De Boekenwereld. Jaargang 6

[p. 16]

Bij de voorplaat
J.F. Heijbroek

Afbeeldingen van het interieur van boekhandels in vroeger tijden zijn zeldzaam. Wie het standaardwerk van Sigfred Taubert^1. doorbladert, vindt er maar een handjevol. Een van die schaarse fraaie voorbeelden is het achttiende-eeuwse boekhandelsinterieur van Hermanus de Wit, wiens zaak in de jaren zestig gevestigd was op de hoek van de Nieuwezijdsvoorburgwal en de Molsteeg. In die tijd maakte De Wit furore met een aantal magazijncatalogi die kortweg werden aangeduid als ‘Naam-Register van de Boek-Winkel van H. de Wit’. Regelmatig verscheen een nieuw deeltje. Iedere zes catalogi bundelde hij en voorzag ze van een register. Het

Reinier Vinkeles, De boekwinkel van Hermanus de Wit, 1763.
Gravure, 171 × 116 mm (Rijksprentenkabinet, Amsterdam).

eerste deel besloeg de periode augustus 1760 - augustus 1761; het tweede november 1761 - november 1762 en het derde mei 1763 - augustus 1766. De bundeling van de drie delen met een index vond blijkens de ‘Voorreden’ plaats in september 1768. Hierin schrijft hij ondermeer: ‘Het spoort my tevens ook aan, om mynen yver op te wakkere, tot het voortzetten van dit nuttig Werk, niet tegenstaande het zelve eenige tegenheden heeft ontmoet, om, waare het mogelijk den voortgang te stremmen; doch ik ben zulks tot myn genoegen te boven gekomen, het geene by de uitkomst is gebleeken...’. Met die ‘tegenheden’ doelde De Wit op moeilijkheden die hij had gehad met de overlieden van het gilde bij het verschijnen van zijn eerste ‘Naam-Registers’. Verschillende van zijn boeken vond men te laag geprijsd. Er bestonden toen kennelijk ook al prijsafspraken. Niet alleen de bestuurders van het gilde, maar ook oud-bestuurders en de burgemeester van de stad werden gehoord en allen waren van oordeel ‘dat het drucken ende uitgeeven dezer catalogussen van boeken met prijsen een refractie was in de commercie der boeknegotie, en tot nadeel van de gilde en de gildenbroeders was streckende’.^2. De Wit werd gesommeerd de uitgave van zijn catalogi te staken. Hij stoorde zich echter niet aan deze oproepen. Hoewel de overlieden van het gilde opnieuw acties tegen hem overwogen, bleven zijn catalogi tot en met augustus 1766 regelmatig verschijnen. In de reeds genoemde ‘Voorreden’ van 1768 sprak De Wit de hoop uit dat ‘de Geeerde Liefhebbers myne poogingen met hunne gunstryke Orders zullen ondersteunen, ter voortzettinge der loffelyke Boek-Negotie, ter opbouw van Geleerdheid en uitbreiding van Konsten en Weetenschappen’. Het is niet duidelijk waarom de uitgaven nadien toch gestaakt werden.

In zijn ‘Naam-Registers’ bood De Wit ‘veele Capitaale - net - Geconditioneerde Nederduitsche en eenige Latynsche en Fransche Boeken, in allerley Konsten en Weetenschappen’ te koop aan. Het ging meestal niet om recente maar veel-

1. S. Taubert, Bibliopola. Bilder und Texte aus der Welt des Buchhandels..., Hamburg 1966, twee delen.

2. I.H. van Eeghen, De Amsterdamse boekhandel 1680-1725, deel V^-1. De boekhandel van de Republiek 1572-1795, Amsterdam 1978, p. 58.

[p. 17]

P. Tanjé naar P.F. de la Croix, Willem V als zevenjarig kind, 1755. Gravure, 513 × 341 mm
(Rijksprentenkabinet, Amsterdam).

al om wat oudere boeken. Voor de catalogus van 1763 maakte Reinier Vinkeles (1741-1806) de hier en op de omslag afgebeelde titelprent. We zien het interieur van de zaak met de eigenaar, twee klanten en het winkelpersoneel. Een bediende geeft juist een boek aan een klant ter inzage, terwijl links een binder achter zijn naaibank een boek zit te naaien. De boekhandelaar zelf zit aan een tafel; boven zijn hoofd hangen twee portretten. Het zijn gravures door Pieter Tanjé naar schilderijen van P.F. de la Croix. Links Willem V als zevenjarig kind, ten voeten uit; rechts een prent van prinses Carolina, die later met Karel Christiaan van Nassau-Weilburg zou trouwen. Beide prenten dateren van 1755.^3. Op de voorgrond liggen enkele pronkstukken waarvan de titels nog juist te lezen zijn. Rechts op de vloer liggen (en staan) zeven folianten. Op de titelpagina van één der delen staat: ‘Godsdienst Pligten van alle Volkeren door A. Moubach’. Deze exemplaren komen ook voor

