De Boekenwereld. Jaargang 10

Veilingen

Beijers, 9 en 10 november 1993

Of er sprake is geweest van toeval of van onoplettendheid, wie het weet mag het zeggen. Maar het blijft eigenaardig om in hetzelfde weekend kijkdagen van een boekveiling grotendeels te zien samenvallen met de bezoektijd voor de belangrijke en ruim van tevoren aangekondigde antiquarenbeurs. Te meer als ook nog de (boek-)kalender voor het daaropvolgende weekeinde slechts een lege plek laat zien.

Voor Beijers moet het aantal bezoekers, dat toch achterbleef bij wat doorgaans pleegt te komen, wel te denken hebben gegeven. Op het verloop van de veiling miste het regelmatig zijn uitwerking niet. Zo ging bijvoorbeeld de boekerij van de romanist en taalkundige prof. Sneyders de Vogel, met moeilijk vindbare geschriften, vrijwel zonder slag of stoot van de hand, waar wat tumult meer op zijn plaats zou zijn geweest. Niettemin bleken er genoeg andere ingrediënten voorradig te zijn voor een smakelijke veiling.

Mogelijk aangetrokken door het formidabele bedrag van f 35.000, -, kwam zes maanden na de geruchtmakende Polak-veiling opnieuw in Utrecht een vijftiende-eeuws manuscript met De officiis van Marcus Tullius Cicero onder de hamer. Een ontbrekend gedeelte van de tekst en de minder fraaie uitvoering deden echter de geestdrift voor deze verhandeling over de morele plichten van de mens aanzienlijk temperen. Na een schriftelijk bod van f 6000, - viel het verder stil. Het eveneens uit de vijftiende eeuw stammende manuscript Vita S. Petri Celestini liet wat herkomst betreft niets te wensen over. Het had ooit mogen toebehoren aan de uit circa 60.000 handschriften bestaande verzameling van Sir Thomas Phillips, de grootste ‘vellomaniac’ die de mensheid heeft gekend. Een antiquaar kreeg het voor f 4800, - in zijn bezit.

De zogenaamde ‘Deux Aes’-bijbel uit 1608 trok door de bijgevoegde, met de hand schitterend ingekleurde kaarten (waaronder één van Jodocus Hondius uit 1593) meer aandacht dan gewoonlijk deze bijbel ten deel valt. Na een verbeten strijd kwam f 6000, - uit de bus rollen, het tienvoudige van de laagste schatting. Niet minder spectaculair kan de f 11.000, - worden genoemd voor een los deel van Isaac Commelins Begin ende voortgangh der Vereenighde Nederlantsche Geoctroyeerde Oost-Indische Compagnie (1646, taxatie f 2500, -/ f 3500, -). De kwestie wordt nu alleen waar het

[p. 192]

bedrag voor een compleet stel op moet eindigen (voorheen nog schommelend rond de f 6000,-).

De vraag naar oude plantenboeken is de laatste tijd sterk toegenomen. Veel richtprijzen zijn dan ook vaak aan de lage kant. Hield Muntings Naauwkeurige beschryving der aardgewassen (1696, taxatie f 8000, -/ f 10.000, -) zich nog met f 13.000, - min of meer in toom, Schneevoogts Icones plantarum rariorum (1792-1795) en Gabbema's Friesche lust-gaarde (1687) schoten met respectievelijk f 13.000, - en f 1300, - behoorlijk omhoog (taxatie respectievelijk f 6000, -/ f 8000, - en f 250, -/ f 350,-).

Van het grafische werk van de Fransman Jean Baptiste Broebes, leering van Jean Marot, verschijnt zelden iets op de markt. Diens Vues des palais et maisons de plaisance de Sa Majesté le Roi de Prusse (1733) haalde, mede dank zij bekwame restauratie, zonder veel problemen de f 12.000,-.

Evenmin vaak voorhanden is de Goddelicke lof-sanghen van Iustus van Harduyn, door hemzelf in 1620 uitgegeven. Samen met het bijgebonden Den val ende op-stand van den coninck ende prophete David uit hetzelde jaar en van dezelfde auteur kreeg het f 3000, - toebedeeld. Ook een witte raaf op de Nederlandse veilingen is een ongeschonden exemplaar van het Algemeen wapenboek van het Koningrijk der Nederlanden van het tweetal Van Weleveld en O'Kelly. Dit in 1830 verschenen werk, dat sinds 1953 als zodanig niet meer boven water was gekomen, werd op f 3400, - afgeslagen.

Ondanks een kader en afbeelding in de catalogus reikte het kavelnummer met 35 goed bewaarde Russische kinderboeken, uit begin jaren dertig, niet verder dan f 3000, - (taxatie f 3000, -/ f 4000, -). Verrassend als men de forse prijzen beziet voor vergelijkbaar geïllustreerd materiaal uit dezelfde periode. Met een gemiddelde van f 100, - per werk mag de schriftelijke aanbieder, alleen al voor de zeldzame geslaagde combinatie van kunstvaardigheid en didactiek, zichzelf meer dan gelukkig prijzen.

