moment geboekstaafd. Dat daar door direct betrokkenen aanvullingen en correcties op mogelijk zijn, soms zelfs rechtzetting van té individueel gekleurde uitlatingen, lijkt onvermijdelijk en draagt ertoe bij, dat de lezers zich een zo objectief en breed mogelijk beeld kunnen vormen. Overigens dient daarbij bedacht te worden, dat elke reactie óók een persoonlijke is, met dezelfde beperkingen en gevaren.

De brief van de heer P. Valkema Blouw gaat uitvoerig op een aantal in het interview aangeroerde zaken in: reden waarom we de inhoud onderstaand integraal opnemen. In de vriendelijke brief van mevrouw M. Andriessen-Canoy, jarenlang de trouwe medewerkster en rechterhand van de heer Gumbert, komen veelal dezelfde onderwerpen aan bod die ook in de brief van de heer Valkema Blouw ter sprake komen die, nadat wij met haar contact hadden opgenomen, wat haar betreft niet herhaald behoeven te worden. ‘Maar dat Gumbert er alleen voor stond in die dagen vind ik wel een beetje gortig. Vooral het vergeten van Hartog, die trouwe boekhouder!’

De redactie gunt de heer Buijnsters een kort laatste woord. Hiermee menen wij dat het goed is de discussie verder voor gesloten te houden, niet in de laatste plaats omdat de heer Gumbert geen weerwoord meer is gegeven.

De redactie

Antwoord op het artikel van P.J. Buijnsters: ‘In memoriam dr. Hans Ludwig Gumbert (1903-1994)’

Terwille van de historische juistheid en om legendevorming tegen te gaan, zou ik enkele aanvullingen willen geven op de mededelingen van H.L. Gumbert, zoals deze in een interview met hem in dit tijdschrift zijn gepubliceerd.

Om te beginnen: de suggestie die daarin wordt gewekt dat mijn oom, Dr H.C. Valkema Blouw, aandelen in de N.V. v/h J.L. Beijers gekocht zou hebben om mij een plaats in het bedrijf te verschaffen, is onjuist. Vele jaren voordat hij één enkel aandeel in de firma bezat, in 1934, kwam ik daar in opleiding als assistent voor het antiquariaat, om t.z.t. de toen 60-jarige directeur G.W. Schultz op te volgen. Het overige personeel bestond uit een administrateur-boekhouder en een magazijnknecht. Lange tijd werden met deze bezetting twee of drie verkopingen per jaar gehouden elk jaar meer dan 6000 nummers - totdat de oorlog met zijn gevolgen dit onmogelijk maakte. In 1943 werd nog een enkele veiling gehouden. In dat jaar ging de gezondheid van de Hr. Schultz zozeer achteruit, dat hij in 1944 niet meer in staat bleek te werken; hij overleed in het voorjaar van 1945. In de eerstvolgende aandeelhoudersvergadering werd ik tot zijn opvolger benoemd.

Door de vlucht in goederen van de laatste oorlogsjaren en de daardoor ook in het antiquariaat aanzienlijk toegenomen omzetten verbeterde de in de crisisjaren aangetaste vermogenspositie van het bedrijf zodanig, dat bijzondere maatregelen genomen moesten worden om deze winsten in het bedrijf te houden. Voor een deel werd daartoe een mogelijkheid gevonden door het maatschappelijke kapitaal te vergroten via de uitgifte van bonus-aandelen. Verder werd geld belegd in de aankoop van een aantal wetenschappelijk belangrijke bibliotheken, waarvan vaststond dat zij ook na de inflatie hun waarde zouden behouden. Het sluitstuk was een rigoureuze afschrijving van de totale voorraden tot een bedrag dat in geen enkele verhouding stond tot de werkelijke waarde. De financiële positie was daarmee sterker dan zij in vele jaren was geweest.

Dit was dus de ‘volkomen vervallen’ zaak die Gumbert zegt te hebben aangetroffen. Hij kwam bij Beijers als gevolg van de wens van mijn oom - inmiddels aandeelhouder en gedelegeerd commissaris - om de armslag van het bedrijf te vergroten. Voor de uitbreiding van de activiteiten die dit inhield was vermeerdering van het aantal medewerkers noodzakelijk. De keuze was niet groot. Mijn oom, die psychiater in Arnhem was geweest, schoof daarop Gumbert naar voren die per 1 jan. 1947 als mededirecteur in dienst trad om zich vooral bezig te houden met het maken van magazijncatalogi.

Van deze samenwerking is niets terecht gekomen. Gumbert was niet gewend - en ook niet bereid - iemand naast zich te dulden en gedroeg zich al spoedig als een alleenheerser

[p. 255]

die zijn eigen beslissingen nam en zich van het oordeel van anderen weinig aantrok. Het lijkt onnodig hierover verder uit te weiden. Na een half jaar zag ik het onmogelijke van de situatie in en nam mijn ontslag. Ook mijn oom merkte al spoedig dat hij weinig meer in te brengen had, zich ook financieel geen illusies hoefde te maken, en hij verkocht zijn aandelen (ik meen in 1952) aan Gumbert, die toen, naar bleek, over de middelen beschikte voor een dergelijke overname.

