De Boekenwereld. Jaargang 10

Veilingen

Bubb Kuyper, 9 en 10 juni 1993

Het is hier al eens eerder gezegd maar het kan geen kwaad het nog eens te herhalen: de catalogi van Bubb Kuyper staan ieder half jaar weer garant voor veel bewondering en leesplezier. De catalogus van de zomerveiling besloeg - naast 64 pagina's met illustraties - maar liefst 400 pagina's bibliografisch uitmuntend beschreven boeken en prenten, verdeeld over bijna 3000 nummers.

De veiling opende met een uitgebreide collectie oude boekwetenschap, waarbij Costeriana en koppermaandagprenten de boventoon voerden. De biografieën, toneelstukken, herdenkingsuitgaven, penningen, prenten, spelletjes en het historisch gevit met betrekking tot Laurens Janszoon Coster werden terecht met trots gepresenteerd. Toch haalde veel van dit uiterst zeldzame materiaal niet meer dan de richtprijs, met uitzondering van heel curieuze zaken als het Laurens Koster Spel uit 1823, waarvan een gekleurd exemplaar f 850, - en een ongekleurd f 500, - opbracht (taxatie f 200, -/300, - resp. f 100, -/150, -). Een in de catalogus minutieus beschreven foto uit 1856 van de onthulling van het standbeeld van Coster op de Grote Markt in Haarlem ging voor f 1800, - van de hand (f 700, -/900, -). Overigens, het aardige boek Laurens Janszoon Coster was zijn naam van Lotte Hellinga-Querido en Clemens de Wolf (Haarlem, Joh. Enschedé en Zonen, 1988), waarin De Wolf de geschiedenis van de Costertraditie uitgebreid beschrijft, is momenteel voor een prikje in de ramsj te krijgen.

Na Coster was het de beurt aan ruim 130 19de-eeuwse koppermaandaguitgaven, voornamelijk prenten. De Universiteitsbibliotheek van Amsterdam kreeg ruim baan om haar collectie - de omvangrijkste in Nederland op dit gebied - grotendeels voor de richtprijs aan te vullen, terwijl het leeuwedeel van de overige prenten voor vriendelijke prijzen bij een in deze vorm van drukwerk gespecialiseerde verzamelaar terecht kwam. In de wandelgangen was te horen dat de geveilde collectie een verloren gewaand deel van de verzameling van een grafische instelling betrof. In de chronologische bibliografie van het prestigieuze werk van Johan de Zoete en Martien Versteeg, Koppermaandagprenten, Amsterdam/Den Haag 1991, verwijst de afkorting ‘TT’ naar de volgende toelichting: ‘Geëxposeerd op een tentoonstelling bij Bührman Papier te Amsterdam in 1974. Ondanks een uitgebreide zoekactie is het

[p. 102]

niet gelukt te achterhalen waar de prenten op deze tentoonstelling vandaan kwamen’. Het feit dat alle ‘TT’-exemplaren nu ter veiling kwamen èn dat de Amsterdamse Universiteitsbibliotheek het wèl vindbare deel van deze collectie ooit eerder aankocht, doet vermoeden dat er heel wat zenuwen aan deze veiling vooraf zijn gegaan. Pijnlijk is wel dat het kostbare boek van De Zoete en Versteeg (f 450, - in de goedkoopste uitvoering) nu twee jaar te vroeg lijkt te zijn verschenen.

Koppermaandagprent (foto Riekie van der Pols, Heemstede).

's Avonds was, na een door velen onrustig uitgezeten gedeelte oudere letterkunde en studies, Godfried Bomans aan de beurt. Over publiciteit heeft men niet te klagen gehad: de aankondiging van de verkoop alleen al haalde zelfs de korte journaalbulletins op de radio. Nu was er een televisiecamera aanwezig om de biedingen op het complete handschrift van Erik of het klein insectenboek (f 10.000 / f 15.000, -) te registreren. Het toeval wilde dat de uiteindelijke koper op de gang stond, zodat de televisiekijker alleen de zichtbare twijfel van de tegenbieder voorgeschoteld kreeg. Het bieden zelf verliep uitermate spannend omdat beide belangstellenden steeds pas op het allerlaatste moment hun tegenbod plaatsten. De naam van de uiteindelijke koper riep vragende gezichten op in de zaal: het bleek een onbekende in Bomanskringen. De rest van de Bomanscollectie deed het redelijk maar wanneer er wat langzamer geveild was, dan was dat de opbrengst wellicht ten goede gekomen, want er werd door minder ervaren veilingbezoekers geklaagd dat gewenste nummers vanwege het hoge tempo gemist werden.