■

Jacob van Eesteren

Van Gendt, 15 december 1993

Op de eerste boekenochtend van de decemberveiling van Van Gendt boden de secties literatuur en fine printing weinig verrassingen. Een tiental lotjes met werken van het Rotterdamse uitgevershuis Bébert bleven onder de richtprijs steken of werden niet verkocht. En dertien nummers met door Hein Elferink op zijn handpers gedrukte boeken ondergingen deels - en minder terecht - ditzelfde lot, hoewel twee luxe-uitgaven van bundels van de Groningse dichter C.O. Jellema met f 340, - weer iets goed maakten (schatting f 180, -/ f 220,-).

Eén map met twaalf originele, handgekleurde etsen van Salvador Dali, getiteld Après 50 ans de Surréalisme en in 1974 verschenen in een oplage van ruim 460 exemplaren, was met een richtprijs van f 10.000, -/ f 12.000, - te hoog gegrepen voor de aanwezigen.

Bij de geïllustreerde boeken, waarmee de middagsessie opende, lag Japan goed in de markt. Een wat gehavend exemplaar van Bijdrage tot de kennis van het Japansche Rijk van Van Overmeer Fisscher uit 1833 bracht f 4300, - op (f 4000, -/ f 5000, -), terwijl een nog iets gehavender exemplaar van Vijf jaren in Japan van Pompe van Meerdervoort uit 1867 het met f 2200, - bracht tot viermaal de richtprijs (f 500, -/ f 600, -). De Reize van Maarten Gerritsz. Vries naar het noorden en oosten van Japan, volgens het journaal gehouden door C.J. Coen, op het schip Castricum uit 1858 sloot het rijtje Japan met f 1000, - (f 200, -/ f 300,-).

In de afdeling old and rare werd de vaderlandse topografie en geschiedenis gedomineerd door Zeeland. Topstuk in deze sectie was de Nieuwe Cronyk van Zeeland van Smallegange uit 1696, voorzien van vele tientallen prenten en kaarten. De meegebonden bijvoegsels Beschrijving van den Zeelandschen Adel en Byvoegselen tot de Cronyk van Zeeland misten helaas hun prenten, en dat is met name in het geval van het eerste bijvoegsel erg jammer, want dat behoort vijf schitterende wapenkaarten te bevatten. Voor f 5200, - wisselde deze Smallegange van eigenaar (f 3500, -/ f 4500, -). Een niet-gebonden en uit elkaar liggend exemplaar van Tirions Atlas van Zeeland ging voor f 4000, - naar een handelaar uit Middelburg (f 6000, -/f 8000,-).

De vaderlandse krijgsgeschiedenis van Pieter Bor in vier delen, Oorsprongk, begin, en vervolgh der Nederlandsche oorlogen, beroerten, en borgerlyke oneenigheden uit de jaren 1679-1684 (schatting f 3000, -/ f 4000, -) ging, ondanks wat waterschade, voor f 3200, - naar dezelfde handelaar die twee minuten later f 1100, - zou neertellen voor Hugo de Groots beroemde Nederlandtsche jaerboeken en his-

[p. 193]

torien (f 600, -/ f 800, -). Een goed exemplaar van de Beschryvinge der stadt Delft van de Delftse burgemeester Dirk Evertszoon van Bleyswijck uit 1667 ging voor f 2200, - naar een commissie (f 1000, -/ f 1500,-).

Een ander beroemd werk was de Naauwkeurige beschryvinge van Malabar en Choromandel, derzelver aangrenzende ryken, en het machtige eyland Ceylon van de zendeling Philippus Baldaeus, in 1672, een jaar na zijn dood, te Amsterdam verschenen. De tientallen kaarten en - helaas wat kort afgesneden - prenten geven een mooi beeld van het zeventiende-eeuwse leven in India. Het boek eindigt met de eerste Malabaarse spraakkunst die in Europa verscheen. Voor f 4200, - ging het naar een commissie (f 2000, -/ f 3000,-).

De oosterse flora en fauna stonden garant voor hoge opbrengsten. Malabaarse kruidhof, vervattende het raarste slag van allerlei soort van planten die in het Koningrijk van Malabar worden gevonden uit 1689 en voorzien van 113 grote prenten, bracht het tot f 9500, - (f 3500, -/ f 4500, -), terwijl Het Amboinsch kruidboek van Rumphius uit 1750 met 698 prenten en een opbrengst van f 29.000, - zo niet het rijkst geïllustreerde dan toch het duurste boek van de veilingwerd (f 18.000, -/ f 22.000,-).

