De Boekenwereld. Jaargang 4

[p. 185]

Catalogi

Een van de oude rotten in de wereld van het Nederlandse antiquariaat is Frits Knuf. Hij begon zijn carrière in Amsterdam, verhuisde naar Hilversum en weer terug naar de hoofdstad en gaf een aantal mooie catalogi uit met oude drukken. Daarna ging Knuf zich in bibliografie en typografie specialiseren en vestigde zich in het Betuwse pittoreske Buren. Hij wijdde drie catalogi (138, 141 en de zojuist verschenen 155) aan de literatuur over boekbanden. Tijdens deze activiteiten raakte Knuf zo geïnteresseerd in de boekband zelf dat hij een collectie bijzondere banden ging opbouwen. Het resultaat daarvan ligt nu voor ons in de bijzonder aardige Catalogue 154 Some interesting and remarkable bookbindings, waarin 153 banden aangeboden worden. In deze catalogus in oblong formaat staan de meeste banden voortreffelijk afgebeeld, een aantal in kleur. Bij het lezen van de catalogus werd ik door vele nummers geboeid. Onder de wapenbanden valt die voor le Grand Dauphin, de oudste zoon van Lodewijk XIV, op, die helaas hard aan restauratie toe is. Nr. 8 is een interessante perkamenten band om een almanak uit 1755, bestempeld met behulp van zeven paneelstempels. Van de drie prijsbanden is de meest opvallende die om de Originae typographicae van Gerard Meerman ('s-Gravenhage 1765; f 1.700,-). Zeldzaam is de haaieleren band met kostbaar zilverbeslag om een almanak uit 1777, betemd voor het Delftse kantoor van de VOC (f 11.000,-). Interessant zijn de vroege bedrukte papieren bandjes en een collectie Aurora jaarboekjes, de meeste gebonden door de Haagse hofboekbinder J.V. van de Heuvel. Over een bijzondere collectie van acht Oosteuropese banden met koperbeslag uit de negentiende eeuw biedt de catalogus weinig informatie. Nr. 65 is een vroege Nederlandse linnen uitgeversband om de Nederlandsche Muzen-Almanak (Amsterdam 1844; f 350,-). En dan heb ik nog niets gezegd over de fluwelen band, Victoriaanse banden in papier-maché, twee gebatikte banden en een aantal opmerkelijke oriëntaalse specimina. De catalogus eindigt met een nuttige index van binders en ontwerpers.

In dit verband is het nuttig de lezers attent te maken op de nieuwe reeks Aspecten van de geschiedenis van het Nederlandse Boek uitgegeven door Gerard Post van der Molen en Bert van Selm. Als eerste nummer verscheen van de hand van Rudi Ekkart Het omhulsel van de schepping, over het oudste tot nu bekende Nederlandse stofomslag, dat om de band van een Utrechtse editie uit 1866 van J.J.L. ten Kate, De Schepping zit.

In Catalogue 155 heeft Knuf bijna duizend boeken over boekbinden en boekbanden bijeen gebracht. Bij de handboeken vinden we Hans Bauer, Katechismus der Buchbinderei (Leipzig 1899) in een Art-nouveau band, L. Brade en E. Winkler, Het geïllustreerde boekbindersboek (Leyden 1861) en Léon Gruel, Manuel historique et bibliographique de l'Amateur de Reliures (Paris 1887 en 1905). Daarnaast komen we efemere nummers als het naamkaartje van Elias P. van Bommel uit 1897 tegen en nr. 72 (door Knuf als ‘horrible but interesting’ omschreven), Bind-your-own-book-cover. Kit to use for six books. De belangrijke veilingcatalogi van de bibliotheken van Major Abbey (Sotheby 1965-1978) Esmerian (Paris 1972-74) en Mortimer Schiff (Sotheby 1938) ontbreken niet.

De tweede catalogus van The Catharijne Press uit Utrecht is evenals de eerste helemaal gewijd aan miniatuurboeken. Het door Joh. Enschedé en Zonen in 1900 met behulp van de 2.5 punts Non Plus Ultra van Henri Didot gedrukte Evangile de notre Seigneur Jesus-Christ selon Saint Matthieu staat voor f 850,- in de catalogus. Iets verder vinden we het eerste door Enschedé gedrukte miniatuurboek, Grondwet voor het Koningrijk der Nederlanden (Haarlem 1861; f 750,-). Andere opvallende nummers zijn een Frans balboekje uit 1900, een Boeddhistische gebedsrol in het Chinees en Sanskriet (Tokyo 1980; f 440,-) en drie opmerkelijke Nederlandse exemplaren: de Kern der Nederlandsche Historie (Amsteldam 1753), Kern des Bijbels ('s Hage 1751) en 't Nieuw Groot Hoorns Lied-Boekje, bestaande in veel Stichtige en Vermakelijke Bruylofts liedekens (Hoorn circa 1740).