Bij de overige letterkunde viel vooral het grote aantal manuscripten op. Eén van de aardigste handschriften was een minuscuul notitieboekje van de dichter Pierre Kemp dat hij bijna onleesbaar had volgeschreven met gedichtjes, losse regels en invallen wanneer hij

[p. 103]

met de trein naar zijn werk ging. De acht velletjes gingen voor f 975, - naar de handel (f 750, -/ f 1000,-).

Het duurste boek van de veiling was ook een handschrift: een Zuid-Nederlands gebedenboekje uit het begin van de zestiende eeuw. Dit met zeven miniaturen en talloze initialen versierde en bovendien in het Nederlands geschreven boekje ging voor f 60.000, - naar een commissie (f 60.000, -/ f 70.000,-).

Het prentenaanbod was zeer omvangrijk: veel foto's, veel moderne grafiek en veel topografie. Tussen de oudere Nederlandse prentkunst bevond zich een mooie ets van Jacob van Ruysdael, die voor f 2600, - zijn weg naar buiten vond (f 1000, -/ f 1500,-).

De laatste avond was traditioneel voor old and rare: kostbare werken met de bekende hoge prijzen, zoals een helaas incomplete, maar gave set van Van der Aa's uitgave over internationale ontdekkingsreizen, die voor f 15.000, - naar een telefonische bieder ging (f 12.500, -/ f 15.000, -), maar ook betaalbaarder werk, zoals twee interessante lotjes met veel werk van Thomas Asselijn, die voor f 450, - en f 220, - naar de Universiteitsbibliotheek van Nijmegen gingen (f 200, -/ f 300, - resp. f 100, -/ f 200,-).

Bijzonder was de afdeling populaire boeken, waar voor een paar honderd gulden heel vermakelijk werk te koop was. Het bekende (maar zeldzame) Pans Fluytje, ofte Heydens Banket, Blaazende Loopjes met Hoopjes, en Stukjes op Krukjes: voor Aapjes en Knaapjes, een bundel met veelal dubbelzinnige rijmpjes, ging voor f 350, - naar de handel (f 150, -/ f 250, -). Ook heel bijzonder was de vroegst bekende Nederlandse vertaling van 't Leven en bedrijf van Clement Marot. Dit erotisch vrijmoedige kluchtboekje bracht het, met twee werkjes van gelijke strekking in één band gebonden, tot f 1600, - (f 300, -/ f 500, -). Een lotje met drie even vermakelijke als zeldzame werkjes, te weten het bibliografisch niet traceerbare Sermoon over den oorlog, de tweede druk van het anti-Britse werkje Engelsche Tieranny. In vier samenspraaken uit 1782 (een boekje waarvan de eerste uitgave in de Eerste Wereldoorlog door de Duitsers in facsimile is herdrukt), en het bekende Predicatie van 't langh hair, mocht voor f 425, - naar de Universiteitsbibliotheek van Amsterdam.

■

Fokas Holthuis

Van Stockum, 23 tot 25 juni 1993

Bij dit Haagse biedspel was in de meeste rubrieken veel te halen, zowel in de geijkte als de speciale. Zo bleken horror en Hollywood, Monroe en Murnau veler belangstelling te trekken, zonder dat er in de filmafdeling nu hoge prijzen betaald werden. De circa 175 muzikale veilingnummers (een tiende van de veiling!) werden vooral binnengehaald door de handel. Maar ook een bekende clavecinist wist goede slagen te slaan.

