De Boekenwereld. Jaargang 10

Agenda

Veilingen

Van Gendt Book Auctions BV, Brandewijnsteeg 2, 1001 GN Amsterdam, tel. [phone]: 14 en 15 december; kijkdagen: 10, 11, 12 december van 10.00-16.00 uur en 13 december van 9.00-13.00 uur.

Ton Bolland, Prinsengracht 493, 1016 HR Amsterdam, tel. [phone], fax [phone]: veiling van de bibliotheek van prof. dr. J. Roelink (geschiedenis en theologie) 14 december; kijkdagen: zaterdag 11 en maandag 13 december.

Beurzen

(aanvullingen en correcties s.v.p. aan A.G. van der Steur, Kruisstraat 3, 2011 PV Haarlem)

Thans zijn de volgende data voor 1994 bekend:

januari
29	Apeldoorn, locatie nog niet bekend
februari
6	Amsterdam, Beurs van Berlage (De Kan)
12	Groningen, Martinikerk (BOB)
april
1-3	Leiden, Pieterskerk (BOB)
mei
13-14	Bredevoort, markt in het centrum
augustus
7	Deventer, markt in het centrum
27	Bredevoort, markt in het centrum
september
29-30	Amsterdam, RAI, 15th International Antiquarian Bookfair
oktober
1	Amsterdam, RAI, 15th International Antiquarian Bookfair
november
12-13	Utrecht, Jaarbeurs, Nationale Verzamelbeurs
25-26-27	Haarlem, Beyneshal, 13de Nederlandse Antiquarenbeurs

Gehele jaar

Amsterdam: op vrijdag boekenmarkt op het Spui. Van maandag tot en met zaterdag boekenmarkt in de Oude-Manhuispoort.

's-Gravenhage: 's zomers (mei t/m september) op donderdag boekenmarkt Lange Voorhout. 's winters (oktober t/m april) boekenmarkt Plein.

[p. 113]

Loterijprent voor de stichting van een nieuw gasthuis te Egmond aan Zee in 1615. Deze prent werd uitgegeven door Claes Jansz Visscher en is te zien op de tentoonstelling over de Atlas Ottens. (coll. Rijksprentenkabinet, Amsterdam).

Tentoonstellingen

Haarlem in kaart. Vijf eeuwen stadsplattegronden

In de Vleeshal in Haarlem is vanaf 17 november een tentoonstelling te zien van een groot aantal oude plattegronden van Haarlem. Deze expositie wordt georganiseerd door het Frans Halsmuseum in samenwerking met de Vereniging ‘Haerlem’ en is een voorproefje van de tentoonstellingen waarmee in 1995 het 750-jarig bestaan van Haarlem gevierd zal worden.

Gedrukte en getekende kaarten geven een beeld van de ontwikkelingen en veranderingen van vijf eeuwen stadsgeschiedenis. Naast de historische waarde van stadsplattegronden - men denke aan kaarten vervaardigd voor militaire doeleinden, voor atlassen en stedeboeken en voor de grondboekhouding bij eigendoms- en grensgeschillen - wordt ook de artistieke waarde van de plattegronden belicht. Niet zelden vormen deze kaarten meesterwerken van tekenkunst of grafiek, versierd met kleurrijke wapens, stadsgezichten en menselijke figuren. Met name in de 17de eeuw werkten kunstenaars en landmeters samen om plattegronden tot ware kunstwerken te maken. Ruime aandacht wordt dan ook besteed aan de technieken en instrumenten die landmeters, cartografen en uitgevers in de loop der eeuwen ter beschikking stonden.

Kern van de tentoonstelling vormen stadsplattegronden van Haarlem vanaf 1560 tot nu. Ook kaarten van de directe omgeving van Haarlem zijn te bewonderen. Directe aanleiding voor deze expositie is het verschijnen van het deel over Haarlem uit de historische reeks Historische plattegronden van Nederlandse steden, een uitgave van Stichting Historische Stadsplattegronden uit Lisse en uitgeverij Canaletto te Alphen aan den Rijn. Dit rijk geïllustreerde boek geeft een overzicht van alle gedrukte stadsplattegronden tot 1927. De zeventien belangrijkste kaarten zijn als losse facsimile-kaarten in de uitgave opgenomen. Adres: Vleeshal, Grote Markt, Haarlem. Te zien van 17 november 1993 t/m 2 februari 1994. Openingstijden van maandag t/m zaterdag van 11.00-17.00 uur. Op zon- en feestdagen van 13.00-17.00 uur.

■

Werken over de grens. 350 jaar geld verdienen in het buitenland.

Het wegvallen van de landsgrenzen binnen de EEG in 1993 vormde voor het Westfries Museum aanleiding een tentoonstelling te wijden aan een nog altijd zeer actueel onderwerp: ‘Werken over de grens’. Sinds de 16de eeuw heeft Nederland aantrekkingskracht uitgeoefend op werkzoekenden van over de grens. Aangelokt door het relatief hoge welvaartsniveau en de relatieve tolerantie tegenover andersdenkenden, kwamen velen naar Nederland om er te werken. Duitse boeren, Franse Hugenoten, Spaanse en Duitse joden, Noorse zeelui, Schotse en Zwitserse soldaten.

