De Boekenwereld. Jaargang 9

Agenda

	oktober 1992
9, 10, 11	Leiden, Pieterskerk (B.O.B.)
	november
6, 7, 8	Haarlem, Beyneshal, Nederlandse Antiquarenbeurs.
7	Koudekerke, Hotel Walcheren
14, 15	Utrecht, Jaarbeurs, Int. Verzamel beurs
29	Amsterdam, Mozes en Aaronkerk
	december
11, 12, 13	Mechelen
	januari 1993
30	Apeldoorn, Canadian Club
	februari
7	Amsterdam, Beurs van Berlage
13?	Groningen, Martinikerk (B.O.B.)
	maart
4,5,6	Amsterdam, R.A.I., European Book and Printfair
	april
?	Leiden, Pieterskerk (B.O.B.)
	mei
7, 8	Eindhoven, Hotel Dorint
16?	Zwolle, markt in stadscentrum
23	Amsterdam, Dam midden Brussel
	juni
13	Maastricht, Vrijthof (B.O.B.)
20	Amsterdam, Amstel
	juli
18	Amsterdam, Dam
	augustus
1	Deventer, markt in stadscentrum
15	Amsterdam, Amstel
	september
?	Utrecht, Janskerk (B.O.B.)
11?	Groningen, Aa-kerk ca. 16 Maastricht
	oktober
begin	Leiden, Pieterskerk (B.O.B.)
	november
5, 6, 7	Haarlem, Beyneshal, Nederlandse antiquarenbeurs
13, 14?	Utrecht, Jaarbeurs, Int. Verzamelbeurs
28?	Amsterdam, Mozes en Aaronkerk
	gehele jaar
vrijdags	Amsterdam, Spui
donderdags	's-Gravenhage (mei t/m september Lange Voorhout; oktober t/m april Plein)

[p. 58]

Lezingen

In oktober wordt nog een aantal lezingen gehouden in de reeks lunchcolleges over ‘Boekhistorisch onderzoek in Nederland’, georganiseerd door de Dr. P.A. Tiele-stichting en de vakgroep Boek-, bibliotheek en informatiewetenschap van de Universiteit van Amsterdam.

Het programma ziet er als volgt uit:

Dinsdag 6 oktober, prof. dr. PJ. Buijnsters: Boekenverzamelaars (voorlopige titel).

Dinsdag 13 oktober, dr. O.S. Lankhorst: Bloei en crisis van de internationale boekhandel in Den Haag in de achttiende eeuw.

Dinsdag 20 oktober, prof. dr. W.W. Mijnhardt en/of dr. J.J. Kloek: Woutertje Pieterse en de lezersrevolutie, klanten boeken als bron voor leescultuuronderzoek.

Dinsdag 27 oktober, prof. dr. H. Bots: De rol van de tijdschriften in de verspreiding van het boek.

De colleges zullen op de hierboven genoemde data in deze volgorde worden gegeven, onvoorziene omstandigheden daargelaten. Zij zijn gratis toegankelijk voor contribuanten van de Tiele-stichting, de leden van de Werkgroep N.G. van Huffel, studenten van de vakgroep Boek-, bibliotheek- en informatiewetenschap van de Universiteit van Amsterdam en voor belangstellenden voor zover de beschikbare plaats dit toelaat.

Plaats: Universiteitsbibliotheek van Amsterdam, Singel 425, 1012 WP Amsterdam.

Inlichtingen en reserveren: 020-5252294 dinsdag t/m vrijdag van 9.30-17.00 uur.

Tentoonstellingen

Félix Valloton (1865-1925) Retrospectieve van schilderijen, tekeningen en grafiek

Het Van Gogh Museum presenteert tot en met 1 november aanstaande een overzicht van het werk van de Zwitserse post-impressionist Félix Valloton. De tentoonstelling bestaat uit circa honderd schilderijen en vijftig werken op papier, waarvan vooral de houtsneden heel bijzonder zijn. Het is voor het eerst dat een omvangrijk overzicht van Vallotons oeuvre buiten zijn geboorteland te zien is.