Net als bij de andere oude muziek was er al flink schriftelijk vóórgeboden op de Thesaurus Musicus, een verzameling meerstemmige liederen uitgegeven te Neurenberg in 1564. Dit gave oblong boek in blindgestempeld varkensleer ging na een inzet van f 4700, - (schatting f 4000, -) voor f 6200, - naar een Duitse handelaar. Deze verwierf een derde van de muzieknummers, zowel lotjes als achttiende-eeuwse juwelen. Kochs Versuch einer Anleitung zur Composition uit 1782-93 voor f 2100, - (f 1000, -); het tijdschrift Studien für Tonkünstler uit 1793 voor f 1300, - (f 500, -); Sperontes' Singende Muse an der Neisse uit 1741 met een gravure van Leipzig voor f 1700, - (f 200, -), om maar een paar exempelen te geven. Voor anderen was het beroemde Grondig onderwys van de aardt en de regte behandeling der dwarsfluit van Quantz in een eerste Nederlandse uitgave uit 1754 voor f 2000, - (f 750, -); Musikalisches Lexikon oder musikalische Bibliothek van Walther uit 1732 voor f 2800, - (f 1000, -); en bijvoorbeeld Muzicaal A, B, -Boek, of den organist in zyn leerjaaren van Van Loonsma uit 1741 f 825, - voor (f 200, -). Gefortuneerde liefhebbers van klassieke muziek konden een eigenhandige pennestreek van hun lievelingscomponist uitzoeken: een kattebelletje van Brahms vroeg een offer van f 1300, - (f 1000, -), een interessante brief over Gluck uit 1781 f 1200, - (f 800, -), drie kaarten van Grieg f 1600, -, een brief van Liszt f 800, -, en een van Mahler f 1900, -. Post van Mendelssohn vond voor f 4200, - een koper; hetzelfde bedrag kostte een uitnodiging van de weduwe van Mozart. En een brief van de 22-jarige Robert Schumann over zijn compositie Papillons zal nu in een lijstje boven een stereotoren prijken, à raison van f 3500, -. Minderverdieners moesten zich met kleinere reuzen vergenoegen: de bejaarde Max Bruch die dankt voor de sigaren (en uitroept dat hij niet joods is) werd voor f 350, - bemachtigd.

Dan lijkt Pénelopé, of Maandwerk aan het

[p. 104]

vrouwelijk geslacht toegewijd van mevrouw A.B. van Meerten-Schilperoort in 1821-1829 meer op de Margriet. Maar de handgekleurde uitklapgravures van nuttige handwerken, meubels en bloemschiksels maken Pénelopé tot een attractief vroeg-19de-eeuws tijdsbeeld. f 1800, - had men er voor over.

In de afdeling Fine printing and private presses deed een expressief Escher-boek uit 1933 het goed: De vreeselijke avonturen van Scholastica behaalde f 2800, - (f 2500, -). De levensgeschiedenis van de ezel Boudewijn door Felix Timmermans, met diens handgekleurde illustraties, ging voor f 1700, - weg (f 400, -). Dat niet alle ‘private presses’ fine printing te zien geven bewees het lelijkste boek van de veiling: Eichendorffs Sonette (Hamburg 1923). Bij een inzet van f 50, - werd op dit klodderig geval niet geboden, evenmin als op de decemberveiling van 1992, toen het nog voor f 90, - werd ingezet.

Door Felix Timmermans zelf vervaardigde en handgekleurde illustratie uit zijn boek Boudewijn (1918).

Drie Parijse almanakjes schitterden tussen de geïllustreerde boeken, maagdelijk van papier, koket vormgegeven en gracieus verlucht. La minerve des dames werd voor f 550, - verkocht (f 400, -); Histoire des roses en Histoire des tulipes voor f 775, - en f 825, -. Over vijf oudere tezamen kon een Utrechtse antiquaar zich ontfermen: Almanach iconologique, Parijs 1768-1773, f 1100, - (f 750, -). Een eerste druk van Uit het leven van Dik Trom ging voor maar liefst f 625, - naar een schriftelijke bieder (f 200,-).

Uit de afdeling Theology, philosophy & freemasonry steeg een doordringende sigarenlucht op. Vandaar misschien het gebrek aan animo? Ervaring leert overigens dat zo'n odeur zich geleidelijk verplaatst naar de bibliotheek, en binnen een jaar vervliegt - mits de nieuwe eigenaar niet een hartstochtelijk ‘sigarist’ is.

Bij de oude boeken waren de exacte vakken goed vertegenwoordigd. De meeste medische werken werden soms na heroïsche strijd naar Zwolle gevoerd, waar een nijvere handelaar in ‘artsenijletteren’ zijn nering drijft. De Nauwkeurige verhandelinge van den scheurbuik en des selfs toevallen van S. Blankaart (1684) kostte hem f 500, - (f 150, -) en de Verhandelinge van het podagra en vliegende jicht, als ook een beschrijving van de krachten des melks van dezelfde auteur f 1100, - (f 250,-).