Zojuist publiceerde The Catharijne Press haar zesde minatuurboek, Florilegium, zesentwintig Art nouveau initialen van Maurice Dufrène, die door Luce Thürkôw met de hand werden ingekleurd. Het boekje werd in groen peau de suède gebonden door Guus Thürkôw. Van de eerdere publikaties zijn nog een paar exemplaren beschikbaar van Welliam Blades' The enemies of books en The Song of Songs. Volop verkrijgbaar zijn The House of Judgement van Oscar Wilde en Washington Irving's Rip van Winkle. Een aantal van deze uitgaven is typografisch ontworpen door Bram de Does en gezet uit diens Trinité. Van alle boeken is een prospectus verkrijgbaar.

Antiquariaat Wilgenroos uit Purmerend startte op 1 januari 1987, deed in november mee aan de beurs in Haarlem en publiceerde nu zijn eerste catalogus. In deze over het algemeen zeer redelijk geprijsde eersteling staat een handschrift uit de tijd van de Oostenrijkse Successie-oorlog met de krijgsorders voor de 5000 man troepen die de Republiek na veel aarzelingen naar Oostenrijk stuurde (f 500,-). Curieus is nr. 70 Leesboek voor gevangenen inzonderheid die ter dood veroordeeld zijn (Rotterdam 1826).

A.A. Boers

[p. 186]

Een liefhebber-handelaar in (internationale) grafiek

Voor vrije grafiek kan men in Nederland bij weinig gespecialiseerde handelaren terecht. Een daarvan, en ook zeker een van de meest betaalbare, is R.W.J. Jansen uit Weesp. Hij verspreidt zijn voornamelijk negentiende- en twintigste-eeuwse prenten door veelvuldige aanwezigheid op antiekbeurzen en vooral via catalogi. In het voorwood van zijn meest recente catalogus, eind april 1988 verschenen, schrijft hij op zoek te zijn naar een locatie voor een galerie. Het is te hopen dat die er snel komt. Het is overigens niet de bedoeling dat daarmee een einde komt aan de reeks van vijf catalogi die sinds 1986 zijn verschenen.

Vanuit een gesloten huis opererend - de heer Jansen is in het dagelijks leven werkzaam bij het ministerie van Binnenlandse Zaken - is de service aan de klanten groot. De grafiek wordt vrijblijvend door het land thuisbezorgd. Alle prenten zijn in de catalogi afgebeeld en bovendien voorzien van een wervend kunsthistorisch commentaar. Wie deze bijschriften allemaal te veel van het goede zijn, lette alleen op de relatief goede afbeeldingen en billijke prijzen van de ongeveer 150 prenten per catalogus. De staat ervan wordt gegarandeerd en behoeft daarom geen nadere aanduiding. Het feit dat in de uitvoerige omschrijvingen slechts in enkele gevallen over de papiersoort van het aangeboden exemplaar gerept wordt, vind ik een gemis; juist in de grafiek uit het begin van deze eeuw zijn varianten binnen een oplage niet alleen zeer gebruikelijk, maar bijvoorbeeld ook een aanwijzing voor de kwaliteit van de afdruk.

Gewoonlijk bestaan de catalogi van Jansen uit secties buitenlandse en binnenlandse grafiek, geordend in chronologische volgorde. In de eerste sectie treft men tussen de bijna onvermijdelijke uit boek- en tijdschriftpublicaties afkomstige kunstenaarsgrafiek altijd een aantal onverwachte bijzonderheden aan. Zo wist een medewerker van het Museum Boymans-van Beuningen in december voor f 150,- een klein, maar fijnzinnig stadsgezicht van David Cameron aan te kopen. Enkele andere namen uit de laatste twee catalogi: Max Liebermann, Auf der Weide (bei Delden in Holland) (2de staat van 3), f 1300,-; Käthe Kollwitz, Aufuhr, f 1175,-; Paul Helleu, Jeune femme lisant, f 950,-; Charles Daubigny, Le berger et la bergère (3de staat van 8), f 1500,-; dezelfde, La Seine à Port-Maurin (eerste staat van 3), f 525,-; Henri-Charles Guérard, Dieppe (nachtgezicht), met handgeschreven opdracht, f 450,-; William Wyllie, A path of glitter, f 600,-. Het commentaar bij de laatstgenoemde prent luidt bijvoorbeeld: ‘Wyllie is lang een ondergewaardeerd schilder/etser van maritieme onderwerpen geweest. Tegenwoordig stijgen zijn etsen snel in prijs. Dit is de enige ets die hij met aquatint maakte, en ik vind het dan ook zijn mooiste ets!’.