Illustratie uit G.E. Rumphius, Het Amboinisch kruidboek, 1750.

Er was voorts veel aandacht voor medicijnen en microscopie. Ledermüllers Mikroskoopische Vermaaklykheden, zo voor de ogen als voor den geest, behelzende de afbeeldingen van veelerley voorwerpen, zo van dierlyke lighaamen, als van planten en delfstoffen was met 174 gekleurde gravures een topstuk uit laatstgenoemde sectie. Een set van de Franse editie werd niet verkocht (f 6000, -/ f 8000, -), een exemplaar van de Nederlandse editie uit dezelfde tijd ging voor f 6000, - van de hand (f 4000, -/f 5000, -). Uit het ruime aanbod van medicijnboeken kocht een Zwolse handelaar met stalen zenuwen voor f 1400, - drie huiveringwekkende griezelig geïllustreerde boeken in één band, te weten Scultetus' Magazyn ofte wapenhuys, diens Aenhangzel, van verscheyde ende veel nieuw uytgevonden werck-tuygen, tot de hand-wercken der chirurgye noodigh en Verduins Verhandeling van een nieuwe manier om ledematen af te setten (f 1000, -/ f 1500, -). Diezelfde handelaar, die zich overigens zelden onbetuigd laat wanneer het om goede geneeskundige werken gaat, kocht voor f 1100, - een anoniem en ongeïllustreerd, maar oorspronkelijk Nederlands Medecynboeck uit 1662 (f 400, -/f 600, -). Duurste en ook beroemdste boek uit de medicijnensectie was de Nederlandse editie van Govard Bidloos Ontleding des menschelyken lichaams uit 1690. Deze van ruim 100 anatomische prenten voorziene atlas van de latere lijfarts van stadhouder Willem III heeft in zijn tijd nogal wat stof doen opwaaien vanwege de artistieke wijze waarmee kunstenaar Gerard de Lairesse zijn onderwerp benaderde. Een handelaar uit Utrecht kocht dit bijzondere werk voor f 4200, - (f 3000, -/ f 4000,-).

Met een smallere beurs viel overigens ook uitstekend te kopen: een eerste uitgave uit 1693 van Zegen- en vloekdichten van Petrus Rabus, stichter van het eerste Nederlandse literaire tijdschrift, ging voor een luttele acht tientjes naar de handel (f 150, -/ f 200,-).

Voor het eerst in enige tijd werd er weer eens een incunabel in de landstaal op de markt gebracht. Het betrof de vroegste uitgave van de Nederlandse vertaling van het Boeck vanden Leven ons Heeren Jesu Christi van Ludolphus de Saxonia, in november 1487 uitgegeven door Gerard Leeu in Antwerpen en in de dertien jaar die de vijftiende eeuw nog restten regelmatig herdrukt. Dit ‘Ludolphiaans leven van Jezus’, zoals het tegenwoordig genoemd wordt, werd in de veertiende eeuw geschreven door Ludolph van Saksen, kartui-

[p. 194]

zer en prior in Mainz, en zou in vele vertalingen en adaptaties één van de populairste boeken van de late middeleeuwen worden. Momenteel is deze editie vooral beroemd om haar vele houtsneden, die overigens ten dele al eerder werden gebruikt voor andere boeken. Helaas ontbraken er nogal wat pagina's uit het aangeboden exemplaar, reden waarom de richtprijs heel laag gehouden was. Indien compleet, zou het ongetwijfeld een veelvoud hebben opgebracht, maar in deze conditie ging dit boek, voorzien van negentien paginagrote en 122 contemporain gekleurde teksthoutsneden, toch nog voor f 10.000, - naar de handel (f 1200, -/f 1500,-).

■

Fokas Holthuis

Bubb Kuyper, 1 en 2 december 1993

Van alle veilinghouders is Kuyper de meest consequente. Er wordt op tijd begonnen; hij veilt zonder medelijden voor laatkomers en ‘weifelmoedigen’. Er wordt ingezet op de laagste van twee schattingen of op 75% van één schatting. De inzet hoeft niet overboden te worden, tenzij er commissies zijn binnengekomen. Er wordt rap tot het eindbedrag voortgeboden - wie te laat is met zijn vinger heeft pech gehad.

Prent van T. Otten naar Car. Coypel uit F.A. Paradis de Moncrif, Les chats, Rotterdam 1728.

In de uitslagenlijsten vindt men slechts wat openbaar geveild is; geen boeken die naderhand beneden het inzetbedrag verkocht zijn. En bij Kuyper worden lots die ter veiling aan een commissie zijn toegeslagen niet binnen een week bij de restantenopkoper aangetroffen, zoals wij wel eens bij een ander huis hebben waargenomen. Men komt dan licht op het idee dat de veilinghouder zelf meebiedt om de prijs wat op te voeren.

