De Boekenwereld. Jaargang 5

Catalogi

Martien Coppens (geboren in 1908) studeerde op de Bayerische Staatslehranstalt für Lichtbildwesen in München en opende in 1932 een fotostudio te Eindhoven. Hij werkte veel voor dag-, week- en maandbladen. Vanaf 1937 publiceerde hij zo'n zeventig fotoboeken over de provincie Brabant, bijv. over de Peel, de koorbanken van Oirschot en de Sint-Jan en veemarkt in ‘s-Hertogenbosch. Antikwariaat Max Silverenberg uit Eindhoven publiceerde een aardige catalogus waarin bijna al het werk van Coppens is opgenomen.

Antiquariaat Theo de Boer kwam met een mooie Catalogus 30, 1959 boeken op medisch gebied. In de afdeling old and rare medical books viel mijn blik op J.A. Kool, Tabellarisch overzicht over alle gevallen van schijndoode drenkelingen, gestikten en gehangenen (z.pl., 1834; f 800,-), dat een lijst bevat van 2494 schijndoden, van wie nauwkeurig naam, leeftijd, plaats en medische behandeling genoteerd worden. Dit boek is natuurlijk opgenomen in de collectie van de Bibliotheek der Maatschappij tot redding van drenkelingen op het Rokin in Amsterdam. Een bezoek aan deze kleine, maar curieuze bibliotheek kan ik iedere lezer zeer aanbevelen. In de afdeling ‘medicine in art’ staat een exemplaar van M.C. Croockewit, Het exlibris der Nederlandsche medici ('s-Gravenhage, 1950; f 500), maar ook titels als De hoogduitsche Kwakzalver. Kluchtspel in Muzijk (Amsterdam 1691) en Eene snijkamer studie. Door een humorist (Weesp, 1885). Nog meer bizarre boeken vindt men in de rubriek Psychology/Psychoanalysis, bijv. van E. van Dieren, Futuristische behandeling van zielsziekten en Prof. Freud en het perverse gevaar.

Catalogi die uitsluitend het werk van één auteur aanbieden, verschaffen vaak veel informatie die men moeilijk elders vindt en verdienen het in het naslagapparaat van de verzamelaar en handelaar opgenomen te worden. Hans Matussek (Marktstrasse 13, 4054 Nettetal 1, Duitsland) wijdde zijn Katalog 71 aan het werk van Thomas Mann. Nr. 1 is het zeldzame debuut Der kleine Herr Friedemann (Berlijn, 1898; DM 4500). In de rubriek Uebersetzungen staat één Nederlandse vertaling: Koninklijke Hoogheid, vertaald door N. Schuitemaker (Hilversum, 1938; DM 120).

In de laatste catalogus die ik deze keer wil bespreken, raak ik niet uitgekeken. Het gaat hier om de rijk geïllustreerde Catalogue 25 van Nico Israel. Ter gelegenheid van zijn zeventigste verjaardag wordt de Amsterdamse antiquaar gehuldigd met een tentoonstelling Theatrum Orbis Librorum in de Universiteitsbibliotheek van Amsterdam, waarop boeken, handschriften, kaarten en prenten die via Israel in Nederlands openbaar bezit zijn gekomen, worden geëxposeerd. Onder dezelfde naam is ook een uitvoerig liber amicorum verschenen. De reisboeken zijn in deze ca-

[p. 213]