Bij de Nederlandse grafiek valt vooral de afwisseling tussen bekende en relatief onbekende namen op. De prijzen in deze categorie zijn alleszins redelijk. Voor de grote ets Benares van Marius Bauei (55,3 × 67 cm) vroeg een Amsterdamse prenthandelaar in 1984 f 1750,-; voor f 1200,- kon men in maart 1987 bij Jansen slagen. Voor een Duinlandschap door H. Hendriks voegen beiden f 200,-. Het werk van Pieter Dupont kon bij Jansen weer wat goedkoper zijn: Aan de kade (van de Seine) f 275,- tegen f 325,-, Seinekade met schuiten f 275,- tegen f 350,- en Montelbaanstoren f 400,- tegen f 575,- (een ingelijst exemplaar). Dat prijzen altijd relatief zijn, bewezen de opbrengsten van Duponts grafiek in de veiling van 4 februari 1988 bij Van Gendt in Amsterdam: diens Booten, Vaart met roeiboot en Ophaalbrug te Amsterdam, in perfecte exemplaren op Japans papier, deden er tezamen niet meer dan f 220,- (excl. 22%). In de catalogus uit maart 1987 waren de eerstgenoemde twee etsen respectievelijk f 200,- en f 275,- geprijsd. Hooischelven aan het jaagpad deed bij Van Gendt samen met twee andere etsen van Dupont, weer in perfecte exemplaren, niet meer dan f 240,- (excl. 22%). Deze hooischelven waren no. 52 uit de oplage van 100. Voor no. 51 van die oplage ‘gesigneerd in potlood!’, moest men in 1987 f 375,- neertellen. In andere gevallen kan het direct bij een handelaar kopen weer voordeliger zijn: zo was de uiterst zeldzame ets Extase van Matthijs Maris voor f 950,- bij Jansen beslist goedkoop. Ook degene die voor f 950,- de serie van twaalf gelithografeerde Stu-diën van Hollandsche schepen door Johan Conrad Greive jr. bestelde, kan terugzien op een voordelige aankoop.

Enkele voorbeelden van de billijke prijzen van grafiek in de laatste catalogus: Maurits van der Valk, Knotwilg en boot, f 150,-; Willem Tholen, De Cannenburgh achter de bomen, f 250,-; Theo van Hoytema, Prospectus voor ‘De Kroniek’, f 110,- (aankoop Provinciaal Museum van Drenthe); dezelfde, Zilverreigers, f 625,-; Anton Koster, Heuvellandschap in Limburg ‘Imellem Bakkene’ (aan de achterzijde een afdruk van een andere ets), f 165,-; Johannes Graadt van Roggen, Schemering, naar H.W. Mesdag (‘42,4 × 69,7 cm!’), f 450,-; dezelfde, Haven te Veere, f 250,-; Pol Dom, Noordermarkt, Amsterdam, f 150,-; Martin van Waning, Vischmarkt te Rotterdam, f 150,-. Wat minder aantrekkelijk geprijsd leken mij de bepaald niet zeldzame prenten van Oldewelt, Dake, Witkamp en Van der Waay uit de Distel-reeks: circa f 120,- per stuk. Voor de f 375,- die men aan een subtiel geëtste bottende tak door R. Homan moet besteden (ets uit 1986, oplage 50 exemplaren), kan men voor mijn gevoel een aardiger keus uit de catalogus van Jansen maken. Dergelijke verhoudingen tussen grote en minder grote meesters, gelardeerd met soms wat al te enthousiast, maar aanstekelijk gebrachte prentenkennis, leert men uit de reeks sympathieke catalogi uit Weesp.

R.J.A. te Rijdt

R.W.J. Jansen, Grafiek van internationaal bekende kunstenaars, Mr. J.C. Buhrmannlaan 28, 1381 GM Weesp. Tel.: [phone], kantoor 070-716562.