De Boekenwereld. Jaargang 6

[p. 38]

Herinneringen van een bibliothecaris 19
Het epos van Aigermont
H. de la Fontaine Verwey

In het begin van de eerste wereldoorlog kocht mijn vader een huis met een boerderij en grond in Laag-Soeren op de Veluwe. ‘My life has lain in happy places’ heeft Montague Rhodes James (handschriftenkenner en schrijver van ‘ghost stories’) eens geschreven. Voor mij is Laag-Soeren zulk een dierbare plek, al waren we er alleen tijdens de vakanties. Over het dorpje met zijn sprengen, zijn watermolen en zijn bossen wilde ik het hier echter niet hebben, maar over de eerste boekenveiling die ik van daar uit bijwoonde. Die speelde zich af in het nabije Arnhem in de Bakkerstraat no. 17. Daar stond het statige huis waarin de familie Nijhoff met ere de boekhandel, de uitgeverij, het antiquariaat en het veilingbedrijf uitgeoefend had totdat Martinus Nijhoff zich in Den Haag vestigde. Dezelfde activiteiten bedreef de opvolger van de Nijhoffs, P. Gouda Quint. In mijn tijd was het de zoon, ‘meneer Steven’, die de zaken leidde, een imponerende figuur in een luster jasje en een wit vest die zich bijzonder verdienstelijk gemaakt heeft door zijn Bibliographie van Gelderland. Hij veilde de nagelaten boekerijen van leden van de Gelderse adel, van magistraten, advocaten, doctoren enz. Het waren geen grote veilingen, maar soms kwamen er boeiende boeken onder de hamer en de prijzen bleven redelijk.

In de Bakkerstraat beleefde ik mijn inwijding in de rituelen van het veilingwezen. Mijn eerste verovering was de driedelige Elzevier-uitgave van de werken van Ovidius (Leiden 1629, Willems 317) in bandjes van bruin karton met rode titelschildjes. Daarvoor betaalde ik f 4, -. Tot mijn verrassing vertelde E.P. Goldschmidt mij jaren later dat, toen hij als jong student in Cambridge aankwam, zijn eerste aankoop bij David's Bookstall dezelfde Elzevier-druk was geweest.

Op een latere veiling bij Gouda Quint, die van baron van Rhemen van den Geldersen Toren, kocht ik voor f 23,- een zonderling boek waar meer over te vertellen valt. Ziehier de titel: Het kasteel van Aigermont end' omliggende landstreeken in de heerlijkheid van Nederkan, nevens de stadt Maastricht, in heldendicht afgeschilderd door François Halma. Leeuwarden 1715, in-4^o (Nijhoff-van Hattum no. 126). Halma was een zeer actief drukker-uitgever, eerst te Utrecht, daarna te Amsterdam en tenslotte in Leeuwarden gevestigd, waar hij Statendrukker werd. In 1714 in opdracht van de Waalse kerk in Maastricht vertoevend, raakte hij onder de indruk van de bekoring van stad en omgeving. Het hoogtepunt van Halma's verblijf in Maastricht vormde een ontvangst op het kasteel Aigermont bij baron Van Dopff, de gouverneur van Maastricht, die dit lustslot in 1698 had laten bouwen in het naburige Neercanne. Daar ontvonkte Halma's dichtersvuur (in zijn tijd gold hij als een geacht poëet) en hij schreef een heldendicht ter ere van Aigermont, van de krijgsheld baron Van Dopff en de stad Maastricht, dat uitliep op heftige antipapistische ontboezemingen. Halma's epos werd met zorg op zijn eigen drukkerij gedrukt, versierd met een drietal dubbele platen: een van het kasteel, een gezicht op Maastricht en een tafereel in de St. Pietersberg, naar een tekening door Guillaume de Bruyn uit Brussel gegraveerd door Herrewijn. Deze prent van het kasteel had op de kijkdag mijn aandacht getrokken door de overvloed van sierlijke terrassen en prachtige Franse tuinen. Ik vroeg mij af of dit droomkasteel nog zou bestaan en nam mij voor ter plaatse eens te gaan kijken. Dat zou niet zo lang duren.

In 1920, bij een bezoek aan het onvolprezen Maastricht, belandde ik ook in Neercanne. Ondertussen had ik mij verdiept in de geschiedenis van het kasteel. Zoals reeds gezegd, was het in 1698 gebouwd door baron Daniel Wolf van Dopff, een geboren Duitser die generaal van de cavalerie van het Staatse leger was en gouverneur van Maastricht. Na het uitsterven van de Van Dopffs kwam de heerlijkheid in het begin van de negentiende eeuw in het bezit van de adellijke familie De Thier. Ridder Ignace de Thier had bij de scheiding tussen België en Nederland in 1839 de Nederlandse zijde gekozen en kreeg gedaan dat zijn kasteel Aigermont Nederlands gebied bleef, terwijl het dorp Neer-

[p. 39]

canne aan België werd toegewezen.

Na de De Thiers werd de adellijke Luikse familie Poswick eigenares. Toen bij het uitbreken van de eerste wereldoorlog de Duitsers België binnenvielen, keerden zij zich met grote wreedheid tegen de Waalse franc-tireurs en hun omgeving. Bij deze gelegenheid werd de bewoner van Aigermont, jhr. Poswick, die burgemeester was van het Belgische Neercanne, gefusilleerd.

Toen ik dan in 1920 met de twee eeuwen oude prent in het geheugen Aigermont in werkelijkheid zag, had ik moeite met de herkenning. De tijd had het zijne gedaan. Van de grootse aanleg van Franse tuinen, fonteinen en andere elementen van versiering was vrijwel niets over. Daarentegen waren het kasteel en de terrassen echter grotendeels in de oorspronkelijke staat, zij het in diep verval.

