De Boekenwereld. Jaargang 8

[p. 138]

Veilngeni

Achttiende-eeuwse kinderprent Den Turkze galey.

Bubb Kuyper, 20 en 21 november

Over belangstelling valt in dit huis niet te klagen.

Illustratie uit Buffon, Histoire Naturelle.

Dit hoeft geen verbazing te wekken, want de kwaliteit van het gebodene mag er zijn, zo goed als de aanbieding ervan. Kortom, plezierige boeken in een aangename entourage, als je tenminste niet mensenschuw bent. En natuurlijk was de televisie er.

Uiteraard is een verslag als dit aan beperking onderhevig; de beide middagzittingen zullen onbesproken blijven. De avond dus. Literatuur. Geen opvallende zaken, hoewel een zelfportret van F. Timmermans voor f 450,-(f 100,-) toch aardig mag heten. W. Crane's Eight illustrations to Shakespeare's Tempest (1893) f 500 - en Gorters Mei, een vijfde druk, maar in een fraaie door Mensing gesigneerde band, voor f 525 - gingen voor het drievoudige van de schatting. Grappig was het tijdschrift Tegendeel van het Genootschap voor Tegennatuurlijke Letteren, 73 delen van 1984-1991, curieus en zeldzaam materiaal, f 3.100,-. Veiliger terrein vormde de ‘gekende’ private presses als de Kelmscott Press; The Book of Wisdom and Lies, 1894, in perkament, f 1.550-en Rossetti's Hand and Soul, evenals het vorige werk met bijdragen van W. Morris, f 850,-. Een leuk item: het gehele archief van David Simaleavich, bestaande uit vrijwel alle uitgaven in zeer beperkte oplagen (sommige in verschillende edities), prospectussen, posters enz. van Phoenix Editions, Phoenix Productions, Amor Vincit, Dirty Trix en The Aviary, dit alles goed voor f 11.500,-. Ook Real Free Press Illustratie, zes nummers (1968-1974) heeft met haar ondergronds karakter enige aantrekkingskracht: f 525,- (f 100,-). Haast modieus is een uitgave van Reve en Carmiggelt In gesprek, opgetekend door Max van Rooy, in een smakelijke privé-band f 550-(f 100-). Over echte boeken hebben we het weer bij Dolores van Swinburne, 1933, met elf illustraties van Buckland Wright in een fraaie perkamenten band: f 1.600-, i.e. vier maal de schatting. Tot slot, f 2.500 - voor een niet onberispelijke Zilverdistel, Cheops van J.H. Leopold, lijkt me niet gering.

De donderdagavond met prenten en oude boeken. Eerst een hele partij prenten. Opvallend blijft de magie van het pak, de droom van de gouden vondst. Zeker de grotere kavels brachten het vier-, vijfvoudige van de schatting op! Eveneens opvallend is de kennelijk wervende kracht die er van een in de catalogus geplaatste afbeelding uitgaat. Een enkel voorbeeld: zes geëtste gezichten op de Maas, 1797, van G. Groenewegen f 2.900,-, La Mascarade,, twee (van de vier) gravures van J. Wagner f 1.300,- (f 200,-/ f 300,-), de centsprent Den Turkze galey, zeeman wild u wel wagten, ofgy raakt in d'ley, door haar zeer sterke magten, achttiende-eeuws, f 2.200,-. De ‘Autokaart van Nederland’, 1931, werd gekocht voor f 140, - door de cameraman (zie inleiding en zie vervolg).

Uit de hoek van de bètavakken valt over het algemeen positief nieuws te melden. Histoire naturelle, générale et particulière van Buffon e.a., 1766-1799, 38 delen met 1.139 handgekleurde platen, f 22.000 - in de buurt van de taxatie; A. Kirchers d'Onder-aardse weereld in haar goddelijk maaksel etc, 1682, twee delen folio met illustraties, rechtvaardigde met f 4.000 - de enorme beschrijving die Bubb aan dit nummer had toegevoegd. De Naauwkeurige beschryving der aardgewassen van A. Munting was in twee exemplaren aanwezig; de folio-uitgave van 1696 met 239 (van de 243) platen, goed voor f 10.500 - en de 4to-editie uit 1672 met 40 platen, maar wel schitterend handgekleurd: f 7.000,-, bijna vijf maal de verwachting! Een redelijk exemplaar van De drie boecken der medicijnsche aenmerkingen van N. Tulp (docerend afgebeeld in de ‘Anatomische Les’ door Rembrandt) uit 1650 niet te dol voor f 950 - (f 350,-).

En dan waar het voor velen allemaal om gaat: de brieven van Juliana, toen en thans, prinses der Nederlanden. De cameraman komt in actie, dat is even wat anders dan een Autokaart kopen. Een verzameling briefjes, kaartjes, foto's en dergelijke uit de meisjes-, respectievelijk studententijd van ‘Prin’ wordt binnen de minuut voor f 18.000,- toegesla-

[p. 139]

gen; in het late journaal zal de particuliere verzamelaar melden blij te zijn met z'n koop(je)!

