De Boekenwereld. Jaargang 9

[p. 164]

Agenda

Veilingen

Van Gendt Book Auctions BV, Brandewijnsteeg 2, 1001 GN Amsterdam, tel. [phone]: 9 en 10 maart 1993, kijkdagen: 5,6,7 en 8 maart 1993.

Veilinghuis G. Postma, Oude Kijk in 't Jatstraat 62, 9712 EL Groningen, tel. [phone]: 24 mei 1993 (antiquarische boeken) en 6 september 1993 (boeken en prenten).

Beurzen

(aanvullingen en correcties s.v.p. aan A.G. van der Steur, Kruisstraat 3, 2011 PV Haarlem)

	MAART 1993
4, 5,6	Amsterdam, R.A.I., European Book and Printfair
	APRIL
2,3,4	Leiden, Pieterskerk (B.O.B.)
	MEI
7,8	Eindhoven, Hotel Dorint
15	Breda, Grote Kerk (B.O.B.)
16?	Zwolle, markt in stadscentrum
23	Amsterdam, Dam midden Brussel, Magdalenazaal
	JUNI
12	Maastricht, Vrijthof (B.O.B.)
20	Amsterdam, Amstel
	JULI
3	Groningen, markt Oude Kijk in 't latstraat
	JULI
18	Amsterdam, Dam
	AUGUSTUS
1	Deventer, markt in stadscentrum
15	Amsterdam, Amstel
	SEPTEMBER
4?	Utrecht, Janskerk (B.O.B.)
4	Groningen, Aa-kerk
	OKTOBER
8, 9, 10	Leiden, Pieterskerk (B.O.B.)
	NOVEMBER
5, 6, 7	Haarlem, Beyneshal, Nederlandse antiquarenbeurs
13, 14?	Utrecht, Jaarbeurs, Int. Verzamelbeurs
28?	Amsterdam, Beurs van Berlage
	GEHELE JAAR
vrijdags	Amsterdam, Spui
donderdags	's-Gravenhage (mei t/m september Lange Voorhout, oktober t/m april Plein)
zondags	's-Gravenhage, mei t/m september, Lange Voorhout

Tentoonstellingen

Kunst, kennis en commercie

Aan de geschiedenis van de kunsthandel is tot nu toe vrijwel geen aandacht besteed. Van veel firma's is het archief verloren gegaan of zelfs bewust vernietigd. Van de zaak van J.H. de Bois in Haarlem, die tijdens de eerste helft van deze eeuw internationaal naam heeft gemaakt met spraakmakende transacties en tentoonstellingen van eigentijdse kunst, bleef een groot gedeelte van de correspondentie en de documentatie bewaard. Bovendien was De Bois een begenadigd schrijver die jarenlang in verschillende kranten over zijn wederwaardigheden in de kunsthandel heeft bericht.

In de zalen van het Rijksprentenkabinet (Rijksmuseum) is thans een tentoonstelling over de zaak van J.H. de Bois (1878-1946) te zien. Ruim honderd kunstwerken zijn geëxposeerd, niet alleen tekeningen en prenten, maar ook schilderijen. De Bois' artistieke smaak vindt men weerspiegeld in diverse vermaarde verzamelingen zoals in die van het echtpaar Kröller-Müller. Op zijn verkoopexposities was werk te zien van o.a. Van Gogh, Redon, Bresdin, Ensor, Kruyder, Kollwitz, Matthijs Maris en Toorop.

De benedenverdieping van zijn zaak werd ingenomen door een kunstantiquariaat. Hier vond men oude en recente oeuvre-catalogi, boeken gelardeerd met prenten, allerhande kunsttijdschriften en precieuze uitgaven zoals Klänge van Wassily Kandinsky. Ruim vijftien jaar lang stuurde De Bois een kunstportefeuille met de belangrijkste binnen- en buitenlandse vaktijdschriften rond aan klanten die zich hierop geabonneerd hadden. Verder gaf hij regelmatig z.g. Haarlemsche Kunstboekjes uit. Op literair gebied was zijn belangrijkste uitgave Nescio's verhalenbundel Dichtertje, De uitvreter, Titaantjes, waarvan hij in 1918 de eerste druk bezorgde. De Bois' schrijfstijl was zó goed dat men jarenlang dacht dat hij zelf (of zijn collega-kunsthandelaar N. Eisenloeffel) achter het pseudoniem schuilging. Op de tentoonstelling zijn diverse uitgaven van De Bois te zien.

In het boek dat bij deze expositie verschijnt

[p. 165]

Het interieur van kunsthandel J.H. de Bois te Haarlem, 1918.

gaan de auteurs uitvoerig in op de diverse activiteiten van De Bois. Bovendien worden voor het eerst fragmenten gepubliceerd uit De Bois' gedeeltelijk bewaard gebleven autobiografische schets Herleefd verleden, waarnaar door neerlandici jarenlang tevergeefs was gezocht. Het boek Kunst, kennis en commercie, dat is verschenen bij uitgeverij Contact (prijs f 49,90), geeft een bijzonder aardige kijk in de keuken van een kunsthandel en vertelt de geschiedenis van tal van topstukken in binnenen buitenlandse verzamelingen.

Adres: Stadhouderskade 42, Amsterdam (rechter hoofdingang). Te zien t/m 2 mei 1993, van dinsdag t/m zaterdag van 10.00-17.00 uur; op zon- en feestdagen van 13.00-17.00 uur.

Van Pisarro tot Picasso. Franse kleuretsen

In het Van Goghmuseum in Amsterdam is tot en met 18 april een expositie van Franse kleuretsen te zien. Er worden ongeveer 250 werken van vijftig artiesten getoond, waaronder Félix Bracquemond, Mary Cassatt, Eugène Delâtre, Pablo Picasso, Camille Pisarro, Théophile Steinlen en Jacques Villon.