Men zal bemerkt hebben dat mijn lezing van het gebeurde op diverse punten nogal afwijkt van hetgeen de interviewer heeft opgetekend. Dat brengt mij op twee kwesties die in dit verband niet zonder belang zijn. De eerste is het vreemde feit dat Prof. Buijnsters het niet nodig heeft gevonden om het verhaal van zijn gesprekspartner te checken met informatie van elders. Uit niets blijkt dat hij getracht heeft de gegevens te verifiëren met wat anderen hem zouden kunnen vertellen. Dat is verwonderlijk: het audi et alteram partem is toch voor historici een dwingend voorschrift zeker als het ‘oral history’ betreft. Een ander opvallend feit is de vertekening die herhaaldelijk optreedt in het geheugen van de geïnterviewde. Afgezien van diens behoefte zich af te zetten tegen zijn voorganger en de daaruit voortkomende eenzijdigheid van visie, herinnert hij zich dingen die niet alleen niet gebeurd zijn, maar die ook niet plaats hadden kunnen vinden. Zo vertelt hij ‘Bij mijn eerste veiling, Scheepers dus, ging ik bij het bieden van f 1,- ineens over op f1,25. Maar Schultz corrigeerde mij en zei dat het f 1,10 behoorde te zijn.’ Dit verhaal is geheel verzonnen. Gumbert heeft Scheepers I helemaal niet geveild (hij was pas enkele dagen bij Beijers en had geen enkele praktische ervaring met aucties, noch enige kennis van de te veilen collectie), maar bovendien was Schultz al sinds meer dan een jaar overleden! Ook de ‘grote puinhoop’ die Gumbert naar zijn zeggen op de eerste kijkdag aantrof is zuiver fantasie; dat hij ‘aan de kijkers moest vragen om 's middags terug te komen’ omdat ‘niets klaar bleek te liggen’ is een staaltje van ergerlijke geschiedvervalsing. Zoals altijd was de dag tevoren alles schoon gemaakt en geëtaleerd. Zowel de kijkdagen als de veiling zelf waren overigens een groot succes, maar Gumbert stond, blijkbaar tot zijn ergernis, daar geheel buiten. Zijn kennis van het oude boek was in die tijd nog rudimentair. Wat overigens niet wegneemt dat hij later Beijers capabel heeft geleid.

Een ander volkomen onjuiste (maar eveneens gemakkelijk te controleren) mededeling is zijn wat klagende opmerking dat hij, na mijn vertrek, alleen overbleef met Kees Wolbers, de (magazijn)knecht. In werkelijkheid werkten toen bij Beijers óók, allemaal fulltime, de boekhouder-administrateur Hartog (al sinds vele jaren), twee volwaardige assistenten (de dames Paula Smit en Canoy) en een assistent in opleiding (C.H. Koene, later vakreferent medicijnen UBA en onder-bibliothecaris van de Mij. voor Geneeskunst). Blijkbaar speelde reeds in 1981, het jaar van het interview, naast een zekere behoefte bij Gumbert tot window-dressing, zijn geheugen hem parten. Dat is iets wat men een man van tegen de tachtig moeilijk kan verwijten, maar zijn interviewer hield daarmee geen rekening en was blijkbaar bereid elke uitspraak over het verleden als zonder meer juist te aanvaarden. Toch was enige controle niet onmogelijk: minstens drie van de betrokkenen zijn ook thans nog in leven en in staat om over de toenmalige situatie informatie te geven.

[p. 256]

De auteur kondigt in een noot bij zijn interview een geschiedenis van het Nederlandse antiquariaat aan. Hopelijk vindt hij daarvoor minder eenzijdig bronnen dan de subjectieve (en selectieve?) herinneringen van sommige van haar vertegenwoordigers. Dan kan vermeden worden dat, zoals hier het geval is, gesproken wordt van een ‘roemrucht hoofdstuk uit de geschiedenis van het Nederlandse antiquariaat’ waarin ‘de overledene een centrale rol heeft gespeeld’ - met volledig voorbijgaan van de veel belangrijker, ook internationale activiteiten op dit gebied van mensen als Hertzberger, Van Gendt, de Israels, De Graaf en een aantal anderen.

P. ValkemaBlouw

Weerwoord

1.	Het ging hier om een interview, niet om een opiniërend artikel van mij over Gumbert of over de firma Beijers. Alle gepeperde uitspraken zijn dus geheel voor rekening van Gumbert.
2.	Dat Gumberts opinie subjectief-gekleurd en zijn geheugen soms selectief was is mij bekend. Dat zal overigens ook wel enigszins gelden voor de reactie van Valkema Blouw zelf, die - niet content met mijn kwalificatie ‘knap bibliograaf en boekhistoricus’ - blijkbaar ook nog als bekwaam manager bij de firma Beijers de geschiedenis wil ingaan.
3.	Het verbaast me dat iemand die zelf de tachtig ruim is gepasseerd aan de geïnterviewde Gumbert geheugenverlies toeschrijft, omdat deze ten tijde van het interview al tegen de tachtig liep!
4.	Ten slotte, en dat is het belangrijkste, dank ik Valkema Blouw voor enkele feitelijke correcties en aanvullingen, met name voor zijn relaas over de financiële situatie bij Beijers vóór en na zijn vertrek daar.

P.J. Buijnsters

Discussie gesloten.