Aigermont met zijn pure klassicistische architectuur, zijn hoge terrassen en donker bos, maakte op mij een diepe indruk. Alles was boeiender, harmonischer, poëtischer dan de oude vertrouwde prent deed verwachten. Helaas verkeerde in 1920 de gehele bezitting in diep verval: de witte mergelstenen vertoonden vele zwarte vlekken, de daken waren in slechte staat, de terrassen verwaarloosd. De bewoonster, freule Poswick, een ongetrouwde dochter van de gefusilleerde burgemeester, beschikte blijkbaar niet over de middelen om haar bezit behoorlijk te onderhouden.

Een onweersbui (het was midden zomer) dwong ons te schuilen in het Nederlandse douanekantoor van Neercanne dat staat bij de oprijlaan van het kasteel. Daar raakte ik in gesprek met de dienstdoende douanier, een gezette, volbloedige Limburger, zo te zien niet geheel vrij van sterke drank. Het was in de tijd van de eindexamens en hij vertelde mij dat een van zijn jongere zoons (de negende, meen ik) juist eindexamen HBS gedaan had. ‘Wil je eens een mooi rapport zien?’ vroeg hij en haalde een cijferlijst uit zijn zak waarop tot mijn verbazing louter negens en tienen stonden. ‘Die jongen moet studeren. Zie dat je een beurs voor hem krijgt’ zei ik, maar de vader scheen daar weinig voor te voelen. Onderwijl was de examinandus thuisgekomen, een jongen met een open gezicht en een intelligent voorkomen. Toen ik hem vroeg naar zijn plannen antwoordde hij dat hij graag scheikunde

S. Gouda Quint (1872-1943).

zou willen studeren als ... Inmiddels was de bui over en het douaneverkeer werd hervat.

Onwillekeurig schoot mij te binnen een novelle van Anatole France (wordt die schrijver nog gelezen?), waarin een oude dorpsdokter in een verkommerd boerengezin een hyperintelligent kind ontdekt. De dokter trekt zich het lot van de jongen aan, geeft hem les en is verrast over zijn vorderingen. Helaas sterft de jongen spoedig aan een hersenvliesontsteking. Jaren later ziet de dokter in een geïllustreerd tijdschrift een foto van een kind dat sprekend lijkt op zijn beschermeling: het was een jeugdportret van Ampère, de grote natuurkundige.

Mijn belangstelling voor Aigermont heeft me in de somberste dagen van de bezetting een grote vreugde bezorgd. Op een rommelveiling in de Nes viel mijn oog op een tweetal aquarellen in medaillon-vorm, waarvan ik terstond zag dat ze Neercanne voorstelden: een afbeelding van het kasteel van voren en een gezicht van ver weg uit het Zuid-Westen op de Cannerberg, met het kasteel half verborgen in het bos. Beide waterverftekeningen waren het werk van de begaafde Maastrichtse schilder Alexander Schaepkens (1815-1899) en afkomstig uit de collectie-Van Dopff. Op deze juweeltjes van kunst in het klein (althans naar mijn smaak) kon ik voor een zacht prijsje de hand leggen. Sindsdien gaat er geen dag voorbij dat ik niet van

[p. 40]

Ovidius, Opera, Leiden 1629. 3 delen. Titelpagina van het eerste boek dat de auteur op een veiling in Arnhem kocht.

deze aquarellen geniet - vooral van die van het kasteel - boeiende romantische evocatie van dit gebouw in vage in elkaar overvloeiende kleuren, die in de verte aan Watteau doen denken. Zo werden de jeugdherinneringen aan de veiling in de Bakkerstraat en het boek van Halma, en het eerste bezoek aan Aigermont verbonden met de kunst van Schaepkens.

Enkele jaren na de bevrijding ben ik in Neercanne teruggeweest. Daar was inmiddels veel veranderd. Na het overlijden van freule Poswick was het kasteel, na allerlei dreigingen met afbraak, tenslotte gekocht door de stichting ‘Limburgse kastelen’, die voor restauratie zorgde en een ander soort restaurateur (verzamelaar van Michelin-sterren) aantrok, wiens nering het nodige vertier bracht. Op de oprijlaan, waar vroeger het gammele koetsje van de freule met het oude paardje en de tachtigjarige koetsier over de kasseien hobbelde, zoefden nu de glanzende Mercedessen om rijke gastronomen aan- en af te voeren. Hoe verheugend dit alles ook moge zijn - kan ik het helpen dat ik met weemoed terugdenk aan 1920, aan de tijd van het verval en de ‘zoete rottenis’ (om met Carmiggelt te spreken)?

En de knappe zoon van de douanier? Ondanks veel navraag kan ik niets over hem melden. Is hij geëindigd als vermaard biochemicus aan een der grote Amerikaanse universiteiten? Of heeft hem het lot getroffen van meer hoogbegaafden die niet bereiken wat men van hen verwachten zou en verzinken in het moeras van de middelmatigheid?

Prof. mr. H. de la Fontaine Verwey (1903-1989)
Bij het ter perse gaan van deze aflevering van De Boekenwereld bereikte ons het droevige bericht van het overlijden van onze vaste medewerker H. de la Fontaine Verwey. Redactie en uitgever betuigen hun medeleven met de nabestaanden. In het bijzonder gaan onze gevoelens uit naar mevrouw I. de la Fontaine Verwey-le Grand.