Het Haarlemse aanbod was breed en goed gelardeerd met specialismen. Bestudering van de catalogus (bijna 400 pagina's) kostte meer dan één regenachtige middag. Achterbergadoranten, liefhebbers van sport- en oude reisboeken zullen in hun dromen nummers en bedragen hebben liggen mompelen.

Bibliografie en kunstboeken verkochten redelijk. De Russische avant-garde vond weinig aftrek, evenals Cobra. De Nederlandse vormgevers Paul Schuitema en Piet Zwart waren goed vertegenwoordigd, en hier werd soms venijnig geboden: twee vloeibladen met een fotomontage van Schuitema brachten een liefhebber tot f 850, - (schatting f 150, -). De beroemde brochure voor Toledo Berkel snelwegers bracht f 1600, - op (f 600, -/f 800, -). Twee lots originele foto's door Piet Zwart verviervoudigden beide hun schatting met f 800, - en f 1300, -. Enkele proeven van Zwarts catalogi voor de Nederlandsche Kabel Fabriek deden f 1400, - (f 100, -/f 200, -). Dertien losse nummers van Theo van Doesburgs kunst- en cultuurtijdschrift De Stijl gingen voor f 1600, - weg.

Fikse maandsalarissen werden pas op het spel gezet bij de afdeling Achterberg. Een collectie brieven aan Hans Roest ging voor f 11.000, - naar antiquariaat Forum (f 10.000, -/f 15.000, -); een rijmprent in handschrift met illustratie van C.A.B. Bantzinger voor f 7000, - naar antiquariaat Aioloz (f 1500, -), en Achterbergs Schaatsenrijder in de uitgave van Hans Roest met het origineel van de illustratie daarvan, en het manuscript van hetzelfde gedicht met potloodtekening van Bantzinger verhuisde naar Forum voor f 4200, - (f 2000, -/ f 3000, -). Ook de andere werken van deze geliefde dichter vonden hun prijs, zeker die met een opdracht. Want iedere ware minnaar wil minstens een eigenhandige pennestreek van zijn beminde: een Teken van Aanraking.

Wat Fine Printing eigenlijk inhoudt kan men goed zien aan de Engelse drukkunst van rond 1900. Op deze veiling kostte Beardsley's King Arthur een slordig duizendje. William Morris' The water of the wondrous isles, een in slap perkament gebonden Kelmscott-uitgave, was het duurste nummer van deze afdeling:

[p. 195]

f 2200, - (f 1500, -/f 2000, -). Ook voor de smallere beurs waren er allerlei interessante literaire tijdschriften uit deze periode: The Century Guild Hobby Horse, The Dome en The Venture; The Lark, kennelijk door een Amerikaans vriendenclubje met veel plezier in elkaar gezet; The Pageant, The Quarto en The Acorn, al deze zeldzaamheden konden voor een paar honderdjes per lot op de kop getikt worden. Alleen de door Aubrey Beardsley verzorgde The Savoy verdubbelde de schatting met f 900,-.

Voor de geïllustreerde en kinderboeken zat de zaal vol. Er werd levendig geboden en meest door handelaren gescoord. Groen groen grasje, een magnifiek ABC-boek van Nelly Bodenheim ging voor f 800, - naar een verzamelaar. De eerste druk van Uit het leven van Dik Trom, dat cult-kinderboek, steeg naar f 975, -. Biedbotsingen met geldfonteinen traden vooral op bij de strips: Avonturen van Thijs IJs, de witte beer, een heel vroege Marten Toonder uit 1934, ging met een paar grote sprongen voor f 2400, - naar stripmagnaat Matla. Ook andere Toonder-produkties vergruizelden de schattingen, zoals Tom Poes Weekblad dat voor f 2000, - bij een verzamelaar kwam (f 600, -/ f 800, -). Een stapel van 56 vroege Kapitein Robs haalde f 1600,-.

Een tachtigtal nummers plaatjesalbums, samen vele honderden delen, bracht heel wat handen omhoog. De schattingen werden gemiddeld flink overboden, zonder dat er echte uitschieters bij waren. Echt fraai en minder nostalgisch vond ik de Fabels van La Fontaine in de versie van Benjamin Rabier; degene die dit oerleuke album uit 1906 voor f 500, - wist te verwerven (f 150, -/ f 250, -) zal ermee in zijn sas zijn.