Valloton heeft o.m. meegewerkt aan la Revue Blanche. In 1892 trad hij toe tot de groep Nabis, waartoe ook Edouard Vuillard, Pierre Bonnard, Paul Sérusier en Maurice Denis behoorden. Hoogtepunt in Vallotons grafische werk is de serie ‘Intimités’ uit 1899 waar Le mensonge (De leugen) deel van uitmaakt. Deze, haast literaire, houtsneden hebben als thema de onmogelijkheid van de ware liefde en de verstrikkingen van een buitenechtelijke verhouding.

De tentoonstelling kwam tot stand in samenwerking met de Yale University Art Gallery, New Haven, USA. De Engelstalige catalogus (prijs: f 69,50) telt 328 Pagina's en 315 illustraties. Het Van Gogh Bulletin nr. 3,1992 (prijs f 7,50) bevat o.m.een artikel over de tentoonstelling en is in het Nederlands en in het Engels te verkrijgen in de museumwinkel.

Adres: Paulus Potterstraat 7, Amsterdam.

Te zien t/m 1 november 1992, van maandag t/m zaterdag van 10.00 tot 17.00 uur, op zonen feestdagen van 13.00-17.00 uur.

Universiteitsbibliotheek Rijksuniversiteit Limburg

Tot en met 23 oktober is daar nog de tentoonstelling ‘De vele gezichten van Christoffel Columbus’ te zien. Het betreft een expositie van boeken uit de oude collecties van de Universiteitsbibliotheek (Bibliotheek Jezuïeten).

Adres: Bonnefantenstraat 2, Maastricht. Te zien t/m 23 oktober 1992, van maandag t/m vrijdag van 9.00 to 17.00 uur. Zaterdags gesloten.

Munten en penningen in beeld. De bibliotheek van de 18de-eeuwse numismaat Pieter van Damme

Ter gelegenheid van het 100-jarig bestaan van het Koninklijk Nederlands Genootschap voor Munt- en Penningkunde, dat in het jaar 1992 gevierd wordt, is onder bovenstaande titel een tentoonstelling samengesteld in het Rijksmuseum Meermanno-Westreenianum/Museum van het Boek.

In de Nederlandse numismatische wereld van de 18de eeuw speelde de uit Vlaanderen afkomstige Amsterdamse boekverkoper Peter van Damme een belangrijke rol als verzamelaar en als munt- en penningkundige. Tussen 1764 en 1769 deed Van Damme een belangrijk deel van zijn collectie oude handschriften en boeken van de hand en vanaf die tijd heeft hij zich vooral op de numismatiek toegelegd. In de loop der jaren bouwde hij een omvangrijke

[p. 59]

bibliotheek van numismatische boeken en een hoogst belangrijk munt- en penningkabinet op. Vanwege zijn grote kennis van zaken werd hij door diverse geleerde genootschappen uitgenodigd toe te treden. Zo werd hij directeur van het Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen (1771), lid van het Institutum Regium Historicum Goettingense (1772) en lid van Die Physicalisch-economische Bienen-Gesellschaft in Ober-Lausitz (1772).

Ongeveer zes jaar voor zijn dood, in 1806, kwam Van Damme in contact met de toen 16-jarige Willem Hendrik Jacob van Westreenen, de latere Baron Van Westreenen van Tiellandt. In Van Damme vond hij een vriend en een goede leermeester in de numismatische wetenschap. Niet lang voor zijn dood heeft Van Damme zijn vriend verzocht zijn verzamelingen munten, penningen en numismatische boeken te catalogiseren in verband met de toekomstige veiling. Deze vond plaats op 21 maart 1808 in het pand van de boekverkopersfirma Thierry-Mensingh aan de Schoolstraat in Den Haag. Een groot deel van de verzamelingen, in het bijzonder vrijwel alle gouden munten en penningen en de Griekse munten in zilver en brons zijn van regeringswege gekocht en maken thans deel uit van het Koninklijk Penningkabinet. Van Westreenen richtte zijn aandacht vooral op de bibliotheek. In de door hem nagelaten collecties in het Rijksmuseum Meermanno-Westreenianum zijn zo'n 500 boeken te vinden die eertijds aan Van Damme hebben toebehoord, waaronder ten minste 60 manuscripten. Die rijke selectie geeft niet alleen een breed overzicht van de ontwikkeling van de numismatische literatuur van de 16de tot en met de 18de eeuw, maar omvat tevens een groot aantal hoogtepunten op dit terrein, lopend van de fraaie 16de-eeuwse drukken van Hubertus Goltzius en vele andere uiterst zeldzame uitgaven uit die tijd tot de monumentale 18de-eeuwse plaatwerken, waaraan kosten noch moeite werden gespaard.