Bij de oude boeken te veel om op te noemen. Gekke boeken: Verslag van de verbaazende historiën der zogenaamde buiksprekers van l'Abbé de la Chapelle (1774) waarvoor f 325 - me geen hoge prijs lijkt; minstens even gek T. Denijs' De christelijke leliebloem, 1662, uit de mystieke hoek, brengt uiteindelijk f 1.900,- op (na even op f 1.400 - gestaan te hebben, maar ‘gang’ en onduidelijke bewegingen in de zaal hebben wel meer tot misver standen geleid). Pittig dunkt me de f 700-voor Zinnebeelden der liefde van W. den Elger (1725, 50 gravures), wat zeker geldt voor Malleus malleficarum van Institoris en Sprenger: voor deze relatief late uitgave van de ‘Heksenhamer’ uit 1669 is een commissie van f 3-500,-. Japan blijft scoren, Bijdrage tot de kennis van het Japansche rijk, J.F. van Overmeer Fisscher, 1833, met vijftien handgekleurde platen, f 6.500,-. Kwalitatief hoogstaand was Bibliotheek in miniatuur, 1823, tien delen met platen in de oorspronkelijke doos, gaat overeenkomstig de schatting voor f 1.000,- naar Limburg. Mooie exemplaren brengen altijd hun geld op: F. Vere's The commentaries, being diverse pieces of service, 1657, met fraaie illustraties, een verslag van een Engelse legeraanvoerder naast Maurits, f 2.100,-. ■

J.A. Borst

Beijers, 5 en 6 november

World-wide railway history part III, the pictoral part van de J. Quanjer-collection. Wederom een aardige oblong catalogus zonder illustraties, maar met het guitige cable-word ‘STEAM’. De middag wil maar niet echt op gang komen en een groot gedeelte van de schilderijen en tekeningen blijft onverkocht; bij het overige materiaal (foto's, negatieven, ansichten en dergelijke) gaat het beter. Te-recht ontstaat er enige commotie over een voor f 375 - toegeslagen nummer, waarvan de veilinghouder, enige nummers later (!), zich toch nog een commissie herinnert en het item opnieuw inzet, waarbij nu een prijs van f 700,- bereikt wordt. Echte sensatie maken we pas mee als 1.750 celluloid negatieven van locomotieven en dergelijke (tussen 1929-1958) de schatprijs van f 1.400,- met een opbrengst van f 24.000 - behoorlijk overschrijden. Ook bij de ansichtkaarten blijken paardetram, stoomtram/-trein, elektrische tram/trein een aanzienlijke invloed op de prijs te hebben: 169 stuks Amsterdam f 1.100,- (f 200,-/ f 250,-), 153 uit Gelderland idem, 60 kaarten uit Groningen, Friesland, Drente en Overijssel f 750- (f 100,-) en als klapper 178 stuks Den Haag/ Scheveningen f 5.500,-!! (f 200,-).

De avondzitting met de oude boeken geeft een voortzetting van het boven beschreven beeld: hoge prijzen, soms wel tien a twintig maal de taxatie. Teveel om op te noemen, maar toch uit de diverse rubrieken een paar voorbeelden. Theatrum orbis terrarum van Abraham Ortelius, een fraaie atlas uit 1598 met 89 handgekleurde kaarten haalt met f 55.000 - het dubbele van de schatting; Reisen Hand-Atlas van Vlaanderen, Brabant enz., 1770, klein formaat, met 38 handgekleurde kaartjes f 2.700,- (f 600,-/ f 800,-). Drie kaarten uit West-Indië blijken goed voor f 1.400,-. Het Reglement voor het pensioenfonds t.b.v. ambtenaren in de Nederlandse West-Indische Kolonie, 1818, blijft met een inzet van f 50-onverkocht, maar The West Indian Flower Girl, een handgekleurde gravure uit 1810, mag voor f 550,- (vijf maal de schatting) natuurlijk wel mee. Zo gaat dat.

Bij de literatuur en emblemata enige zeer fraaie werken. Het Boertigh, amoreus en aendachtigh lied-boeckvan Bredero (1622) voor de niet eens zo dolle prijs van f 3.800,-, Souter Liedekens, de veertiende druk van 1559, f 6.500 - en de Spelen Van Sinne (1562) zeker geen top-exemplaar van dit rederijkersboek, toch goed voor f 5.500,-. Echt smullen is het bij de embleemboeken. Hoofts Emblemata amatoria, de uiterst zeldzame eerste druk uit 1611, 40 jaar niet op een veiling geweest!!, f 3-000 - (helaas betrof het hier alleen het embleemgedeelte, want met het gedeelte ‘Sommige nieuwe ghesanghen, liedekens en sonnetten’ was er stellig nog een kloeker prijs te noteren geweest. Hadrianus Junius' Emblemata, Plantijn 1565, met 58 houtsneden, f 3.400,-; voor f 400,- meer ging een late druk van Afbeelding der menschelijke bezigheden (circa 1730) van J. Luyken. Een zeer fraai exemplaar van Poirters' Het masker van de Wereldt afgetrocken, 1646, eerste druk en enige 4to-uitgave, is in dit veld met f 1.600 - niet eens zo gek.

Hebberig wordt een mens bij het juweeltje van J. Zevecotius Emblemata ofte sinnebeelden met dichten verciert, 1638, oblong, 16mo, een schitterend bandje en zeldzaam! (dagen lang zag ik het boekje al in mijn kast staan) voor f 6.000,-, het viervoudige van de verwachte (gehoopte) opbrengst, op weg naar een andere kast.

[p. 140]

Bij de rubriek kunst een paar uitschieters: de eerste druk van Het schilder-boeck van Van Mander f 6.000-, Von den fvnf Sevlen van Gabr. Krammer (over de indeling van zuilen in de antieke bouwkunst), 1610, met 28 gravures, dit alles in een zeer aparte band f 8.500-(f 1.400,-/ f 1.600,-) en Les Abus du Mariage - Misbruick des Houwelycx - Misbrauch des ehlichen Standes, 1641, oblong 8vo, met 50 ovale portretten, f 13.000,- (f 1.000,-).