Ruim driehonderd lots sportboeken op een veiling, dat is nog niet vaak vertoond. Zeldzame, innemend geïllustreerde zestiende- tot achttiende-eeuwse boeken, en grote aantallen oudere en nieuwere, dunne en weelderige uitgaven over alle denkbare sporten. Dit levenswerk van een Haarlemse verzamelaar werd echter niet verspreid over vele liefhebbers. Het Nederlands Olympisch Comité had de dag tevoren van de veiling gehoord; er was een delegatie van drie man sterk afgevaardigd, gewapend met een ton subsidie voor de bibliotheek. Men liet zich betreffende het aanschafbeleid adviseren door de voormalige eigenaar, die wel glimlachend naar huis zal zijn gegaan: de collectie bracht f 117.000, - op, gemiddeld twee keer de laagste schatting.

Bij de laatste avondzitting was de zaal mudvol terwijl op de gang een heel pak rokers dampte. Een flink deel van de natuur- en geneeskundige werken ging zoals gewoonlijk naar de Zwolse handelaar Theo de Boer. Maar niet het pièce de résistance van de bèta-afdeling: de eerste druk uit 1824 van Réflexions sur la puissance motrice du feu et sur les machines propres à développer cette puissance van Nicolas Carnot (1796-1832), een mijlpaal in de ontwikkeling van de thermodynamica, bracht f 17.500, - op het scorebord (f 5000, -/f 7000, -). Dat bedrag werd alleen overtroffen door een zeventiende-eeuwse atlas samengesteld uit 49 kaarten van verschillende uitgevers. Dit juweel van Nederlandse kartografie werd verkocht voor f 18.000, - (f 15.000, -/f 18.000, -). Op een subliem kalligrafisch album uit diezelfde eeuw, waarvan de schatting f 22.000, -/f 25.000, - bedroeg, werd niet geboden.

Een ander opvallend specimen uit de handschriftenafdeling betrof brieven van prins Hendrik aan de boswachter van paleis Het Loo. Een sympathisant van de eerste prins-gemaal kocht het lot zonder tegenbod voor f 3000,-.

De afdeling Old & Rare kenmerkte zich door een macht van interessante titels van wat mindere uiterlijke kwaliteit. Bijna alles werd goed verkocht; verschillende handelaren klaagden over de opmars van verzamelaars op veilingen. Met winstoogmerk kopen was bij deze veiling moeilijker dan anders.

Het oudste boek van de veiling, Augustinus' De trinitate. (&) De civitate dei uitgegeven door Amerbach in Basel (1489) werd opgenomen in de incunabelenverzameling van de UB Groningen voor f 4400, -. In april 1973 bracht ditzelfde wat beschimmelde exemplaar met beschadigde band f 1000, - op bij Beijers.

Een goede koop was de verzameling van 45 minder algemene Elseviers, zo goed als nieuw, die als verzameling voor f 7850, - door antiquariaat Destouches werd verworven. Diverse rijksbibliotheken en anderen die hadden gedacht uit deze collectie losse exemplaren binnen te halen keken op hun neus.

Bij Kuyper waren er ditmaal verscheidene kolossale lots, bijvoorbeeld van 115 stuks Engelse literatuur (opbrengst f 475, -), 132 glimmende winkeldochters (f 550, -) of 530 decoratieve boekwerken (f 5400, -). Maar ook

[p. 196]

ca. 40 verschillende oudere boeken, waaronder losse en incomplete delen, met de beruchte veilingafkorting W.A.F. = ‘With All Faults’ ofwel ‘Zonder Garantie’, als er meer ontbreekt dan vermeld (f 650, -). Men kan dan hopen op een gelukje, maar doorgaans is het kwaad vissen op de bomen.

Een bijzonder aantrekkelijk werkje was Les chats / Les chiens / Histoire des rats, drie werken samengevoegd door een dierenliefhebber uit de eerste helft van de achttiende eeuw: het werd voor f 675, - verkocht. Eveneens goedkoop vond Imperatorum Romanorum libellus van J. Huttichius zijn weg naar de boekenvrijer. Dit met vele houtsneden naar munten geïllustreerde renaissancewerkje uit 1525 bracht f 375, - op (f 250, -/f 350, -). Pitture di Pompei, 36 subtiele kleurenlitho's van oudromeinse afbeeldingen, uitgegeven rond 1840, was ook vrij laag geschat (f 400, -/ f 600, -). Het ging echter voor f 3500, - naar een prentenhandelaar, alleszins een redelijke prijs.

Bij de bijna honderd oude reisboeken sprong de Beschrijvinghe van Virginia, Nieuw Nederlandt, Nieuw Engelandt, en d'eylanden Bernmudes, Barbados en S. Christoffel van f 3500, - via f 7000, - naar f 10.000, -. De meeste andere bleven in de buurt van hun schatting. Na de Codex Batavus van Van Zurck (f 200, -) werd deze succesvolle veiling afgesloten met een borrel waar je je spanning kon afblazen en een dealtje kon sluiten. Of je tegenstander in het biedspel leren kennen onder het genot van een artisjokhart gevuld met kwartelei en pesto. Goed idee voor de andere veilinghuizen!

