De Boekenwereld. Jaargang 8

[p. 231]

Bibliografische notities 7

Antiquariaatscatalogi zijn in hun soms eindeloze opsomming van eenvormige bibliografische beschrijvingen wel eens slaapverwekkend, al zijn de goedbedoelde pogingen een en ander te verlevendigen met wat frivoliteiten vaak nog erger dan de kwaal. In een catalogus van de Engelse antiquaar Simon Gough kwam ik een voor mij nieuwe, niet ongeslaagde en ook wel slimme poging tegen: ‘Book of hours.? Latter half of 15th. Century. On vellum. French. 182 numbered leaves, of which the first 24 are of Calendar. 16.5 cm × 10.5 cm. With 5 handpainted miniatures, highlighted with gold leaf and 8 elaborately decorative pages. With hand-painted and gilded initials throughout. A good clean, attractive example of something I know almost nothing about. Disbound. £ 4.950.’

Bij de expositie Dieu etson royaume. La bible dans la France d'autrefois (XIIIe-XVIIIe siècle), van half oktober 1991 tot half januari 1992 in de Bibliothèque Nationale te zien geweest, verscheen onder dezelfde titel een fraaie catalogus van de hand van P. Dupuigrenet Desroussilles. Een folio-formaat catalogus, hardcover, 176 pagina's, met een weelde aan kleuren- en monochrome illustraties. De catalogus is te bestellen bij Librairie du Cerf, 3, Chemin des Prunais, F-94350 Villiers-sur-Marne en kost 295 Franse franken.

De prachtige reeks Bibliotheca Bibliographica Neerlandica van De Graaf Publishers, Nieuwkoop is onlangs met het negenentwintigste deel verrijkt. T.S.J.G. Bögels publiceerde Govert Basson. Printer, bookseller, publisher. Leiden 1612-1630. Het in het bekende blauw linnen gebonden boek telt (xii) 356 pagina's, bevat reprodukties van een paar portretten, van een aantal door Basson gebruikte drukkersmerken en een negental pagina's met typografisch materiaal. Het boek kost f 125,-.

Het boek valt uiteen in twee delen. Tot en met pagina 192 komen in vijf hoofdstukken leven en activiteiten van de zoon van de Leidse drukker Thomas Basson aan de orde: his life and family; printer, bookbinder, bookseller; relation between publisher and author; publication policy 1612-1618; last years as a publisher: 1618-1630. De Nederlandse samenvatting van dit deel van het in het Engels gepubliceerde werk luidt als volgt: ‘Govert Basson (c. 1581-1643) was boekverkoper te Leiden van 1612 tot 1630. In zijn carrière zijn twee verschillende periodes te onderscheiden, veroorzaakt door zijn betrokkenheid bij de godsdienstige en politieke ontwikkelingen van zijn tijd. Basson was een remonstrant en liet zijn fondsopbouw voor een belangrijk gedeelte bepalen door zijn godsdienstige overtuiging. Als een van de eerste Leidse boekverkopers zocht hij toegang tot de internationale markt door boeken aan te bieden op de Frankfurter boekenmis. Na de Synode van Dordrecht werd de landelijke en plaatselijke regering vervangen door contra-remonstranten. Zowel in zijn privéleven als op zakelijk terrein bood Basson actief weerstand aan de daarop volgende onderdrukking van de remonstranten. Met het wegvallen van zijn overwegend remonstrantse auteurs begint de tweede periode in Bassons boekverkopersloopbaan, die gekenmerkt wordt door een geleidelijke neergang. Hij moest zich vrijwel beperken tot het uitgeven van de gedichten van de Neolatijnse dichter Caspar Barlaeus, die wegens zijn remonstrantse sympathieën was ontslagen als hoogleraar. Toen Barlaeus in 1630 naar Amsterdam vertrok als professor aan het nieuwe Athenaeum Illustre en het huwelijk van zijn stiefdochter de laatste mogelijkheid tot het vinden van een opvolger uitsloot, hief Basson zijn bedrijf op met een veiling van zijn winkelvoorraad en de grote aantallen boeken uit zijn eigen fonds, die hij nog opgeslagen had.’

Op pagina 193-286 volgt de chronologisch geordende bibliografie, waarvan ik twee relevante citaten uit de inleiding laat volgen: ‘No list of publications of any seventeenth century publisher can be complete. Basson's history has shown how hazardous the fate of a publi-cation could be in his own time. During the more than two-and-a-half centuries that separate our time from Basson's life an irretrievable number of his publications must have been lost. Printed matter in small editions, of-ten considered of only contemporary topical value, like auction catalogues, theses, disputations and occasional poems and pamphlets run a higher risk of obscurity or complete destruction than publications intended for the regular book trade, but even in those cases survival and detection is never guaranteed. Moreover, it is impossible to visit every library and to check every catalogue. The list of Govert Basson's publications cannot, therefore, have any claim to be fully exhaustive.’

‘Within each year there are, where relevant, the following extra categories: “Auction

[p. 232]

catalogues”, “Disputations and Theses”, “Occasional material” and “Printed for others”. Except for the last category, this is the printed material that ran the highest risk of getting lost; it has been set apart because the number of publications found under these categories is less reliable than the books found under the year itself. Each book has a separate number, consisting of three parts. The first part refers to the total number of publications in the list, the second part to the number of publications in that one year, and the third part to the number within the specific category. It has not always been possible to tracé publications men-tioned in the consulted sources, or to visit all libraries where (sometimes unique) copies are kept. In those cases the description in the source is given with a reference to the source. The descriptions in the list are not bibliogra-phically exhaustive: the aim is rather to facilitate identification and comparison. For this purpose the following characteristics of each book are given: a transcription of the title page, the format, the collation formula, and the number of pages. The transcription of the title page is complete and includes a reference to Appendix IIA, where illustrations of Basson's printer's devices are found.’