Ook medische en aanverwante boeken zijn behoorlijk gewild. Parnassus medicinalis illustratus van J.J. Becher, folio, 1663, met 1.200 houtsneden, f 9.000,-; of Het licht der apothekers van Quiroco de Augusti,

J.Th. Toorop, ‘Vereeniging Vreemdelingenverkeer Katwijk aan Zee’, 96 × 70 cm., ca. 1900 (foto: P. van Sabben).

1564, een begerenswaardig boekje met f 2.800 - (vijf maal de schatting) en Artzney Buchlein der Kreuter, Joh. Tallat v. Vochenberg, een onooglijk, maar zeldzaam boekje f 3.800,- (f 700,-). (Trouwens eindelijk Zwolle in de race.)

Het hoogtepunt van de veiling blijken de ‘herbals’. De Franse uitgave van Dodoens (Dodonaeus) van 1557, met 800 houtsneden waarvan 238 gekleurd, start al goed met f 8.000,- (f 3.000,-) een prijs die in het niets zinkt vergeleken met de f 34.000 - die een Nederlandse handelaar biedt voor Herbarum Imagines Vivae. Der Kreuter lebliche Conterfeytunge, twee delen in één met respectievelijk 226 en 65 houtsneden, 1536. De vijf foliodelen met 829 van de 1.025 gekleurde platen van Weimanns Phytanthoza Iconographia zijn in de Nederlandse uitgave zelfs zonder tekst goed voor f 53.000.-. Iets meer: f 55.000,- brengen de Europese en Surinaamse insekten van Maria Sibylla Merian op: alleen jammer dat het exemplaar het zonder kleur moest doen. Bij de theologie gaat er nogal wat terug, wat de veilinghouder bij de laatste vier onverkochte nummers doet verzuchten: ‘Nu gaan we weer de wereld in’. Het werd de zee. Fr. Martens Nauwkeurige beschryvinge van Groenland of Spitsbergen, 1710, bijgebonden twee reisverslagen (Vander Heyden en Silleman), f 2.800,-, Bloeyende opkomst der aloude en hedendaagsche Groenlandsche visschery, van Zorgdrager, 1720, met platen en kaarten, f 3.200-, Groenewegens Verschelde soorten van Hollandsche vaartuigen, 1786-1790 met 60 schitterende prenten (plus een set van 12) f 11.000,-, N. Witsen, Aeloude en hedendaegsche scheeps-bouw en bestier, 1671, f 8.400-.

De Franse uitgave van Van Linschotens Oostindische reis brengt het gigantische bedrag van f 22.000,- (f 2.500,-) op en ook Waerachtige beschryvinghe van drie seylagien van Gerrit de Veer, 1605, mag er met f 6.500- zijn. Bij de vroege Erasmus-uitgaafjes zorgen de firma's Rosenthal en De Graaf, hoewel broederlijk/zusterlijk naast elkaar zittend, voor prijzen die het tienvoudige van de schatting belopen. Het laatste boek van de avondzitting vormt een waardige afsluiting; Margarita philosophica van G. Reisch, een encyclopedisch werk avant la lettre uit 1503, is met z'n prijs, f 15.000 - dat wil zeggen vijf maal de taxatie, tekenend voor de avond. ■

J.A. Borst

Afficheveiling Van Sabben, Haarlem 17 november 1991

Naar het Franse (Orléans), Duitse (Hannover) en Zwitserse (Zürich) voorbeeld organiseerde P. van Sabben voor het eerst in Nederland een veiling van alleen maar affiches. De verwachtingen waren hoog gespannen.

De voorbereidingen waren grondig: er was een voorbeeldige catalogus met afbeeldingen van alle nummers (632 posters en 17 lots literatuur) voor een deel zelfs in kleur. TV, radio en schrijvende pers zorgden vervolgens voor een ongekende publiciteit waar menig veilinghouder jaloers op zal zijn. Over belangstelling had Van Sabben dan ook niet te klagen. Zo'n 200 geïnteresseerden, waaronder handelaren uit het buitenland, hadden zich in het zaaltje van hotel Lion d'Or verzameld om getuige te zijn van dit evenement.

Voor de geroutineerde veilingganger was het wel even wennen: vet in de catalogus gedrukt stond de prijs waar beneden niet verkocht werd. Duidelijk, dat wel, maar al spoedig bleek dat deze manier van werken het levendige opbieden (al is het tegen de limiet) verhinderde, zodat die onontbeerlijke spanning, waardoor een bezoeker zich laat meesle-pen ontbrak. Het aantal te veilen affiches liet Van Sabben echter weinig keus: het zou ruim vijf uur duren voor het laatste exemplaar werd afgehamerd.