Twee verschillende exemplaren van het Album van Eeden. Haarlem's Flora gingen naar dezelfde prentenhandelaar, voor respectievelijk f 3700, - en f 3100, -. De 40-delige Naturalist's Library (Edinburg 1833-43) steeg naar f 5200, - (f 4000, -). Daarvoor kreeg je dan 1272 meest handgekleurde staalgravures! Terwijl de meeste mensen niet verder komen dan drie vogeltjes langs de trap...

Het Nederlandsch Bloemwerk (1794) kostte f 6700, - (f 4500, -). Waare oeffening der planten van A. Munting uit 1672 met 40 geëtste prenten ging voor f 3100, - naar een nazaat van de auteur. De twee duurste werken van de veiling horen eveneens tot de afdeling ‘Vruchten des Velds’: Uitgezochte planten van Trew (1771; 100 gravures, handgekleurd en goudgehoogd) bracht het na een felle strijd tussen twee antiquaren tot f 63.000, - (f 30.000, -). De verliezer overwon een derde handelaar bij J.W. Weinmanns Duidelyke vertoning eeniger duizend in alle vier waerelds deelen wassende bomen, stammen, kruiden, bloemen, vrugten en uitwassen (1739-1748; 1025 in kleur gedrukte gravures, met de hand afgewerkt): f 72.000, - (f 70.000, -). Deze biedkampioen wist ook Histoire naturelle des singes et des makis van J.B. Audebert uit 1797-99 te veroveren voor f 12.000, - (f 10.000,-).

Zeillers Topographia Helvetiae, Rhaetiae & Valesiae uit 1644 met prenten naar M. Merian

[p. 105]

werd niet verkocht (f 27.000, -), evenmin als een incomplete Valentyn: Oud en nieuw Oost-Indiën uit 1724-26 (f 15.000, -). Een beschadigde Terwen: Het Koningrijk der Nederlanden uit 1862 leek geknipt voor de prentenhandelaar. En zo geschiedde, voor f 3500, - (f 4000, -). De majestueus verluchte Historie ofte iaerlijck verhael van de verrichtinghen der geoctroyeerde West-Indische Compagnie van J. de Laet uit 1644 deed f 8000, - (f 8500, -). L'art des armes van Danet (1766-1767) over het nuttig gebruik van de degen ging na een eervolle schermutseling voor f 1600, - weg (f 750,-).

De bijbelafdeling telde vijf goede stukken, waarvan de zogenaamde Lutherbijbel uit 1702, verlucht door Romeyn de Hooghe, gecombineerd met de Prentbijbel van Pieter de Hondt de mooiste was. Deze foliant met opvallende voorsneeschildering bracht f 6300, - op (f 5000, -). Niet verkocht werd een getijdenboekje (84 × 55 mm), gedrukt op perkament en handgekleurd, uitgegeven te Parijs rond 1536, hoewel dit wellicht het enige bekende exemplaar is. Misschien was de relatief grove uitvoering de oorzaak, mogelijk was de schatting te optimistisch (f 40.000,-).

Toppers waren er echter ook voor veel minder geld. Journals of a landscape painter in Albania van Edward Lear uit 1851 vergde een offer van slechts f 425, - (f 200, -). Heel apart was Urania's mirror, or a View of the Heavens, 32 sterrebeeldkaartjes, geperforeerd om de sterren op te laten lichten met een lantaarn erachter. Een liefhebber bemachtigde het voor f 625,-.

Laat ik deze onvolledige opsomming besluiten met de Brieven, aan veel hooggeachte lieden geschreven; handelende van de overnatuurkunde, natuurkunde, zedekunst... in twee delen (1661) van Descartes, samengebonden met zijn Kort begryp der zangkunst. Deze heel vroege vertaling door Glazemaker werd verkocht voor f 925, - (f 400,-).

Zo bood Van Stockum een rijkvoorziene en frisse veiling, waar vooral het geïllustreerde oude boek de eer en aandacht kreeg die het verdient.

■

Paul Snijders