■

Paul Snijders

G. Postma, 29 november 1993 en Max Silverenberg, 20 december 1993

Er worden in Nederland op meer dan de bekende vijf adressen boeken geveild. Voor theologie kan men in Amsterdam terecht bij Ton Bolland, terwijl men bij de verschillende venduhuizen en inboedelveilingen in het land soms heel aardige boeken tegenkomt. Er zijn ook twee kleinere huizen die zich al een paar jaar bezighouden met het veilen van louter boeken en prenten. In Eindhoven hield Max Silverenberg onlangs zijn zevende veiling, in Groningen Geert Postma zijn zesde.

De catalogi van Postma zijn er in de loop van de tijd sterk op vooruit gegaan: de catalogus van de novemberveiling ziet er verzorgd uit, is geïllustreerd en ingenaaid. Ook de titelbeschrijvingen zijn, vergeleken met vroeger, een stuk betrouwbaarder, al zou men met name met betrekking tot de oude boeken nog wel iets preciezer mogen zijn. Het aanbod op deze veiling was over het algemeen goed en gevarieerd.

Voor rond de 80 gulden kon men in het bezit komen van originele grafiek van Ploegschilders als Johan Dijkstra en Wobbe Alkema. Het beroemdste lid van De Ploeg, H.N. Werkman, stond daarentegen garant voor een verbazingwekkend hoge opbrengst. De - buiten catalogus aangeboden - bundel Meisje van Gerrit Achterberg, tijdens de bezetting gedrukt door Werkman in een oplage van 110 exemplaren en voorzien van een ‘druksel’ op het inmiddels wat roestige omslag, klom tot maar liefst f 1600,-!

Maar echte koopjes waren er ook: een keurig exemplaar van Het lied van de krijgsbende van Igorj met handgekleurde houtsneden van Henri van Straaten was met een opbrengst van f 25, - bijna cadeau (f 50, -/ f 70,-).

Een object van Escher, namelijk een Icosaëder van blik, bleef met een schatting van f 600, -/f 800, - onverkocht.

Heel aardig was een voddig werkje van Emilia Alfken, De pantoffel-regering, of de kunst om de mannen onder het juk te brengen en te beheerschen. Een onmisbaar boekje voor elke vrouw. Een vierde druk uit 1844 bracht het tot f 160, - (f 50, -/ f 70,-).

Een mooi exemplaar van Ptolemaeus' Pelusiensis Mathematici operis quadripartiti, een Leuvense uitgave uit 1548, mocht voor f 2700, - de Groningse A-kerk verlaten (f 800, -/ f 1000, -) terwijl een al even mooi exemplaar van de tweede editie van de Physikalischer Atlas uit 1851 met 93 kaarten van de Duitse cartograaf/wiskundige Heinrich Berghaus met f 1100, - in het hart van de richtprijs terecht kwam. (f 1000, -/f 1200,-).

Het mooiste boek van de veiling was Natuurkundige verlustigingen, behelzende microscopise waarneemingen van in- en uitlandse water- en land-dieren van Martinus Slabber uit 1769. Dit perfecte exemplaar op groot papier was met achttien handgekleurde gravures van torretjes en krabbetjes de f 1200, - die het behaalde absoluut waard (f 700, -/ f 900,-).

Max Silverenberg drijft al jaren een antiquariaat in Eindhoven en houdt zich sinds een paar jaar - als eenmansbedrijf - bezig met het orga-

[p. 197]

niseren van veilingen. De inbrengers krijgen zo eerlijke prijzen voor hun boeken en hij, Silverenberg, hoopt zo aan goede inkoop te komen, is zijn redenering. Prettig is dat er op de middag vóór de veiling nog naar de boeken gekeken kan worden: kijken en kopen op één dag dus.

De catalogus van Max Silverenberg is helaas wat minder verzorgd dan die van Postma en de beschrijvingen van met name oude boeken laten nogal te wensen over. Van een beschrijving als ‘Dooden spiegel, door Abraham a S. Clara, uitgeg te Leuven, in 1792, met houtsneden en kopergravures’ wordt de gemiddelde lezer niet veel wijzer en het is dan ook niet verwonderlijk dat dit boek bij een inzet van f 475, - onverkocht bleef (schatting f 525, -). Bibliografische verwijzingen ontbreken geheel. Het feit dat topografische prenten en grafiek verspreid in de catalogus zijn opgenomen en soms ook niet als zodanig herkenbaar zijn, maakt het geheel er niet overzichtelijker op. Het is dus noodzakelijk om van de kijkdag gebruik te maken.