Voor de serieuze belangstellenden was er veel moois te vinden, al waren de limietprij-zen soms aan de hoge kant. Zo bleven, om mij tot de Nederlandse affiches te beperken, VVV Katwijk (1900) van Jan Toorop en Laga Rubbervloeren (1922) van Piet Zwart voor f 15.000 - respectievelijk f 13.000- onverkocht, hetgeen beslist mede te wijten was aan de teleurstellende conditie van deze (zeldzame) posters. Andere biljetten zoals Spoorwegmuseum Utrecht (1926) van Jac. Jongert:

[p. 141]

f 2.200,-; Arbeidsbemiddeling (1920) van Chris Lebeau: f 1.500,-; de Bijenkorf (ca. 1916) van Pieter Das: f 300 - en VANK-tentoonstelling (1929) van Vilmos Huszar: f 5.000 - waren in uitmuntende staat en werden tegen de limietprijzen verkocht. De kopers waren na afloop zichtbaar tevreden met deze veroveringen. Er waren echter ook de nodige zeldzaamheden die in een goede staat verkeerden, maar die ondanks de alleszins redelijke prijzen onverkocht bleven: wat te zeggen van ENTOS (1913) van C. Rol: f 1.200-, onverkocht; Winkler Prins (1932) van Von Stein: f 1.800-, onverkocht, en Theatervoorstelling (1919) van Wijdeveld (houtsnede!): f 3.600,-, onverkocht? Bakker's Banden (ca. 1920), een zeldzaam exemplaar met de belettering, van Willy Sluiter: f 2.300,- en Meeting voor Staatspensioen (1913) van Afbert Hahn Sr., eveneens: f 2.300 - werden na de veiling (door koopjesjagers?) alsnog aangeschaft.

Het is jammer te moeten constateren dat het in Nederland kennelijk nog steeds ontbreekt aan serieuze verzamelaars. Veel bleef onverkocht. Voor het werk van Albert Hahn Jr. was zelfs geen enkele gegadigde. Opvallend was wel de schepenliefhebber, die de meeste affiches op dat verzamelgebied uit de vaart nam. De volgende veiling is aangekondigd voor mei 1992. ■

Martijn F. Le Coultre

Van Gendt, 29 oktober 1991

De oktoberveiling van Van Gendt vond, wat de boeken betrof, op dinsdag de 29ste plaats, 's Morgens werd een negental uiteenlopende rubrieken geveild, waaronder bij de ‘manuscripten’ een lot typoscripten van Harry Mulisch' De Diamant met handgeschreven correcties. Het op f 8.ooo,-/ f 10.000,- geschatte nummer ging wegens gebrek aan belangstelling retour. Drie manuscripten/typoscripten van De sprong der paarden en de zoete zee, getaxeerd op f 6.000,-/ f 8.000,-, vond voor f 4.000,- een koper. Zes met de hand geschreven brieven van G.K. van het Reve uit de jaren 1964-1970 werden voor f 450,- toegeslagen (f 500-/ f 700,-).

Tijdens de middagzilting ging het onder redelijke belangstelling van antiquaren en particuliere verzamelaars vooral om de rubrieken ‘scheepvaart’ en ‘Oude en zeldzame drukken’. Met de Haarlemse antiquarenbeurs vlak voor de deur vermoedde de handel een goede gelegenheid om het een en ander in te slaan en meende de verzamelaar zich een beeld te kunnen vormen van de jongste prijsontwikkelingen. De toestand van menig aangeboden stuk bleek echter minder geschikt om deze oogmerken te realiseren. Een achttiende-eeuwse uitgave van K. Gietermaker, 't Vergulde licht der Zee-Vaard, Amsterdam (J. van Keulen, ca. 1760 in een perkamenten kwartoband, waar niet alleen de tand des tijds aan geknaagd had, werd door een verzamelaar voor f 260 - verworven (f 250,-/ ^f 350,-). Hij had er een koopje aan, wat ook geldt voor een vroeg octaafje in leder van het Houwelyck van Jacob Cats uit 1642 met de aardige gravures van Colijn. De f 170 - lagen ook al onder de geschatte f 200,-/ f 300,-. Een tweede druk van Huygens' Korenbloemen (Amsterdam 1672) bracht het nog tot f 550 - (f 600,-/ f 800,-). Maar in de rubriek ‘Foreign literature’ ging bijna de helft van de dertien kavels terug. Een interessant werk van een al even interessante drukker ging ook al voor een zacht prijsje van de hand: J. Arminius, Zeedich ondersoeck op het boecxken... vande maniere ende ordre der Predestinatie (Gouda, Jasper Tournay, 1617). Het perkamenten octaafje bracht slechts f 260,- op (f 350,-/ f 450,-) Een matige Elsevierbijbel waarvan echter blijkens de catalogus althans ‘the worldmap in rather good condition’ was, bracht (dankzij deze aanprijzing?) toch nog f 1.800 - op (f 1.500,-/ f 2.000,-). Beter verging het de Franse versie van de ‘Grote Bijbel’ van Mortier (Amsterdam 1700), waarin de prenten langs de buitenmarge bar kort waren afgesneden, maar waarvan de koperen hoeken en sloten blijkbaar vermochten te imponeren: er werd f 2.200,- voor betaald (f 1.500,-/ f 2.000,-). Een Atlas coelestis van Homan uit Neurenberg, 1742, met dertig handgekleurde hemelkaarten in redelijke staat ging voor f 12.000,- naar een commissie (f 7.000,-/ f 9.000,-) en een aardig exemplaar van de Tirion-atlas (na 1769) met zeer fraai gekleurde kaarten vond voor f 10.000 - zijn weg naar dezelfde handelaar die zich voor f 1.400-over een matig en incompleet exemplaar (minus twee platen) van Commelins Beschryvinghe van Amsterdam in tweede druk (1726) ontfermde. Maar... ‘Y-prent in rather good condition’. Een bijeenverzamelde-atlas van Fouquet (titelblad ca. 1775 en prenten uit diverse latere jaren) stond voor f 14.000,-/ f 18.000-getaxeerd. Hij ging echter (voor f 10.000,-) retour. Daarentegen ging een goed exemplaar van Le Roy, Groot wereldlyk tooneel des Hertogdoms van Braband ('s-Gravenhage 1730)