Hoogtepunten van de tentoonstelling zijn impressionistische landschappen van Camille Pisarro en een serie van tien etsen van Mary Cassatt, met als thema ‘moeder en kind’.

De techniek van het kleuretsen is weliswaar al in de achttiende eeuw uitgevonden maar werd pas omstreeks 1890 populair, toen kunstenaars als Pisarro, Bracquemond, Guérard en Buhot er gebruik van gingen maken.

De tentoonstelling is eerder te zien geweest in het Jane Voorhees Zimmerli Art Museum in New Jersey, USA en zal van juni tot september van dit jaar ook in de Bibliothèque Nationale in Parijs bezichtigd kunnen worden.

Adres: Paulus Potterstraat 7, Amsterdam. Te zien t/m 18 april 1993, van maandag t/m zaterdag van 10.00-17.00 uur; op zon- en feestdagen van 13.00-17.00 uur.

Drie kleine tentoonstellingen

In het Rijksmuseum Meermanno-Westreenianum/ Museum van het Boek zijn tot en met 17 april drie kleine tentoonstellingen te zien:

De tweede jeugd van de Schefferletter. Een zestiende-eeuwse letter in twintigste-eeuwse bibliofiele drukken

In de collectie van de firma Enschedé bevindt zich sinds 1768 een onvolledig alfabet dat wordt aangeduid als de Schefferletter, omdat hij afkomstig is uit het Bossche drukkersgeslacht Scheffer. Deze oorspronkelijk zestiende-eeuwse letter van de Keulse drukker Peter Quentell is rond de eeuwwisseling aangevuld tot een compleet alfabet, waaruit zo'n 25 boeken zijn gezet. De tentoonstelling schetst de geschiedenis van deze letter en zijn twintigste-eeuwse toepassingen.

[p. 166]

Jan Schalkwijk, calligraafen schriftpedagoog, 1920-1992

Jan Schalkwijk was een calligraaf die voornamelijk het zogenaamde italic-schrift beoefende. Dit is een cursief schrift, dat ontwikkeld is door de grote schrijfmeesters uit de renaissance. Als grote motivator achter de vereniging voor het italic-schrift Mercator, heeft Jan

Dirk Langendijk (Rotterdam 1748-1805), De onderneming bij Chatham in 1667. Tekening, pen in bruin, penseel in grijs en zwart en witte dekverf, 420 × 590 mm.

Schalkwijk dit schrift in vele publikaties gepropageerd.

'De gezondheid toch is een schat en zegen. 'Gezondheid en ziekte in de familiekring van Johan Meerman (1753-1815)

Deze tentoonstelling geeft een beeld van de beleving van gezondheid, ziekte en andere aspecten van de ‘lichamelijkheid’ in de tweede helft van de achttiende eeuw. Uitgangspunt hierbij is de familie van Johan Meerman, waar ook baron van Westreenen, de stichter van het museum toe behoorde, het grootste deel van de objecten komt uit de eigen collectie van het museum.

Adres: Prinsessegracht 30, Den Haag. te zien t/m 17 april 1993 van maandag t/m zaterdag van 13.00-17.00 uur; op zon- en feestdagen is het museum gesloten.

In woelige tijden getekend

Teylers Museum bezit ongeveer 70 tekeningen van de Rotterdamse tekenaar Dirk Langendijk (1748-1805). Zij geven een boeiend tijdsbeeld van het eind van de achttiende eeuw, toen Hollandse, Franse, Pruisische, Russische en Engelse soldaten elkaar te lijf gingen. Langendijk bracht deze spectaculaire militaire scènes en het gewone sodatenleven minutieus in beeld. De tentoongestelde bladen zorgen voor een aantrekkelijk schouw-

[p. 167]

spel, waarbij Langendijk als kunstenaar van het detail deze vaardigheid soms op enkele vierkante millimeters uitleeft.

Behalve gevechten, plunderingen en ontploffingen tekende hij ook het dagelijks soldatenleven met bivakken en veldbakkerijen. Opvallend is daarbij steeds de aandacht die Langendijk aan het landschap besteedt, dat soms de voorstelling schijnt te overheersen. Ondanks de gewelddadige voorstellingen neigen zijn werken vaak naar het romantische. Zo staat een bloedige aanslag op Franse gezanten in schril contrast met het omringende decor van een sprookjesachtig besneeuwd bos. Uit Langendijks werk blijkt ook duidelijk de invloed van de zeventiende-eeuwse meesters die hij in Rotterdamse collecties bestudeerde.

Door zijn esthetische en afstandelijke manier van tekenen kan Langendijk niet beschouwd worden als een geëngageerd oorlogsverslaggever. In elk geval was er in zijn tijd veel belangstelling voor, voornamelijk bij Rotterdamse verzamelaars. Echte bekendheid kreeg hij nadat zijn ‘Tocht naar Chatham’ en ‘Slag bij Nieuwpoort’ in prent werden uitgebracht. Buiten de gewelddadige taferelen greep hij in series als ‘De vier elementen’ zijn kans om opzienbarende onderwerpen als een overstroming, een vulkaanuitbarsting en de landing van een heteluchtballon te verbeelden. Welk onderwerp Langendijk ook ter hand nam, alle figuren, gebouwen, wapenuitrustingen, landschappen en gebruiksvoorwerpen zijn tot in het kleinste detail uitgevoerd. Bij de tentoonstelling verschijnt een publikatie.

Adres: Spaarne 16, Haarlem. Te zien t/m 4 april 1992, van dinsdag t/m zaterdag van 10.00-17.00 uur; op zon- en feestdagen van 13.00-17.00 uur.