Adres: Prinsessegracht 30, Den Haag. Te zien t/m 10 oktober 1992, van maandag t/m zaterdagvan 13.00-17.00 uur.

De Eeuwige jeugd

Eerder dit jaar wijdde een aantal openbare bibliotheken ter gelegenheid van hun eeuwfeest exposities aan het historische kinderboek. In de Koninklijke Bibliotheek is nu een compilatie van die exposities te zien. De tentoonstelling

Hubertus Goltzius (1525-1583), Imperatorum, imperatricum, et Caesarum Romanorum Numismata aurea, argentea, aerea a Iulio Caesare adjustinianum. Romeinse keizerbesteed met register daarop.

De Eeuwige Jeugd biedt een overzicht van kinderboeken die verschenen in en voornamelijk afkomstig zijn uit het bezit van het Nederlands Bibliotheek en Lektuur Centrum en de Koninklijke Bibliotheek. Daartoe behoren oude bekenden zoals Dik Trom, Fulco de Minstreel en vertalingen als Stijfkopje. Daarnaast wordt er aandacht aan: Dik Trom en Braakensiek (Openmunten bare Bibliotheek Amsterdam), Kinderboeken over het koloniale leven (Openbare Bibliotheek Den Haag), Vormgeving van kinderboeken 1850-1920 (Stadsbibliotheek Haarlem), Kinderprenten en spelletjes (Zeeuwse Bibliotheek, Middelburg), Fulco de minstreel (Gemeentebibliotheek Rotterdam), Boeken over het schoolleven rond 1900 (Gemeentebibliotheek Utrecht), en Kinderboeken (1890-1920) spelend in de middeleeuwen (Dienst Landelijke Bibliotheek Centrale, Almere).

Bij De Eeuwige Jeugd verschijnt een bescheiden gelijknamige tentoonstellingscatalogus waarin een algemene beschrijving van de jeugdcolllecties van genoemde bibliotheken wordt gegeven en waarin nader wordt ingegaan op de thema's. Deze catalogus is

[p. 60]

voor f 10,- te koop in de Koninklijke Bibliotheek.

Adres: Prins Willem Alexanderhof 5, Den Haag.

Te zien t/m 15 oktober 1992, van maandag t/m vrijdag van 9.00-17.00 uur.

Breda's oudste foto's

Op de gelijknamige tentoonstelling zullen tegen de 200 oude foto's uit de periode 1860-1920 te zien zijn. In deze selektie hebben stadsgezichten de overhand. Die zijn van groot historisch belang gezien het uiterst geringe aantal stadsgezichten dat van Breda gemaakt is vóór de toepassing van de fotografie. De vroegste fotografische stadsgezichten geven nog juist een beeld van het door vestingwallen omsloten Breda. Van de eerste expansie en modernisering van de stad na de sloop van de vesting getuigt vervolgens het merendeel van de oude foto's. Breda's Museum verzamelt vrijwel sinds het begin van zijn bestaan foto's en beschikt zodoende over de rijkste verzameling van vroege plaatselijke fotografie. De tentoonstelling is dan ook hoofdzakelijk samengesteld uit eigen bezit.