[p. 142]

voor f 4.100 - naar een commissie (f 3.000,-/ f 4.000,-); een goed exemplaar van Van Mete ren, Historiën der Nederlanden... (Rotterdam 1647) overtrof met f 600,- eveneens de taxatie (f 300,-/ f 500,-). Dankzij de recente expositie van culinaria in de KB kreeg ook het Aanhangzel van de volmaakte Hollandsche keukenmeid weer eens aandacht. Het Amsterdamse drukje uit 1746 in een blanco papieren omslag werd voor f 220 - (f 200,-/ f 300,-) verkocht. Een juweeltje tenslotte was het schildpadbandje uit de zeventiende eeuw met zilveren filigraan slotjes, inhoudende de Franse versie van het Boek der Psalmen (Sedan 1644) in 32mo. Een antiquaar bevestigde met f 900, - voor dit kleinood (f 400,-/ ^f 600,-) dat ook op deze veiling voor iets goeds goed betaald moest worden. ■

G.J. Jaspers

Burgersdijk en Niermans, 26-28 november

De nummers 1360-1437 in de catalogus van dit Leidse veilinghuis betroffen manuscripten en foto's van de schrijver Gerard Reve. Als een piëteitvolle hommage aan deze auteur, die zich bij voorkeur als ‘een kind van de Moeder Maria’ beschouwd wenst te zien, waren de desbetreffende pagina's in blauw uitgevoerd, hetgeen de herkenbaarheid van dit geheel uiteraard vergrootte. De kooplust van de liefhebbers van dit genre bleef over het algemeen binnen de perken, waarschijnlijk door de in veel gevallen matige kwaliteit van het aangebodene. Dientengevolge gingen hoog getaxeerde kavels veelal terug, zoals de drie complete versies in handschrift van het verhaal Pannekoekjes bakken uit de jaren 1976 en 1977 (f 1.200,- - f 1.400,-). Ook typoscripten waren nauwelijks in trek. Zo bleven 50 bladen Brieven aan Josine M. 1959-1975 (1963-1966) in typoscript onverkocht (taxatie f 1.600,- - f 1.800,-). Gedichten in handschrift vonden meer aftrek: Paradijs werd voor f 475,- verkocht, Herkenningvoor f 450,- en Eerste Communie voor f 500,-. Dat kwaliteit de doorslag gaf, bleek ook uit de f 2.400 - die werden betaald voor de werkschema's in 32 bladen voor de (niet verschenen) roman De drie soldaten.

Goede zaken werden er gedaan in de rubriek Oude en zeldzame boeken. Kwaliteit was hier blijkbaar niet in alle gevallen een aankoopcriterium. Dat bleek al bij het eerste nummer, een Venetiaanse Manutius-druk van een Italiaanse Cicero, Le epistole famigliari uit 1563. Voor het octaafje, ‘a rather poor copy’, werd met f 325,- meteen al het dubbele van de taxatie betaald. Een goede slag werd binnengehaald door de koper van de Plantijndruk van Euripides, Tragoediae, uit 1571. Het boekje in 16mo in een aardig contemporain bandje werd voor f 700 - verkocht, de ondergrens van de taxatie. In deze eerste categorie, klassieken, moest een Nederlandse vertaling van Ovidius, Alle de werken, Amsterdam 1700-1701, in een niet al te beste leren band het van de aardige illustraties hebben. De kwartoband bracht f 750 - op (f 400,- - f 450,-). De dubbele taxatieprijs bleek ook voor het ‘klassieke’ werk van de Duitse Altertumsforscher Winckelmann te zijn weggelegd. Zijn Geschichte der Kunst des Althertums (Dresden 1764) bracht f 700 - op. Werd er in de andere rubrieken van ‘Old and rare’ een enkele keer een kavel teruggenomen, de zestien nummers met prijsbanden gingen alle, van Amersfoort tot Wezel, vlot van de hand. Een uitschieter was hier de fraaie perkamenten prijsband met het wapen van IJsselstein om een Libanius, Epistolae (Amsterdam 1738), waarvoor f 800,- werd betaald. Een bijzondere bijbel is de Froschouerdruk uit 1536. Het is de tweede uitgave van de Zwitserse reformatorische bijbel uit 1531, een boek dat zowel om theologische, taalkundige als ook met zijn 230 houtsneden naar Holbein de Jongere om kunsthistorische redenen van belang is. Helaas ontbraken er aan het hier aangeboden exemplaar twaalf bladen, terwijl er ook een aantal andere feilen aan kleefde. Desondanks bracht deze bijbel f 3.000,- op. Een evenmin onberispelijk exemplaar, hoewel compleet, van de Paets-bijbel met de fraaie Van Sichem-houtsneden werd voor f 2.250,- verkocht. Grote belangstelling bleek er ook te bestaan voor de afdeling Arabica en Hebraica. Een Leidse druk (Erpenius) van het Nieuwe Testament in het Arabisch uit 1616 werd door de Leidse Universiteitsbibliotheek voor f 1.050 - verworven, een uitgave van de twee boeken Samuel in het Hebreeuws en het Latijn (Leiden, Joh. Maire, 1621) ‘ad usum Academiarum’, 12mo, ging voor f 800,- naar dezelfde koper. Ook een Leids Lexicon Arabicum uit 1613 dat duidelijke gebruikssporen vertoonde, bracht met f 2.000 - een goede prijs op. Hetzelfde gold voor een Tirion-atlas in goed contemporain koloriet. De in een beschadigde halfleren band aangeboden foliant ging voor f 17.000 - van de hand. Ging er dan helemaal niets retour? Jawel, bij voorbeeld Het groot natuur- en zedenkundigh wereldtoneel van Poot (Delft 1743-1750) in drie bescha-

