De Boekenwereld. Jaargang 9

Veilingen

Moorthamers, 14 maart

De veiling van 14 maart 1992 van Boekhandel Louis Moorthamers had voor de eerste maal plaats in de verkoopzaal Saint-Georges, Louizalaan 199 te Brussel. Niet alleen het veilinggebeuren veranderde van locatie maar ondertussen ook de boekhandel zelf: voortaan Louizalaan 230 (bus 6), 1050 Brussel. Met uitzondering van de grotere formaten en kaarten, moest men tijdens de tentoonstelling alle werken - 283 nummers - die men wou inzien, aanvragen. Er waait een nieuwe wind.

De atlassen waren het boegbeeld van deze auctie. Mercator torste met zijn Atlas ou représentation du monde universel, 1663, twee 19de-eeuwse halflederen banden, 239 kaarten, 1.200.000 BF, die hij wel moet delen met Jodocus Hondius. Le Theatre du Monde van Willem en Johannes Blaeu, 1635, eerste deel, 102 in de tijd gekleurde kaarten van de 105, werd op 450.000 BF afgeklopt, net als de Paises Baxos van J. Blaeu, 1663, met 63 gekleurde kaarten. Ortelius’ gekleurde kaart van Amerika, ca. 1570, haalde 50.000 BF en Tramezini's ongekleurde Vlaanderenkaart, ca. 1555,135.000 BF.

Ook de reisboeken ontbraken niet op het appèl. De Bougainvilles Voyage autour du monde, Paris 1772, vaarde 36.000 BF samen en het treden in het voetspoor van Staunton en zijn Voyage dans l'Intérieur de la Chine, Paris 1804, kostte 37.000 BF. Wie liever China bezocht met de omnipresente Dapper, 2 delen in een folioband, 1670, moest 75.000 BF neertellen. Met dezelfde Dapper kon men ook naar Afrika en de Afrikaanse eilanden, 1676, voor 95.000 BF, of naar Syrië en Palestina, 1677, voor 50.000 BF. Iets dichter bij huis bleef men met de Saint-Nons Voyage pittoresque ou description des royaumes de Naples et de Sicile, 1781-1786, 450.000 of Desseines Beschryving van Oud en Nieuw Rome, 1704, 90.000 BF. En voor wie zweert bij ‘oost west thuis best’ was daar Sanderus’ Flandria Illustrata, 1732, - enkele portretten en kaarten ontbraken -, 195.000 BF en Saumery's Les Délices du Païs de Liège, 1738-1744,400.000 BF.

Dits die excellente Cronike van Vlaenderen, Vorsterman, 1551, - één blad ontbrak -, in een 18de-eeuwse band werd toegewezen voor 200.000 BF en het Teatro del Belgio van Gualdo, Francfort 1673, klein folio, 2 kaarten en 120 platen, voor 80.000 BF. De zeldzame verzameling van 40 gravures van Stradanus, Passio, Mors, et Resurrectio Dn. Nostri Jesu Christi, Antwerpen, Ph. Galle, ca. 1580, vroeg een offer van 260.000 BF. En het even zeldzame typografisch juweel Alphabetum Graecum, Parijs, R. Stephanus, 1543, dwong 140.000 BF af.

Voor de gezondheid kwam maar weer eens Dodoens op: zijn Cruydt-Boeck van 1644, - laatste blad met het drukkersmerk ontbrak - maakte de koper gelukkig dus gezond voor 85.000 BF en zijn Purgantium...herbarium libri IIII, Antwerpen, Plantijn, 1574, verlichtte voor 64.000 BF (estimatie 30.000 BF). Dezelfde verlichting kostte bij Beijers in november

[p. 103]

1991 slechts f 1000,- Verder soelaas bracht Huxham met zijn Essai sur les Fièvres, Paris 1752,13.000 BF. La Cuisinière bourgeoise, Paris 1775, in een moderne band, tenslotte diste een gezonde maaltijd op voor 8000 BF.

De Franse literatuur werd verdedigd door Molières Oeuvres, Paris 1734, 6 vols. in groot 4to., gemarmerd kalfsleer uit de tijd, 120.000 BF, De la Fontaines Fables, 1755-'59, 4 vols. in groot folio, contemporaine leren banden, 200.000 BF en Montaignes Essais, Amsterdam, Michiels, 1659, in 12mo., 3 door Amand gesigneerde marokijnen wapenbanden, 77.000 BF.

De Almanack Royal, Parijs 1768, in een rode marokijnband uit de tijd met het wapen van graaf Charles de Cobenzl werd afgeklopt op 75.000 BF en een dito Almanach van 1780 met het wapen van prins Georges-Adam de Starhemberg op 100.000 BF. Een bruine marokijnband uit de 16de eeuw met het wapen van Filips II om Imperatorum et Caesarum Vitae, Straatsburg, Caephalaeus, 1534, klein 4to., bedong 260.000 BF.