Bij de tentoonstelling verschijnt een boek met de zelfde titel, waarin 70 reprodukties zijn opgenomen en een beknopt overzicht van historische en biografische gegevens over de fotografie en fotograferen in Breda in de periode 1860-1910. De prijs bedraagt f 19,60.

Adres: Grote Markt 19, Breda.

Te zien t/m 3 januari 1993, van woensdag t/m zondag, van 10.30-17.00 uur, op dinsdagen, zon- en feestdagen van 13.00-17.00 uur.

't Ketelken. Huis van Rederijkerskamer Vreugdendal, Breda's Museum, Breda.

Tekenkunst uit de eeuw van Bruegel. De verzameling Frits Lugt, Parijs

Tot en met 8 november is in het Rijksprentenkabinet te Amsterdam een expositie te zien, gehouden ter gelegenheid van het verschijnen van een catalogus van 15de- en 16de-eeuwse Nederlandse en Duitse tekeningen uit deze verzameling. De catalogus is geschreven door Karei G. Boon, oud-directeur van het Rijksprentenkabinet. Op de tentoonstelling zijn de honderd mooiste 16de-eeuwse tekeningen uit de collectie te zien, waarbij de belangrijkste kunstenaars uit die eeuw zijn vertegenwoordigd. Opgenomen in de tentoonstelling zijn o.a. bladen van Jan Gossaert, Lucas van Leyden, Pieter Bruegel de Oude, Jan van Scorel, Maerten van Heemskerck, Hendrick Goltzius en Jacques de Gheyn II. Van de hand van Jan Gossaert (ca. 1478-1532) is er een schitterend portret te zien van Christiaan II van Denemarken. Ook Lucas van Leyden (1498/94-1533) is vertegenwoordigd met een prachtig portret van Keizer Maximiliaan I.

Frits Lugt (1884-1970) geldt als één van de grootste particuliere verzamelaars van Europese tekeningen in onze eeuw. Daarnaast verzamelde hij prenten, schilderijen, kunstenaarsbrieven, oude lijsten en ook Indiase miniaturen. Zijn belangstelling ging in de eerste plaats uit naar de Nederlandse kunst van de 17de eeuw, maar ook andere perioden hadden al vroeg zijn aandacht. Reeds vóór 1915, toen hij nog werkzaam was bij het Amsterdamse veilinghuis Frederik Muller, had Lugt al een enkele 16de-eeuwse Nederlandse tekening verworven. Door zijn opmerkelijk onderscheidingsvermogen en zijn formidabele kennis van zaken wist hij een bijzondere verzameling van 15de- en 16de-eeuwse Nederlandse en enkele Duitse tekeningen tot stand te brengen. Na Lugts dood heeft Carlos van Hasselt, de directeur van de Fondation Custodia, waarin de verzameling is ondergebracht, het aankoopbeleid in Lugts geest voortgezet.

Adres: Rijksmuseum, Stadhouderskade 42, Amsterdam.

Te zien t/m 8 november 1992, van dinsdag t/m zaterdag van 10.00-17.00 uur, op zondag van 13.00-17.00 uur.

De wereld van Hans Christian Andersen

Het Open Haven Museum in Amsterdam organiseert van 20 september tot en met 22 november 1992 een grote tentoonstelling rond het leven en werk van H.C. Andersen. Aanlei-

[p. 61]

ding is de verschijning van een nieuwe vertaling - de eerste in ruim 60 jaar - van de verzamelde sprookjes en vertellingen van Andersen bij uitgeverij Lemniscaat. De vertaling is van de hand van Annelies van Hees. Het werk is verlucht met illustraties van diverse bekende illustratoren. Een selectie uit de originele werken zal op de expositie te zien zijn. Daarnaast komen de volgende onderwerpen aan de orde: De reizen van Andersen; Andersens ontmoetingen met Nederlandse schrijvers; de diverse vroegere illustraties; oude Nederlandse edities en de geschiedenis van de verschillende vertalingen.

Adres: KNSM laan 311 (voorheen Surinamekade), Amsterdam.