De veiling zelf, waar een ontspannen en soms wat jolige sfeer hing, was goed bezocht: veel kijkers, maar kwantitatief weinig kopers. Ik telde zes handelaren. De avond opende met een mooie collectie reclamemateriaal van Philips uit de jaren vijftig en zestig, afkomstig van de heer Pot, die in die periode als grafisch ontwerper en tekenaar verbonden was aan het reclamebureau van Philips. De folders, displays en posters waren vrijwel allemaal in absolute nieuwstaat en heel betaalbaar. De prijzen van de posters varieerden van f 25, - tot f 200, -, die van de displays van f 15, - tot f 65, -, waarbij er ook nog een aantal onverkocht bleef.

Voor de kunst was in het algemeen weinig interesse, ook niet voor De vreeselijke avonturen van een scholastica van Walch uit 1933, rijkelijk voorzien van originele houtsneden van Escher. Hoewel dit boek een paar maanden eerder elders nog f 2800, - opbracht, bleef het hier bij een inzet van f 1500, - stil in de zaal (f 2500, -/f 3000, -). Voor relatief weinig geld kon men in het bezit komen van mooie zestiende-, zeventiende- en achttiende-eeuwse, veelal gekleurde stadsplattegronden en kaarten, waarvoor prijzen variërend van f 100, - tot f 500, - werden neergeteld. Een onduidelijk omschreven atlas met 24 kaartjes van het voormalig hertogdom Brabant uit 1747 ging voor f 2750, - naar een handelaar uit Venlo (f 3000, -). Diezelfde handelaar kocht voor f 275, - een incompleet exemplaar van een latere druk van Van Goors Beschryving der stadt en lande van Breda uit 1794 (f 300, -). Een nette set van de Oudheden en gestichten van Zeeland van Van Heussen uit 1722 bracht f 1000, - op (f 1000,-).

Een in veldbiologie gespecialiseerde handelaar uit Zutphen kon vrijwel zonder uitzondering voor de inzetprijs eigenaar worden van de helft van de ruime sectie natuur, terwijl de Eindhovense vestiging van De Slegte beslag legde op de rest. De afdeling literatuur bestond voornamelijk uit grotere lotjes. Een briefkaart van Felix Timmermans bracht f 180, - op (f 150, -), een gesigneerde Prutske van Stijn Streuvels f 200, - (f 50,-).

Met de sportboekenveiling van Bubb Kuyper nog in het achterhoofd ging Een halve eeuw wielersport van Hogenkamp voor f 350, - naar een telefonische bieder (f 120,-).

■

Fokas Holthuis

[p. 198]

Illustratie uit 't Apenspel in de werelt.

Van Stockum, 8 en 9 december 1993

Wie tijdens de kijkdagen van Van Stockum interesse had voor grotere lotjes moest weer halsbrekende toeren uithalen om de boeken te bekijken, terwijl er volgens mij toch voldoende kasten leegstonden om het publiek niet op metershoge krakende ladders te hoeven jagen. Het mocht de belangstelling niet temperen. Evenals de vorige keer was er in de kunstsectie een afdeling film opgenomen. De opbrengsten hiervan bleven over het algemeen rond de richtprijs steken, met uitzondering van acht grote kartonnen dozen met filmtijdschriften vanaf 1920, die voor f 1500, - een Haarlems antiquariaat mogen gaan bevolken (schatting f 200,-).

Tussen de boekkunst bevond zich een mooi exemplaar van Hand and soul van Dante Gabriel Rossetti, door S.H. de Roos in 1929 in 125 exemplaren gedrukt op diens Heuvelpers. Dit in perkament gebonden prachtboek ging voor f 875, - naar een Haagse verzamelaar (f 250, -). Bij de literatuur zorgde Robert van Gulik voor opschudding: een lotje van acht werken, waarvan vier met opdracht, en een brief van deze auteur brachten het tot maar liefst f 2800, - (f 180, -). Betaalbare letterkunde was er ook: een door Du Perron samengestelde en in Indonesië door hemzelf in een bescheiden oplage van 50 exemplaren uitgegeven bloemlezing uit het werk van de Franse dichter Gérard de Nerval bleef steken bij f 160, - (f 160,-).

Enigszins verdwaald tussen de kinderboeken - het werd er ook bij gezegd - was een alleraardigst scrapbook vol efemeer drukwerk met betrekking tot 's-Gravenhage. Honderden oude foldertjes, verpakkingsmateriaal van slagers, broodzakken, zegels, rekeningen, allemaal materiaal dat eerder weggegooid dan bewaard werd en om die reden leuk èn zeldzaam, zaten nogal slordig opgetast in een plakboek, dat voor f 1700, - een nieuwe eigenaar kreeg (f 1750,-).

Van de enorme collectie natuurboeken bleef toch wel het een en ander onverkocht. Voor weinig geld vielen hier vuistdikke boeken vol chromolitho's weg te slepen.