33 Brieven en 2 postkaarten van Jacob Smits aan zijn mecenas W. Delloye, 1906-'12, veranderden van eigenaar voor 100.000 BF. Een Brugs getijdenboek met 27 miniaturen, 1480, 8vo., in oorspronkelijke leren stempelband komt de eer toe dit overzicht af te sluiten: 3.500.000 BF. Amen.

Marc Cappaert

Notarishuis Arnhem, 10 juni 1992

Arnhem, een vroege zomerse woensdagavond. Tussen de gebruikelijke terrasjesgangers door lopen verspreid in de stad een aantal verwachtingsvol gespannen heren. Elk weet ongeveer welke concurrenten hij te verwachten heeft, maar tegen beter weten in hoopt ieder dat de anderen gekozen hebben voor de Europa Cup-wedstrijd van die dag, of - beter nog - van niets weten. Vergeefs, ook nu zijn er van de harde kern tekeningen- en prentenschuimers maar weinig afwezigen. Tegen zevenen moeten al in de nabije omgeving van het Notarishuis in de Bakkerstraat de eerste vriendelijke, maar licht teleurgestelde groeten uitgewisseld worden. En eenmaal binnen in de veilingzaal weten allen: het mogelijke buitenkansje, de opmerkelijke collectie van 228 nummers tekeningen en prenten uit de 17de, 18de en 19de eeuw op een niet-Amsterdamse veiling, is niet onopgemerkt gebleven.

Toch zijn de zenuwen niet meteen weg. Er waren wel taxaties, maar die waren uit de lucht gegrepen. Het geheel kwam uit een nalatenschap van een oude verzamelaar, zodat de zaal de prijzen geheel zou moeten maken. Nadat de veilingmeester twee directeuren van naburige musea bedankt had voor hun hulp bij het catalogiseren, kon het geheel beginnen. Dat gebeurde aarzelend, men moest voorzichtig wennen aan de sfeer. Bij het eerste nummer, een met bruine pen en penseel getekende figuurstudie van een vrouw in een landschap door lacob van Strij, een gesigneerd blad waar niets op aan te merken was, werd nog nauwelijks geboden. Ingezet op f 500,- werd het voor f 600,- toegeslagen aan een Amsterdamse liefhebber. Deze tekening, zoals de meeste in deze veiling, zou herkend worden als afkomstig uit de in 1925 bij R.W.P. de Vries geveilde collectie L.X. Lannoy. Het onevenwichtige aanbod in Arnhem viel te verklaren uit het feit dat veruit het grootste gedeelte van de tekeningen zonder tussenstation direct afkomstig was uit een achttal bijna intact gebleven grote lots uit 1925. Het waren de nummers 710: 7 figuurstudies door Jacob van Strij, 712: 6 figuurstudies door Jacob van Strij, 1046: 29 tekeningen en 26 etsen door Jan Kobell, 2009:15 diverse ïgde-eeuwse tekeningen, 2043: 20 diverse academietekeningen, 2047: 10 diverse tekeningen van vee, 2052: 12 diverse boslandschappen en 2088: 13 landschappen op zeer grote formaten.

Ook op de daaropvolgende elf nummers, figuurstudies die aan Jacob van Strij waren toegeschreven, werd nog voorzichtig geboden. Het tweede nummer was een gesigneerd en uitzonderlijk groot blad van 56 × 41,5 cm met een staande man met een takkenbos op de rug in zwart krijt en grijze pen en penseel. Het werd eveneens op f 500,- ingezet en kon uiteindelijk voor het nog alleszins redelijke bedrag van f 1900,- aangekocht worden door het Rijksprentenkabinet in Amsterdam. De volgende figuurstudie werd ook ingezet op f 500,- en werd door een Brabantse verzamelaar voor f 750,- gekocht. Daarna was de beurt aan een Amsterdamse handelaar: f 550-. Een fraaie kleine studie ging ook voor f 1300,- naar Brabant. Opmerkelijk was het feit dat de zwakke tekeningen met f 300,- cn f 380,- relatief veel opbrachten; het zou kenmerkend voor deze veiling zijn dat de minder goede werken bijna evenveel deden als de werkelijk goede. Zo werden er voor f 550,- twee charmante landschapjes met schapen door J. Plas verkocht naar het zuiden, terwijl hetzelfde bedrag later ook werd betaald voor een onbe-