[p. 143]

digde folio-banden, waarvoor de opgegeven taxatie van f 2.750,- - f 3.000 - onbereikbaar bleek. Een mooi exemplaar van Fermin, Description générale, historique, géographique et physique de la colonie de Surinam (Amsterdam 1769) overtrof daarentegen de taxatie met glans: f 2.500,-. De laatste drie kavels betroffen manuscripten, maar dan niet op blauw papier geannonceerd. Zij vormden een waardig sluitstuk van deze veiling van oude en zeldzame werken: een Haarlems Album amicorum uit 1789, waarin een aantal bijdragen van befaamde Kennemerlanders, bracht f 1.800 - op (f 400 - - f 450,-), een Frans manuscript van J.-B. Legrip, Cayez de navigation (1762) met talrijke afbeeldingen werd voor f 9.000- verkocht (f 4.000,- f 5.000,-) en een Nederlands manuscript Konst der Zeevaert (1670) van J.J. Plemp, 90 bladen met 34 voor het merendeel fraai gekleurde technische afbeeldingen haalde het drievoudige van de taxatie met f 9.000,-. ■

G.J. Jaspers

Van Stockum, 4-6 december

Hoewel het natuurlijk een kwestie van interesse c.q. smaak is, bleek menige bibliofiel van mening dat het zwaartepunt van de december-boekveiling bij Van Stockum op de zittingen van vrijdag 6 december lag. Tijdens de ochtendzitting kwamen er tal van kavels met tientallen boeken over de Nederlandse geschiedenis, topografie en genealogie ter tafel, die alle voor goede tot zeer goede prijzen een koper vonden. Hoewel men zich zou kunnen voorstellen dat een exemplaar van de befaamde Terwen, Het Koningrijk der Nederlanden voorgesteld in eene reeks naar de natuur getekende schilderachtige gezichten (Gouda 1862) met de 137 staalgravures naar Robock tussen de middag-rubriek ‘Old and rare books’ geen gek figuur zou slaan, had men er de voorkeur aan gegeven dit nog steeds zeer begeerde werk onder de recentere werken te rangschikken. Bleef daardoor de prijs van f 4.100,- die een Haagse prentenhandel ervoor betaalde enigszins onder de verwachting? Eveneens op de ochtendzitting werden 27 kavels manuscripten aangeboden. Menigeen vroeg zich af, wat het fraaie getijdenboek (in het Latijn) met twaalf miniaturen van wisselende kwaliteit zou gaan doen. Het charmante boekje stak in een merkwaardig rose fluwelen band, waarvan de rug gebroken was en waarvan de platten waren ‘gesierd’ met een hier geheel detonerend zilveren rococo-ornament. De particuliere koper, die er f 21.000,- (taxatie: f 25.000,-) voor neertelde, deed er een uitstekende koop mee. Tevreden zal ook de koper van de brieven van koningin Emma aan haar nicht Marie Alexandrine (vijf stuks) en van prinses/koningin Wilhelmina aan dezelfde (zeven) naar huis zijn gegaan. Deze collectioneur uit de Bollenstreek, die eerder al op de veiling van Bubb Kuyper van zich had doen spreken door de aankoop van de Juliana-brieven, betaalde hier met f 7.000 - overigens het zevenvoudige van de taxatie.

Toen op de middagzitting de oude en zeldzame boeken aan de beurt kwamen, bleek de veilingzaal te klein. En ook het deze aucties kenmerkende, tribune-achtige ‘voorgeborchte’ kon alle belangstellenden nauwelijks bevatten. Dat had stellig mede te maken met de over het algemeen goede kwaliteit van de aangeboden boeken, waaronder de insiders een groot deel van de bibliotheek van de onlangs overleden sympathieke neerlandicus Jan Knol herkenden. Daartoe behoorden bij voorbeeld twee werken van L. ten Kate, Gemeenschap tussen de Gottische spraeke en de Nederduyt-sche (Amsterdam 1710), dat voor f 300 - naar een Haarlemse antiquaar ging, en Aanleiding tot de kennisse van het verhevene deel der Nederduytsche sprake (Amsterdam 1723), dat voor dezelfde prijs naar een commissie ging, en de Korte weg-wyzer ter spel-, spraak- en dichtkunden van J. van Belle. Er werd voor deze zeldzame Haarlemse druk (1748) f 550-betaald. Een op boekveilingen regelmatig terugkerend werk is de Beschryvinghe van Amsterdamvan Commelin. Hier werd een exemplaar van de tweede druk (1726) op groot papier aangeboden in rood marokijn. De twee folianten werden voor f 4.800- verkocht (f 2.500,-). Evenals een week eerder in Leiden was ook hier een Tirion-atlas in de aanbieding. Of de op de veiling vermelde ‘dunne plek in Afrika’ de prijs laag hield, of dat er andere oorzaken waren, een feit is dat de verkoop-prijs van f 12.000 - duidelijk onder de taxatie van f 15.000 - bleef. Het dubbele van de taxatie brachten daarentegen de werken in vijf banden op van de Oeuvres van de merkwaardige Pierre Augustin de Caron, die nadat hij de horlogerie van zijn pa ontvlucht was en een baantje aan het hof van Lodewijk XVI had gekregen, de naam De Beaumarchais aannam. De UB Nijmegen, die zich gewoontegetrouw op deze winterveiling geducht weerde, verwierf de in halfleer gebonden set voor f 500,-. De traditionele Paets-bijbel werd hier voor