Bijzonder was de afdeling miniatuurboekjes, in formaat variërend van 12mo tot 128mo. Het meest bijzonder, en ook het oudst, was het kleinst bekende achttiende-eeuwse boekje, 't Oranje Geslagt, een in verguld marokijn gestoken bundel rijmpjes op leden van het Oranjehuis. Dit 17 bij 9 millimeter metende boekje (128mo!), dat op de foto in de catalogus in het niet verzonk naast een postzegel, ging voor f 10.000, - naar een commissie (f 10.000,-).

Ook deze veiling bevatte weer een ruime afdeling handschriften en documenten, zo langzamerhand een handelsmerk van Van Stockum. Een reisverslag uit 1830 dat een lang verblijf in Klein Azië beschrijft bracht f 825, - op (f 300, -), een dik, maar incompleet manuscript van Kikkert (van het bekende etsboek uit 1798) ging voor f 250, - naar een handelaar (f 300,-).

Eén van de pronkstukken van de veiling was een Nieuw Testament- en psalmvertaling uit 1596. Dit werk had een schitterende contemporaine band van uitbundig verguld Russisch juchtleer en verkeerde bovendien in uitstekende staat. Voor f 13.000, - werd een Haarlems handelaar eigenaar van het duurste boek van de veiling (f 7500,-).

Uiterst zeldzaam waren twee aandelen, in 1646 en 1648 uitgegeven door de West-Indische Compagnie om de vaart naar Amerika en naar Kaap de Goede Hoop te bekostigen. Samen gingen ze voor f 3.500, - naar de handel (f 1500, -). Reisboeken en landbeschrijvingen waren er in overvloed: de Beschrijving van Arabie van Niebuhr, twee jaar na de eerste Duitse editie uit 1772 in het Nederlands verschenen, werd voor f 1100, - aangeschaft door de ambassade van Oman (f 750, -). Van Joan Nieuhofs Gezantschap der Neerlandtsch Oost-Indische Compagnie (..), de eerste Nederlandse beschrijving van China, waren twee exemplaren voorhanden. Een matig exemplaar van de eerste uitgave uit 1665 waarin de grote kaart en twee tekstpagina's ontbraken, maar mèt de 35 overige prenten bleef bij een inzet van f 400, - onverkocht (f 750, -). Het tweede exem-

[p. 199]

plaar, zelfde editie, maar beter van kwaliteit, bracht, ondanks twee ontbrekende prenten (waarvan er één, de Paolinxiprent, vrijwel altijd ontbreekt) f 1700, - op (f 2500, -). Cornelis de Bruyns Reizen door de vermaardste Deelen van Klein Asia (...) uit 1698, in één band met De Bruyns andere belangrijke werk, een tweede uitgave van de Reizen over Moskovie, door Persie en Indie uit 1714, allebei voorzien van duizelingwekkend veel platen, mocht voor f 8000, - de deur uit (f 6000,-).

Met een smallere beurs viel er ook heel goed te kopen. Een goed exemplaar van Sweerts' bekende Koddige en ernstige opschriften op luijffels, wagens, glazen, uijthangborden etc. was met f 225, - zeker niet te duur betaald (f 250, -). De Universiteitsbibliotheek van Nijmegen kon voor slechts f 150, - beslag leggen op een Propertius uit 1777 in een mooie en gave tree calf-band (f 140, -). Diezelfde bibliotheek kocht voor f 170, - ook La theorie des songes uit 1766, de eerste editie van een belangrijk werk over dromen en slaapwandelen (f 200,-).

Een door Erasmus verzorgde folio-editie van de werken van de vroegchristelijke geleerde Origines, in 1536 verschenen bij Erasmus' uitgever Froben in Basel, maar helaas in een antique-styleband gevat, ging voor f 575, - naar een handelaar uit Utrecht (f 250,-).

Het bekende boek van Casparus Commelin over Amsterdam was in drievoud aanwezig. Een mooi exemplaar van de tweede druk van dit rijk geïllustreerde werk ging voor f 2300, - naar een commissie (f 2500, -). Voor f 2200, - ging een wat geschaafd exemplaar van de eerste editie uit 1693 eveneens naar een commissie (f 2200, -). Een derde exemplaar, helaas incompleet, maar vanwege een stortvloed van oude aantekeningen en aanvullingen eigenlijk het interessantste van de drie, mocht voor f 1000, - naar een handelaar uit de bollenstreek.

Een mooi en compleet exemplaar van 't Apenspel in de werelt, 16 mooie karikaturen voorzien van spitse rijmpjes, ging voor f 1100, - naar een commissie (f 750,-)

De veiling werd traditioneel besloten met boekenkasten, die traditioneel veel geld opbrachten. Enigszins jaloers was ik wel op de Zwolse handelaar die voor f 275, - twee fraaie bureausets en aanverwante kantoorartikelen mee naar huis mocht nemen.

■

Fokas Holthuis