In de eerste helft van de 17de eeuw, toen de Nederlanden een bloeitijd doormaakten, waren het er veel. In de 19de eeuw, een slechte periode voor de Nederlandse economie, bijzonder weinig. De meerderheid van degenen die hier werk kwamen zoeken, was Duits. De kern van het aantrekkingsgebied vormden de Nederlandse kustprovincies. De Duitse arbeiders waren vooral werkzaam op een viertal terreinen: als maaiers bij de boeren, als haringvangers en walvisvaarders, als huurlingen bij de Verenigde Oostindische Compagnie en het Staatse leger, en binnen de textielhandel. Vrouwen werkten voornamelijk als bleeksters

[p. 114]

bij de garen- en linnenblekerijen. Op de tentoonstelling zijn naast vele realia een keur van prenten, kaarten, archiefstukken en boeken te bezichtigen. Met name de koopvaardijboeken van de VOC zijn zeer de moeite waard.

Koopman in katoenen, ca. 1825. Kaart van een onbekend kaartspel (coll. Westfries Museum).

Adres: Westfries Museum, Roode Steen 1, Hoorn. Te zien tot en met 9 januari 1994. Openingstijden: maandag t/m vrijdag 11.00-17.00 uur. Zaterdag en zondag 14.00-17.00 uur.

■

De Atlas Ottens

Op de tentoonstelling De Atlas Ottens die tot en met 30 januari in het Rijksprentenkabinet te zien is, worden ruim tachtig kaarten, profielen van steden en andere topografische en historieprenten uit voormalig stadhouderlijk bezit getoond. Ooit maakten zij deel uit van de collectie van stadhouder Willem V (1748-1806), die het geheel in 1772 verwierf. Jarenlang dacht men dat deze verzameling verloren was gegaan.

Sinds het eind van de vorige eeuw behoort bovenstaande atlas tot de collectie van het Rijksprentenkabinet. In de loop der jaren is er door verschillende onderzoekers gespeculeerd wie de atlas, die bestaat uit 28 portefeuilles, zou hebben aangelegd. De Friese uitgever François Halma leek het meest in aanmerking te komen. Enige tijd geleden echter kon aan de hand van documenten uit het Algemeen Rijksarchief worden vastgesteld dat de atlas door de kaartuitgever Reinier Ottens was bijeengebracht. Deze verkocht zijn verzameling in 1772 aan stadhouder Willem V. Na verschillende omzwervingen kwam de Atlas omstreeks 1900 in het Rijksprentenkabinet terecht. Door de recente ontdekkingen in het Rijksarchief kon de inventaris van de verzameling van Reinier Ottens vergeleken worden met de prenten in de atlas van het Rijksmuseum. Het resultaat van dit onderzoek was dat het om één en dezelfde verzameling gaat. Kortom, de stadhouderlijke collectie, waarvan men aannam dat ze niet meer bestond, blijkt nog vrijwel geheel intact te zijn.

De atlas bevat zeldzame bladen zoals het profiel van Amsterdam door Claes Jansz Visscher uit 1611, een prachtige ingekleurde editie van De Vou's beroemde gezicht op Rotterdam uit 1694, tal van polderkaarten en een keur van stadsplattegronden. Ook de Zuidelijke Nederlanden zijn vertegenwoordigd door onder andere een gezicht op Antwerpen.

Tegelijkertijd met de tentoonstelling in het Rijksmuseum wordt in Paleis Het Loo het

[p. 115]

Meissen-servies van stadhouder Willem V tentoongesteld. Dit servies is versierd met tal van Nederlandse en Oostindische topografische gezichten, die veelal ontleend zijn aan tekeningen en prenten uit die tijd.

Bij de tentoonstelling De Atlas Ottens is een Bulletin van het Rijksmuseum te koop waarin de lotgevallen worden beschreven van de verloren gewaande verzameling topografische prenten en kaarten van stadhouder Willem V. Prijs: f 5,-.

Adres: Stadhouderskade 42, Amsterdam. Te zien t/m 30 januari 1994. Openingstijden dinsdag t/m zaterdag 10.00-17.00 uur, zondag 13.00-17.00 uur

■

Papieren paleizen. Architectuurtekeningen van Pieter Post (1609-1669)

Ter gelegenheid van het verschijnen van een monografie over het werk van de 17de-eeuwse architect Pieter Post (J.J. Terwen en K.A. Ottenheijm, Pieter Post, Walburg Pers, Zutphen. f 89, -) toont Teylers Museum een selectie uit diens verzameling van circa 200 bouwtekeningen, waarin hij zijn ontwerpen heeft vastgelegd. Het is de eerste maal dat een groot aantal bouwtekeningen van Post in een expositie bijeengebracht is. Post bepaalde in belangrijke mate het gezicht van de Nederlandse architectuur in de Gouden Eeuw. De ingekleurde en vaak zeer gedetailleerde tekeningen van onder andere buitenhuizen en paleizen stijgen ver boven het niveau van een gewone bouwtekening uit. In totaal zijn er meer dan 40 gebouwen van Post bekend, waarvan een groot aantal nog steeds bestaat. Op de tentoonstelling zijn onder andere tekeningen en prenten te zien van het buitenhuis Vredenburg in de Beemster, van huizen in Amsterdam en Dordrecht, van de Waag en de Burchtpoort te Leiden, van Kasteel Heeze en van het Mauritshuis. De tentoonstelling wordt verlevendigd met enkele originele maquettes van Posts bouwwerken.

Adres: Teylers Museum, Spaarne 16, Haarlem. Te zien van 27 november t/m 6 februari 1994. Openingstijden: dinsdag t/m zaterdag van 10.00-17.00 uur, zondag van 13.00-17.00 uur.

■