[p. 144]

f 1.600,- verkocht. En dan was er de Elzevierbijbel uit 1663 met de landkaarten, in matige staat en zoals gewoonlijk met nogal gebruind papier. Een antiquariaat betaalde er toch f 1.900,- voor. Statenbijbels lagen hier trouwens kennelijk goed in de markt: f 2.400,- voor een Dordtse Keur-bijbel uit 1741 en f 2.500 - voor een aardig geïllustreerd soortgelijk exemplaar uit 1756 zijn prijzen die gezien mogen worden. In de categorie banden verscheen een fraaie stadhoudersband ter tafel, bevattende De Rottestroom van Dirk Smits (1750). Het geheel werd voor f 2.800 - door de K.B. aangekocht. Goede prijzen waren er ook voor de twee volksboekjes: Faust (niet geheel compleet), Amsterdam ca. 1780 kwam voor f 550 - in de UB Amsterdam en de Reize van Jan Mandevyl, Amsterdam ca. 1790, werd voor f 750 - mee naar Utrecht genomen. Een leuk Exercitieboekje voor de burgerij (Utrecht 1785) trok op de kijkdag al veel belangstelling. Het weerspiegelt immers het klimaat van de patriottentijd met haar ‘vrijcorpsen’. Het zeldzame 12mo-bandje werd voor f 1.200 - door een gelukkige koper verworven. Meestal is het fraaie prentwerk van Maria Sybille Merian, De rupsen begin, voedzel en wonderbaare verandering gekleurd. Zo niet het hier aangeboden exemplaar (Amsterdam 1713-1714)). Helaas ontbraken er aan dit exemplaar drie platen. Hoe deze omstandigheden hun weerslag op de veilingprijs hebben, is altijd ongewis. Het boek was dan ook met f 8.000 - voorzichtig getaxeerd. Deze behoedzaamheid bleek echter voorbarig. Dit exemplaar bracht f 13.000,- op. De Franse editie (uit 1730) van dit rupsenboek bracht overigens bij Hartung & Hartung in München (nov. 1991) DM 22.000 - op (taxatie DM 8000,-). Een tsaren-band komt men niet iedere dag tegen. Een fraai specimen van deze soort boekbindkunst was te bewonderen bij twee werken van Piranesi, Antichita d'Albano e di Castel Gandolfo (Rome 1764) en Descrizione del Lago Albano (idem 1762). Voor dit volgens kenners ‘mooiste boek van de veiling’ betaalde een particulier f 20.000,-. ■

G.J. Jaspers

Een bijzondere COBRA-veiling bij Van Gendt Book Auctions

Op 10 december werd een vrijwel complete collectie COBRA-boeken en documenten geveild in Amsterdam op een goed gekozen moment: Christie's en Sotheby's hielden op respectievelijk 11 en 12 december hun najaarsveilingen moderne kunst. Worden bij laatstgenoemde veilinghuizen boeken altijd aan het eind van een sessie geveild, wanneer de kopers van schilderijen, beelden en tekeningen hun jas al hebben aangetrokken, bij Van Gendt stonden de zo belangrijke COBRA-items in het middelpunt. Immers, kunstenaars en hun beeldend werk krijgen altijd een meerwaarde als ze onderbouwd worden door middel van een degelijke documentatie.

De gedachte dat musea, bibliotheken, kunsthandelaren en verzamelaars uit binnenen buitenland nu eens flink gebruik zouden maken van dit unieke aanbod op een gunstig ogenblik (het scheelt weer een extra reis) werd helaas niet bewaarheid. Aan het weer heeft het niet gelegen, aan de inkrimpende budgetten deels, maar zeker is dat een aantal belangstellenden heeft zitten slapen.

Als voorbeeld: een van de fraaiste exemplaren van De Blijde en Onvoorziene Week, uit het hart van de COBRA-periode, zeven gedichten van Hugo Claus met zeven met de hand ingekleurde tekeningen van Karel Appel, bleef bij een reële geschatte prijs van f 12.000,-/ f 15.000,- onverkocht. Zelden zag ik een exemplaar van deze kwaliteit in de handel. Laag van nummer, ongetwijfeld door de kunstenaar zelf gekleurd, met een prospectus, in een smaakvolle overslagdoos met het facsimile van deze uitgave verpakt: completer kan het niet. Terug bij een ingezette prijs van f 8.500,-. Twee dagen later werden zeven lijstjes met zeven prentjes, waarvan mij niet duidelijk was wie de inkleuring had verricht, bij Sotheby's verkocht voor meer dan f 10.000,-. Waarom was deze veiling zo belangrijk? Het betrof de collectie van de Brusselse COBRA-verzamelaar Philippe Niels; een aantal exemplaren bevatte ook een opdracht aan hem. Hij is eigenaar van onder meer het fameuze restaurant Au Duc d'Arenberg, waar u een hapje kunt eten terwijl u zit onder schilderijen van COBRA-kunstenaars - alle van museale kwaliteit. Niels staat er om bekend uitsluitend werk van de hoogste kwaliteit in zijn boekenkast te begeren; een aantal werken werd meerdere keren ‘omgeruild’ door hem omringende antiquaren tot werkelijk het allerbeste exemplaar in zijn handen was.