P. Tanjé naar P.F. de la Croix, Prinses Carolina, 1755.
Gravure, 513 × 355 mm
(Rijksprentenkabinet, Amsterdam).

op p. 541 van De Wits derde deel van zijn ‘Naam-Registers’ in de categorie ‘Godgeleerde Boeken in Folio’ onder nummer 195. Daar lezen we: ‘A. Moubach, Beschryving der Godsdienstplichten van alle Volkeren des Werelds / 's Hage 1727. vol platen van B. Picard / heerlyk van Plaatdruk / VII delen groot papier / in VII verguld - Roo l.b.* onafgesneden, Compl. een uitmuntend schoon Exempl.’. De prijs loog er ook niet om: De Wit vroeg er f 131:10: voor, veruit het hoogste bedrag uit zijn hele catalogus. Links op de tafel ligt ‘J. Cats, Werken’. Hiervan bood hij verschillende edities te koop aan in het derde deel van zijn ‘Naam-Register’. Het is heel goed mogelijk dat één deel is afgebeeld van het op p. 549 onder nummer 114 genoemde exemplaar van ‘De Ridder J. Cats alle zyn Poëtische Werken / met twee en tagtig jaarig Leven en Slaapelooze Nachten / beste druk, Amst. 1700 2 delen vol curieuse platen / aldergrootst best pap. gebonden in 2 uitmuntende vergulde Ribbe ban-

3. Ik dank R.J. te Rijdt voor zijn hulp bij het identificeren van beide prenten die hingen in de winkel van Hermanus de Wit.

[p. 18]

Gevelbord met borstbeeld van Hugo de Groot, vermoedelijk gemaakt door Frans Blancard. Het heeft wellicht aan de pui van de Officina Wittiana gehangen (Koninklijk Oudheidkundig Genootschap, Amsterdam).

den, een kooninglyk Exempl. zonder weerga’. De prijs bedroeg f 52:10:. De ‘Naam-Registers’ van De Wit, waarin bij elkaar ruim 12.000 titels worden aangeboden, zijn op de titelpagina voorzien van een frontispice ontworpen en gegraveerd door Jan Caspar Philips

J.C. Philips, Frontspice in de ‘Naam-Registers’ van Hermanus de Wit (Bibliotheek van de Vereeniging ter Bevordering van de Belangen des Boekhandels, Amsterdam).

(1732-1789). De beeltenis van Hugo de Groot wordt links en rechts op de plint geflankeerd door een sfinx. Boven de cartouche zitten twee putti. De linker houdt in de ene hand een opengeslagen boek en leunt met de andere tegen een stapeltje folianten; de rechter houdt met beide handen twee tampons op elkaar. Het is opmerkelijk dat dit frontispice geheelovereenkomt met het gevelbord dat jarenlang boven de winkeldeur van het pand Kalverstraat 10 (het ‘Bibliopolium’) heeft gehangen en vóór 1742 een plaats had aan de pui van de zaak van I. Tirion aan de Nieuwendijk. Wellicht heeft het in de jaren zestig de winkelpui van de Officina Wittiana gesierd; bewijzen hiervan heb ik echter niet kunnen vinden.^4.

Na de dood van Hermanus de Wit, die op 22 juni 1770 in de Nieuwe Kerk te Amsterdam is begraven, werd de winkel voortgezet door Hendrik Gartman, die op 22 maart 1771 in ondertrouw was gegaan met de weduwe van Hermanus de Wit.^5. Over het wel en wee van De Wits boekenzaak is verder weinig bekend. De gravure van Reinier Vinkeles heeft omstreeks 1800 als voorbeeld gediend voor één van de vijf reliëfs

4. F.G. Waller vermeldt in Biographisch Woordenboek van Noord Nederlandsche graveurs, Den Haag 1938, p. 495 dat het pand van De Wit in 1759 gevestigd was op de ‘hoek van de Voorburgwal en Molsteeg In Hugo Grotius’.

5. Idem.

[p. 19]

Reliëf op de rugleuning van een eikehouten erkerbank. De voorstelling is ontleend aan de prent van Reinier Vinkeles (Rijksmuseum Meermanno-Westreenianum / Museum van het Boek, 's-Gravenhage).

op de rugleuning van een eikehouten erkerbank. Het meubel werd in 1984 aangekocht door het Rijksmuseum Meermanno-Westreenianum / Museum van het Boek. Het decor is wat verbreed: een boekenkast en drie figuren zijn aan de oorspronkelijke voorstelling toegevoegd.