[p. 104]

langrijk berglandschap met vee door J. van Breda; een betere koop voor evenveel geld was weer een charmant, maar speculatief landschap dat destijds aan Simon de Vlieger werd toegeschreven. Een goed resultaat behaalde een vlot riviergezicht in sepia door Everhardus Koster, dat op de illustratie in de catalogus aanzienlijk minder leek dan het was: f 1300,- en ingezet op f 800,-. Dat bedrag was bijvoorbeeld naar verhouding veellager dan de f 950,- die door een Belgische handelaar betaald werd voor een wat dubieuze zeilboot voor een rotsige kust die toegedacht werd aan de 17de-eeuwer Jan van de Cappelle. Na een opmerkelijk groot boslandschap door Vincent van der Vinne (50 × 63 cm), inderdaad ooit afkomstig uit lot 2088 en nu ingezet op f 500,- om voor f 2100,- verkocht te worden naar Brabant met een Haarlemse antiquaar als onderbieder, kwam het werk waarop meerderen gewacht hadden: de eerste van twee grote tekeningen door de 17de-eeuwse kunstenaar Anthonie Waterloo. De toeschrijving was in de catalogus wel voorzien van een vraagteken, maar dat is waarschijnlijk wel te voorzichtig geweest. Het bosgezicht te Etterbeeke bij Brussel van 35,5 × 67 cm was alleen een beetje onevenwichtig in de verhouding tussen voor- en achtergrond. Het blad werd ingezet op f 1000,- en klom dankzij de gezamenlijke inspanningen van drie Amsterdammers die zich op de achterste rij had- den geposteerd, snel door tot f 15.000,-. Nadat een handelaar al vroeg had afgehaakt werd de tekening na een lang tweegevecht toegeslagen aan een verzamelaar die op professionele wijze met het bewegen van de wenkbrauwen bood tegen de vinger van een kunstmakelaar. Vervolgens kwam er een imposant gezicht op het Colosseum, in de catalogus als anoniem beschreven, maar zonder enige twijfel toe te schrijven aan Daniel Dupré; het was ooit eveneens afkomstig uit 2088 (43,5 × 63 cm). Het begon met f 1000,- en eindigde voor f 1600,- bij de Amsterdamse liefhebber. Een pentekening van de havenschilder H. Vettewinkel, wellicht een onafgemaakte opzet van wat een glorieuze aquarel had moeten worden, deed f 1100,- en toen kon men weer wachten op spektakel. De tweede Waterloo in de veiling, nu zonder vraagteken, was een fraai bosgezicht bi] Doorwaert. Het bieden werd na wat trekken aarzelend begonnen bij f 1000,- en leek even op niets uit te lopen totdat de verzamelaar en de makelaar zich weer manifesteerden, wat de veilingmeester de terechte observatie ontlokte: ‘Ja hoor, daar zijn ze weer, het zijn net vossen’. Nu was de rolverdeling omgedraaid en voor f 13.000,- ging de tekening, die ook het collectiemerk van de beroemde verzameling van Jacob de Vos droeg, mee naar makelend Amsterdam.

Hierna kon men meer ontspannen achterover gaan zitten, immers de topstukken waren geweest en hadden prijzen gemaakt waar men later geen spijt over hoefde te hebben als men niet mee had geboden. Voor Arnhem bleef de veiling succesvol: twee nietige tekeningetjes, destijds niet zonder reden in lot 2052 gedaan, brachten met f 1400,- (toeschr. J. Martszen) en f 1600,- (J.C. Dietz) naar verhouding veel op. Landschappen bleken het goed te doen: een leuk berglandschap door Alexander Joseph Daiwaille, een zwager van B.C. Koekkoek, werd ingezet op f 500,- om uiteindelijk voor f 1600,- aan het Museum Haus Koekkoek te Kleef te worden toegeslagen. Een met bruine pen getekend gezicht op een molen met bebouwing - omschreven als 17de-eeuws, maar een situering in de late 18de eeuw (H.G. ten Cate!) zou minstens even serieus overwogen moeten worden - werd vervolgens ook ingezet op f 500,- en ging uiteindelijk voor f 2400,- naar de Amsterdamse verzamelaar. Voor f 2100,- werd een curieus ontwerp voor een altaarwand uit de vroege 18de eeuw gekocht door een Nijmeegse verzamelaar (ingezet op f 300,-). Er waren nog genoeg opbrengsten die boven de 1000 gulden uitstegen en die bewezen dat men ook voor het speculatieve dat zo'n onverwachte veiling met zich mee brengt wel gevoelig was. Fascinerende figuurstudies die waren toegeschreven aan Bernard Picart, Jean Auguste Dominique Ingres en Francois Boucher, toeschrijvingen die op het eerste gezicht moeilijk te steunen of tegen te spreken waren, kregen een stevig voordeel van de twijfel: respectievelijk f 1300,-(ingezet op f 200,-), f 1200,- (ingezet op f 400,-) en f 2400,- (ingezet op f 100,-)..

Vervolgens was de beurt aan de groep van zeventien tekeningen en studies van vee en twee figuurstudies door lohannes Baptist Kobell. Hoe charmant deze tekeningen ook waren, ze waren vrij klein van formaat en het betere, uitvoerige werk van deze in zijn tijd zeer geliefde navolger van Potter was er niet bij. De prijzen waren daar naar, variërend tussen f 1200,- en ongeveer f 100,-. Voor velen was de veiling nu goeddeels afgelopen, hoewel er Vervolg op pagina 112