Deze bekende collectie werd aangekocht door de Utrechtse kunsthandelaar Jan Juffermans die door het ter veiling brengen van deze verzameling alle COBRA-belangstellenden een mogelijkheid bood hun werk naar keuze te bemachtigen. Als een aantal van hen

[p. 145]

de ogen had opengehouden, was dat ook gelukt (ik noem de maecenas voor het COBRA-museum in oprichting met name, maar ik denk ook aan Amstelveen).

Een aantal resultaten:

Suite à deux: 17 schetsen, te zamen door Pierre Alechinsky en Karel Appel gemaakt, door Alechinsky in eigen beheer uitgegeven in een oplage van 50 exemplaren. Losse etsen uit deze serie zag ik al voor f 3.000 - en meer in verschillende galeries. Bij een prijs van f 15.000 - niet verkocht.

Zonder vorm van Proces: een gedicht van Hugo Claus met drie litho's van Pierre Alechinsky, in eigen beheer uitgegeven te Brussel in 1950. Met opdrachten van zowel auteur als kunstenaar. Voor f 1.300 - teruggekocht door Philippe Niels.

Le Sens de Tarots: een jeugdwerkje van Pierre Alechinsky uit 1948. Van de allerhoogste zeldzaamheid, twee mille onder de geschatte prijs van f 8.000 - gekocht door COBRA-verzamelaar Karel van Stuijvenberg.

De Ronde Kant van de Aarde: gedichten van Hans Andreus met tekeningen van Karel Appel, gekocht voor f 1.300,- door het Stedelijk Museum Schiedam. De conservator van dit museum kocht grillig, wat diametraal stond op zijn verhaal dat hij in NOS-Laat mocht doen.

8x La Guerre. een map met acht litho's van Constant uit 1951. Voor f 9.000 - naar een Amsterdams antiquariaat.

Promenade au pays des pommes: een proefexemplaar van het boekje met zestien tekeningen van Corneille, met een originele tekening als omslag. Gekocht door Galerie Jaski voor f 16.000,- in het bijzijn van de kunstenaar. Het facsimile uit 1966 ging voor f 80-naar Schiedam.

Petite géométrie fidèle: een tekst van COBRA-oprichter Christian Dotremont met zes litho's van Corneille. Voor f 8.500 - teruggekocht door Philippe Niels die weet dat je deze belangrijke uitgave zelden op de markt tegenkomt.

De tweelinguitgave Elle, c'est à dire l'Aube en Jardin Errant behelst teksten van de latere COBRA-scribent Jean-Clarence Lambertbij litho's van Corneille. Ze ging naar het antiquariaat van De Slegte voor respectievelijk f 3.200,-en f 5.000,-.

Het debuut van Christian Dotremont Ancienne Eternité (uit 1940, met een opdracht uit 1941) bracht f 1.300 - op en werd gekocht door Van Stuijvenberg.

Jorn's hoofdwerk Held og hasard (in diens sanatoriumperiode in Silkeborg in 1952 gedrukt, met 79 originele linosneden) werd gekocht door Jaski voor f 15.000,-. Dat is voor het eerste exemplaar van de minimale oplage, en zeer waarschijnlijk Jorn's eigen exemplaar, niet veel. Deense belangstelling bleef uit, waardoor een aantal werken van Heerup, Jorn en Pedersen onverkocht bleef. Bij de tijdschriften (waaronder Braak, COBRA. Le petit Cobra en Le tout petit Cobra) ontstond bij het inzetten van het enige nummer van Creatie (tijdschrift onder redactie van Willy Boers, Eugène Brands en Anton Rooskens) een biedgevecht: bij een geschatte prijs van f 200,- kocht Benjamins het dunne tijdschriftje voor f 900,-. Ik herinner me jaren geleden eens een exemplaar cadeau te hebben gedaan aan Philippe Niels die ook vond dat het zo dun was en het achteloos in een boek liet verdwijnen, ‘omdat het anders zoek zou raken’.

Bij de varia bracht de COBRA-bibliotheek f 3.250 - op. Het ging om 15 deeltjes, gewijd aan diverse kunstenaars, met het postuum verschenen deeltje. Ze zaten in een hoesje van Jorn (een originele litho uiteraard, want voor een cliché ontbrak het geld in die tijd). Maar Le Crayon et l'Objetvan Georges Collignon et Brian Martinoir bleef bij een geschatte prijs van f 2.000 - onverkocht. Enkele jaren geleden bezorgde een ander exemplaar bij het Brusselse veilinghuis Simonson diverse amateurs nog rode konen.

Het COBRA-gedeelte van de veiling werd afgesloten met een sectie grafiek waarbij het laatste nummer, een prentje van Tajiri (de samenhang met COBRA is me nog niet duidelijk). gekocht werd door het Stedelijk Museum Schiedam.

Nog een voorbeeld van slapende inkopers van musea: toegevoegd aan de collectie Niels waren een aantal brieven van COBRA-kunstenaars uit het bezit van Steef de Vries, waaronder ook een gastenboek met bijdragen van Rooskens, Constant en vele anderen. Het werd moeiteloos gekocht door De Slegte voor f 2.600,-. Dit tijdsdocument zal met andere COBRA-boeken worden opgenomen in een speciale catalogus van De Slegte waarvoor Hugo Claus een fenomenaal COBRA-gedicht schreef.

Eric Schneyderberg wist na de veiling voor De Slegte een belangrijk deel van de opgehouden werken te bemachtigen. Wellicht wordt die catalogus mèt de Van Gendt-catalogus Vervolg op pagina 152.