Het boek besluit met een bibliografie (14 pagina's), zes appendices, een gecombineerd naam- en plaatsregister en een Nederlandse samenvatting.

In het februari-nummer van De Boekenwe-reld werd bij de nog van 1 juni tot 3 november in het Zuiderzee Museum te bewonderen tentoonstelling Op het strand gesmeten. Vijf eeuwen potvisstrandingen aan de Nederlandse kust, wél de publikatie over Nederlandse potvisstrandingen genoemd, maar niet een ander pas verschenen boek over walvisachtigen, dat tijdens de expositie in Teylers Museum aldaar ook te koop was. Het driedelige, in kartonnen cassette gestoken werk werd geschreven door K. Barthelmess, die ook bijdroeg aan de hierboven vermelde publikatie, en J. Münzing en kreeg als titel mee Monstrum horrendum. Wale und Waldarstellungen in der Druckgraphik des 16. Jahrhunderts und ihr motivkundlicher Einfluss. Het boek telt tezamen 220 pagina's, is overvloedig, deels in kleur geïllustreerd, werd uitgegeven door Ernst Kabel Verlag, Heubergredder 12-14, 2000 Hamburg 60, 1991, en kostte mij bij Teylers f 115,-. Waarom er gekozen werd voor drie delen maakt de eerste alinea van de inleiding duidelijk: ‘Dieses Buch ist als Synopticum gebunden, denn es gilt, Bilder miteinander zu vergleichen. Der Leser hat so die Möglichkeit, die motivkundlichen Thesen im Aufsatzteil (I) anhand der beiden separaten Bildteile zu überprüfen. Der sogenannte Katalogteil (II) enthalt alle uns bekannte Flugblatter, Flugschriften und Kupferstichtafeln, die bis zum Jahre 1602 über Wale erschienen. Im sogenannten Referenzteil (III) findet sich dann eine Auswahl bemerkenswerter Bilddarstellungen von 16. bis zum 18. Jahrhundert, in denen sich der motivkundli-chen Einfluβ jener frühen Drucke nachweisen läβt.’ Een fraai werk, zowel voor walvis-adepten als voor liefhebbers van gedetailleerde iconografische studies.

Recent kocht ik antiquarisch een tweetal boeken waarvan de publikatiedatum al enige tijd achter ons ligt, maar met vermelding hier doe ik een aantal Uwer waarschijnlijk een genoegen; wellicht zijn ze nog nieuw te verkrijgen.

Don Quichotte en Sancho Pansa zijn van die helden uit de wereldliteratuur, zoals bijvoorbeeld ook Faust, Hamlet, Reynaert, die geschapen lijken te zijn voor boekillustratie. J. Hartau schreef Don Quijote in der Kunst. Wandlungen einer Symbolfigur. In een drietal hoofdstukken worden de zeventiende-, achttiende- en negentiende-eeuwse illustratoren van Cervantes’ bestseller besproken, waarbij via de iconografie van de beide helden een fraaie geschiedenis van de receptie en invloed van de roman in de diverse tijdperken tot stand komt. Het boek werd in 1987 uitgegeven door Gebr. Mann Verlag, Berlin, telt 275 pagina's, 199 illustraties, linnen, isbn 3-7861-14498, en de 118 Duitse marken die ik ervoor betaalde, is volgens mij (nog steeds) de nieuwprijs.

Bij Abaris Books, 24 West 40th Street, New York, NY10018, isbn 0-89835-273-8 verscheen ook in 1987 van Susan Lambert The image multiplied. Five centuries of printed reproductions of paintings and drawings. Een stukje flaptekst van het 216 pagina's tellende boek geeft bondig aan waar het over handelt: ‘Prints after paintings and drawings have formed the public's opinion of art and the public reputation of artists for centuries, and have shaped the thinking and theorising of writers on art for three hundred years. The technical history of reproduction techniques, and the increasing range of skills - in line, in tone and finally in colour - that the engraver could use, are here linked to the social history of art in reproduction, examining the shifts in the status

[p. 233]

of the engraver and the hierarchy of different techniques. This account calls into question our current notions of originality, for the de-bate over what is an original often overlooks the historical background and ignores the paradox that it is only reproductions that raise the question of originality at all, not only by multiplying the image in question, but by promoting it to a wider public as the work of another's hand. Drawing on the work of artists from Raphael to Hockney the author here traces the changing fortunes of reproductions over five centuries, their changing relationship with the works of art they reproduce, and the effect of reproductions on the endeavours of other artists.’

Aan de hand van 235 genummerde kunstwerken, alle (ten dele in kleur) afgebeeld en voorzien van technische en kunsthistorische gegevens, krijgt de studie gestalte in zeven hoofdstukken met de titels ‘The status of the reproduction’, ‘stages involved in reproductive printmaking’, ‘The medium’, ‘The textures of drawing’, ‘The organisation of the print trade’, ‘The market for reproductions’ en ‘Leonardo's last supper in reproduction’. Ik betaalde bij De Slegte, Zwolle, f 49,50, exclusief collegiale korting. ■

F.W. Kuyper