Te zien t/m 22 november, van woensdag t/m zondag van 13.00-17.00, voor groepen op verzoek ook op andere tijden.

Goud en velijn. Middelburgse boekbanden uit de 16de tot de 19de eeuw

In de Zeeuwse Bibliotheek is tot en met 17 oktober een expositie te bezichtigen, waarmee een overzicht geboden wordt van de ontwikkelingen in het Middelburgse boekbindersbedrijf. Zowel de zeer exclusieve, internationaal vermaarde luxe banden uit Middelburg komen daar aan bod als ook de eenvoudige, maar zeer degelijke ‘gebruiksbanden’. De luxe banden van Middelburgse binders als Mandelgreen en Dane zijn al enkele jaren onderwerp van onderzoek. Bijzonder fraaie exemplaren worden gekoesterd door de Koninklijke Bibliotheken te Brussel en Den Haag, en in de Pierpont Morgan Library in New York. Maar ook de Zeeuwse Bibliotheek heeft enkele bijzonder produkten in haar collectie. Onderzoek naar deze banden wordt onder meer verricht door dr. J. Storm van Leeuwen, specialist op dit terrein bij de Koninklijke Bibliotheek te Den Haag. Gedurende een groot aantal jaren in de 17de en de 18de eeuw blijkt de Zeeuwse hoofdstad na Den Haag het belangrijkste centrum van boekbinders-kunst te zijn geweest dat de Republiek der Nederlanden kende. Veel van de hier vervaardigde banden zijn verdwenen, of door oorlogsgeweld, of door verkoop aan connaisseurs in binnen-, maar vooral buitenland. Op de tentoonstelling zal een representatieve selectie worden getoond.

Over deze luxe banden en over de eenvoudiger exemplaren in perkament (‘velijn’), en de binders daarvan is veel achtergrondinformatie beschikbaar in de archieven van de Zeeuwse Rekenkamer en het archief van de Zeeuwse Provinciale Staten. Veel gegevens zijn in nauwe samenwerking door medewerkers van Rijksarchief, Zeeuwse Bibliotheek en Koninklijke Bibliotheek bijeengebracht en vastgelegd in enkele essays die gebundeld zijn tot een begeleidende catalogus.

Adres: Kousteensedijk 7, Middelburg.

Te zien t/m 17 oktober 1992, op maandag van 17.30-21.00 uur, op dinsdag t/m vrijdag van 10.00-21.00 uur en op zaterdag van 10.00-13.00 uur.

Band gemaakt door de z.g. Luctor-Binderij, ca. 1715, particulier bezit (foto A. Verburg, Middelburg).

De Best Verzorgde Boeken 1991

De Stichting Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek (CPNB) heeft dit jaar voor de zesde achtereenvolgende maal de bekroning van de Best verzorde Boeken georganiseerd. Van 25 september t/m 7 november 1992 zijn de Best Verzorgde Boeken 1991 geëxposeerd in het Stedelijk Museum in Amsterdam. In de begeleidende catalogus, vormgegeven door Menno Landstra, is tevens het juryrapport opgenomen. De bekroonde boeken zul-

[p. 62]

len ook te zien zijn op de tentoonstelling ‘Buchkunst International’ tijdens de Frankfurter Buchmesse van 30 september tot en met 5 oktober 1992 en op de expositie ‘Schönste Bücher aus aller Welt’ in het voorjaar van 1993 te Leipzig.

Adres: Paulus Potterstraat 18, Amsterdam.

Te zien van 25 september t/m 7 november 1992, dagelijks van 11.00-17.00 uur.