talogus goed vertegenwoordigd, waarbij vooral Americana aan bod komen, zodat Sabin en de catalogus van de John Carter Brown Library veelvuldig geciteerd worden. Het verslag van de eerste reis om de wereld, gemaakt door Ferdinand Magellan in de jaren 1519-1522, (de editie Rome, 1523) behoort tot deze categorie. Wie genoten heeft van Redmond O'Hanlon, Tussen Orinoco en Amazone en de daar beschreven barre gebeurtenissen in het stroomgebied van de Orinoco en de Amazone, zal waardering hebben voor nr. 51 Hans Staden, Warhafftig Historia und Beschreibung einer Landschafft der wilden, nacketen, grimmigen Menschfresser Leuthen, in der Newen welt America gelegen (Frankfurt, 1557). Nr. 130 is een zeldzaam pamflet De Brasilsche Breede-Bijl ofte T'Samen-Spraek tusschen Kees Jansz. Schott, komende uyt Brasil en Jan Maet... over den verloop in Brasil (Z.p., 1647), over het wanbestuur van de West-Indische Compagnie na het gouverneurschap van Johan Maurits van Nassau. Het is afkomstig uit de bibliotheek van de grote Braziliaanse verzamelaar J. de Sousa-Leão. Het optreden van Johan Maurits zelf wordt beschreven in nr. 131: C. Barlaeus, Rerum per octennium in Brasiliae gestarum... historia (Amsterdam, 1647). Dit prachtige boek is een uniek exemplaar omdat er vijf buitengewoon zeldzame vellen aan toegevoegd zijn die bij elkaar een complete wandkaart van Brazilië vormen. Bij de kaarten en atlassen staat een uitgave van Ptolemaeus, de tweede editie die door Michael Servet verzorgd werd (Vienne, 1541). De waarde van dit zeldzame boek wordt nog eens flink verhoogd door het feit dat het afkomstig is uit de bibliotheek van de grote Vlaamse geograaf Abraham Ortelius. Vandaar ‘price on request’. Nr. 70 M. Aitsinger, De Leone Belgico, eiusque Topographica historica descriptione liber (Keulen, 1583), heeft 114 gravures van Frans Hogenberg, waaronder de eerste Leo Belgicus-kaart, waarop de Nederlanden in de vorm van een leeuw staan afgebeeld. Uiterst zeldzaam zijn de eerste Engelse zeeatlas, Lucas Janszoon Waghenaer, The Mariners Mirrour (Londen, 1588) en Het licht der Zee-vaert van Willem Janszoon Blaeu, dat hij 22 jaar voordat hij met zijn beroemde atlassen begon, publiceerde. Het exemplaar van Joan Blaeu, Tooneel der Steden van de Vereenighde Nederlanden (Amsterdam, 1649-1651) werd in opdracht van de Staten Generaal in een rijke rood-marokijnen band gestoken en in 1659 geschonken aan de Prins van Salé, de commandant van de Algerijnse piraten, die de Hollanders maar beter te vriend konden houden. Van de al genoemde 16de-eeuwse cartograaf Abraham Ortelius is het Theater Orbis Terrarum opgenomen met de drie Additamenta (Antwerpen, 1571-1584). Een andere beroemde geograaf, Gerard Mercator, leverde een bijdrage aan het door Israel aangeboden album amicorum van Franz van Domsdorf, Paltsgraaf van de Rijn, dat uit de jaren 1569-1587 stamt. De prachtige humanistische cursief van Mercator staat in de catalogus afgebeeld. Een schitterend boek vormen de twee bekende werken van Maria Sibylla Merian, Histoire des Insects de l'Europe (Amsterdam, 1730) en Dissertatio de generatione et Metamorphosis Insectorum (Den Haag, 1726) gebonden in een uiterst fraaie marokijnen band van Padeloup. Uit de negentiende eeuw komt C.W.M. van de Velde, Le Pays d'Israel. Collection decent vues prises d' après nature dans la Syrie et la Palestine (Parijs, 1857-58) in een prachtige band van Johannes Hermannus Bouscholte, de hofbinder van Koning Willem III. Deze uitzonderlijke catalogus is voor f 20 bij Nico Israel verkrijgbaar.

A.A. Boers

Reacties
Het procrustesbed van Anton Gerits

Amateurisme en hobbyisme bedreigen het antiquaarsvak, volgens de heer A. Gerits in ‘Alles heeft zijn prijs’ (De Boekenwereld, februari '89). Als ‘kleine’ antiquaar en (bestuurs)lid van de Bond van Handelaren in Oude Boeken (secretariaat: Roerdompstraat 79, 6883 DJ Velp) neem ik de toegeworpen handschoen op.

Geachte collega Gerits,

Het boekenvak, zo stelt u onder meer in uw artikel, kan onmogelijk als nevenberoep worden uitgeoefend - deze gedachte is zelfs ‘een groot gevaar’. Toch hoeft u slechts te kijken in het colofon van De Boekenwereld, om te constateren dat sommigen datgene doen wat u voor onmogelijk houdt.

Voor iemands bekwaamheid als antiquaar zijn andere factoren belangrijker dan de beschikbare tijd. Wie zegt dat een antiquariaat elke dag open moet zijn? We verkopen geen verse broodjes! Wie zich, qua onderwerp en aantal, weet te beperken, kan uitstekend het boekenvak combineren met een andere baan - en zal vaak wel moeten. Of is de antiquaar wiens bedrijf (nog) geen ‘levensonderhoud en bestaanszekerheid moet verzekeren aan één of meer mensen en/of gezinnen’ daardoor automatisch een amateur? Voor de kwaliteit van het boekenvak lijkt het mij nauwelijks relevant of iemand van de boeken moet leven dan wel een pensioen heeft, een rijke vrouw, een erfenis of een bijbaan.

Evenals u maak ik mij af en toe zorgen over het imago van ons vak. Nog zeer vaak word ik geconfronteerd met het beeld van een halfduistere winkel met een zeer hoge drempel en nog veel hogere prijzen, waar de eigenaar als een Cerberus waakt over zijn boekenschat en elke nieuwe klant de deur uit kijkt. Daar stelt u het beeld van een wat geld opleverende hobby tegenover, dat zou zijn ontstaan.

Bij wie mag dat beeld zijn ontstaan? Niet bij u of uw gevestigde collega's - u weet wel beter. Ook niet bij uw cliënten, of bij de bezoekers van de European Antiquarian Bookfair, of bij de lezers van De Boekenwereld - ook zij weten beter. En vast en zeker ook niet bij de lezers van AB Bookman's Weekly, die u (in het nummer van 20 februari'89) aanbeveelt een bezoek te brengen aan ‘the many smaller antiquarian and second-hand bookshops throughout the centre of the city (of Amsterdam)’.