Indianen. De legendarische foto's van Edward Curtis (1868-1952)

Van 25 september tot en met 15 november 1992 is in Teylers Museum te Haarlem een tentoonstelling te zien met het werk van de beroemde Amerikaanse fotograaf Edward Sheriff Curtis. Er zullen ruim 100 op groot formaat afgedrukte foto's getoond worden, die een beeld geven van de leefomgeving en traditites van de Noordamerikaanse Indianen aan het begin van deze eeuw: portretten, woningen, landschappen en religieuze feesten. Vooral de portretten van deze legendarische fotograaf vormen

Zuni-meisjes kijken vanaf hun Pueblo naar dansers op de plaza. Deze foto werd in 1906 gemaakt door E.S. Curtis. Teylers Museum,

een hoogtepunt in de fotografie. Op de tentoonstelling is eveneens een originele editie te zien van Curtis' levenswerk: zijn in 20 delen uitgegeven publikatie The North American Indian. Aanvullend toont het museum uit de eigen bibliotheek enkele rijk geïllustreerde 19de-eeuwse reisverslagen die de Noordamerikaanse Indianen als onderwerp hebben.

Als fotograaf was Curtis een groot vakman. Ruim 35 jaar trok hij door Amerika, van Arizona tot de Rio Grande, van Colorado tot de Rocky Mountains. Op die manier bouwde hij een archief op van circa 40.000 glasnegatieven met opnamen van meer dan 80 verschillende stammen. Bijna al zijn opnamen maakte hij in de open lucht, liefst in de ochtend- en avondschemering, om speciale lichteffecten te kunnen bereiken. Bezeten van het idee het verdwijnende traditionele leven van de Indianen vast te leggen, nam hij soms zijn toevlucht tot het in scène zetten van zijn onderwerpen. Voor dat doel had hij zelfs kleding en pruiken bij zich, om zijn modellen zo ‘Indiaans’ mogelijk te maken.

Door bemiddeling van president Theodore Roosevelt, die een groot bewonderaar was van zijn werk, kreeg Curtis in 1905 financiële steun van de magnaat John Pierpont Morgan en konden zijn foto's en beschrijvingen worden gepubliceerd. In 1907 verscheen het eerste deel van The North American Indian in een luxe oplage van slechts 500 exemplaren. Het twintigste en laatste deel verscheen in 1930. Hoewel de serie geroemd werd, was de verkoopprijs van 3000 dollar zo hoog, dat er slechts 272 exemplaren verkocht werden. Curtis ging aan de hele onderneming failliet en stierf arm en vergeten in Los Angeles. De echte erkenning voor zijn levenswerk volgde pas na zijn dood.

Adres: Spaarne 16, Haarlem.

Te zien van 25 september t/m 15 november 1992, van dinsdag t/m zaterdag van 10.00-17.00 uur, op zondag van 13.00-17.00 uur.

In het licht van het lezen. De rol van het boek in de beeldende kunst.

In het Frans Halsmuseum te Haarlem is een tentoonstelling ingericht die laat zien op welke manieren het boek voorkomt in de Nederlandse kunst door de eeuwen heen. De tentoonstelling bestaat uit ongeveer 120 schilderijen, beeldhouwwerken, prenten, tekeningen en andere (kunst)voorwerpen, afkomstig uit Nederland, stammend uit de periode van de

[p. 63]

late middeleeuwen tot heden. Van een middeleeuws heiligenbeeld tot een modern van Carel Visser, van spotprenten van Rembrandt tot boekenstillevens verwijzend naar de dood, van lezende moeders tot schilderijen vol polititeke propaganda, van een rijkgeborduurd misgewaad tot een kamergemak in de vorm van boeken. Wat al deze kunstwerken delen is dat het boek een belangrijke rol speelt in de voorstelling.

Bij de tentoonstelling verschijnt een begesculptuur leidende publikatie bij Waanders Uitgevers, waarin de tentoongestelde objecten en de tentoonstellingsteksten zijn opgenomen. Prijs ca. f45,-.

Adres: Groot Heiligland 62, Haarlem.

Te zien van 11 oktober 1992 t/m 10 januari 1993.

Willem Swanenburgh naar Johannes C. Woudanus: Interieur van de Leidse Universiteitsbibliotheek in 1610, kopergravure 31,2 × 39,5 cm (foto Stichting Atlas van Stolk, Rotterdam).