Of het door u geschetste beeld bestaat, weet ik niet. Wel weet ik dat het boekenvak vele facetten heeft: van wetenschappelijk antiquariaat tot witte boekenhal, van De Slegte tot een kraam op de markt. Ook de kleinere antiquariaten en tweedehands-boekwinkels zijn een facet, en bepalen dus mede het beeld van het vak.

[p. 214]

Natuurlijk zijn er onder hen ook beunhazen, hobbyisten en eendagsvliegen - maar de meeste antiquaren nemen hun vak zeer serieus, ook de ‘nieuwe’ en kleinschalige. Ondernemersdurf, toewijding en arbeidsvreugde zijn echt niet het monopolie van het gevestigde antiquariaat, evenmin als deskundigheid, liefde voor het vak of serviceverlening.

De boekenliefhebber is gebaat bij een breed en veelzijdig aanbod. Kleine antiquariaten met een lage drempel kunnen een nieuw publiek interesseren voor het oude boek, en fungeren als ‘stepping-stone’ voor bijvoorbeeld het wetenschappelijk antiquariaat. De klanten-boekverkopers vormen het fundament voor ons vak; wanneer dit verbreed en verstevigd wordt, zal de hele bedrijfstak daar voordeel bij hebben.

Onvoldoende ervaring met het niet-wetenschappelijke antiquariaat, als aan het begin van uw artikel toegegeven, heeft u niet weerhouden van het geven van een, in mijn ogen nogal ongenuanceerde, afwijzende mening. Alvorens het door u aangekondigde artikel over de ‘vele beurzen’ het licht te doen zien, zou u wellicht eerst wat research kunnen doen, bijvoorbeeld op de door de Bond van Handelaren in Oude Boeken georganiseerde beurzen.

Procrustes mat ieder naar zijn eigen maat. Met vele collega's pas ik ervoor, door u te worden uitgerekt. Met de meeste hoogachting

Casper Schuckink Kool

Naschrift A.H. Gerits

De vraag die Casper Schuckink Kool eigenlijk aan de orde stelt is, kan men iemand die de handel in oude boeken als nevenbezigheid beoefent naast een beroepsbezigheid, een antiquaar noemen in de zin van ‘het beroep van antiquaar uitoefenende’. Hij vindt duidelijk van wel, ik niet. Wanneer wij spreken over een antiquaar bedoelen wij in het Nederlands taalgebied volgens Van Dale, een handelaar in oude boeken, handschriften, prenten en kaarten. En wanneer wij spreken over handelaar, dan bedoelen we ‘koopman’ d.w.z. iemand die in zijn levensonderhoud voorziet door koop en verkoop van bepaalde produkten.

Natuurlijk kun je je, om het nu eens heel extreem te stellen, beperken tot b.v. één meesterwerk van één auteur en daarin heel kundig zijn, en bovendien nog een aardige handel drijven met slechts weinig werkuren per week. Maar dan hebben we het m.i. niet meer over een antiquaar. En dat in de wetenschappelijke boekhandel/antiquariaat de handelaar zoveel informatie moet opnemen, verwerken en doorgeven dat zulks echt niet meer in minder dan - laten we niet overdrijven - een 60 werkuren per week kan worden tot stand gebracht en dus zeker niet als nevenactiviteit naast een ander beroep of bezigheid, zal toch wel zonder nadere toelichting aan een ieder duidelijk zijn. Ik heb daarbij een beroep gedaan op de boekenkopende instanties om bij voorkeur gebruik te maken van deze handelaren, daar alleen zo een toch al marginale bedrijfstak op verantwoorde wijze in leven kan blijven, een bedrijfstak die juist die diensten (nog) kan verlenen die een (openbare) bibliotheek zo nodig heeft en elders onmogelijk kan krijgen (Zie de laatste alinea van mijn artikel).

Daar ik mij in mijn artikel nadrukkelijk beperkte tot de wetenschappelijke boekhandel/antiquariaat en het accent daarbij ligt op dienstverlening aan voornamelijk wetenschappelijke instellingen, heeft het overige deel van Casper Schuckink Kools betoog eigenlijk niets met de inhoud van mijn artikel te maken. Dat een kleine handelaar in mijn ogen niet noodzakelijkerwijs een beunhaas is, behoef ik na mijn pleidooi voor kleinschaligheid in datzelfde artikel gehouden, wel niet nader uit te leggen. Het lijkt wel of Casper Schuckink Kool zich door mijn opmerkingen tegen niet-beroepsmatige handel te zeer persoonlijk aangesproken heeft gevoeld. Ten onrechte, naar ik hoop, al bekruipt mij bij een briesende uitroep als ‘We verkopen geen verse broodjes’ wel enige twijfel.

Dat zou bovendien doen vermoeden, dat de schrijver zich geen mensen kan voorstellen voor wie boeken in een dagelijks levensbehoefte voorzien. Hij ziet blijkbaar een groot verschil tussen vers brood en oude boeken. Ik niet. Een paar jaar verzamelen op het gebied van brood en broodbakkerij zou kunnen helpen zo'n elitair beeld van het antiquarenvak wat te relativeren. Ook antiquaren zijn gewone, eenvoudige neringdoenden.