De Boekenwereld. Jaargang 4

[p. 37]

Berichten

Nogmaals de Meidoorn-letter van S.H. de Roos

In De Boekenwereld 3 (1986-'87) p. 142-143 verscheen van de hand van Frits Knuf een toevoeging op hetgeen C. van Dijk had meegedeeld over de geschiedenis van S.H. de Roos' Heuvelpers en zijn Meidoorn-letter. Het zal mij vergund nog iets toe te voegen aan de informatie van de heer Knuf: er zijn door Duwaer nog twee uitgaven meer gezet en gedrukt uit de Meidoorn-letter dan door hem werd opgegeven, namelijk (1) Ernest Renan, Wat is een natie? Vertaling van Joh. Tielrooij, inleiding prof. mr. H.R. Hoetink. Uitgave in een oplage van 500 exemplaren van boekhandel Plus Ultra te Amsterdam in 1945 (na debevriding) en (2) Adelbert van Chamisso, Peter Schlemiels Schicksale, geïllustreerd met pentekeningen van Lex Metz. Uitgave in een oplage van 175 plus enige archiefexemplaren van de Stichting ‘De Roos’ in 1959. Ik ben hiervan op de hoogte doordat ik beide uitgaven typografisch heb mogen verzorgen.

D. Dooijes

Oorlogstekeningen voor de Atlas Van Stolk

Kort geleden verwierf de Atlas Van Stolk honderd tekeningen die betrekking hebben op de Tweede Wereldoorlog. Ze werden gemaakt door Carel Henrik Jung. Deze werd in 1898 in Rotterdam gebogen en was tekenaar van beroep. In 1940 begon hij voor De Telegraaf te tekenen waar hij, samen met Frans Lammers, de bekende politieke tekenaar Louis Raemaekers opvolgde. Deze tekeningen, die hij signeerde met ‘Yung’, gingen over de alledaagse ongemakken aan het begin van de bezetting zoals distributiepunten en identiteitskaarten. Bij het uitbreken van de oorlog begon hij echter ook heimelijk de oorlog en de gevolgen van de bezetting te tekenen. De tekeningen geven een beeldverhaal van ellende en verschrikkingen: het bombardement op Rotterdam, de concentratiekampen Amersfoort en Vught, het Oranje Hotel in Scheveningen, het drama van Putten en de hongerwinter van '44-'45, om maar enkele dieptepunten te noemen. Direct na de oorlog verschenen de tekeningen met bijschriften in een beperkte oplage van 250 exemplaren in een luxe uitgave getiteld Volk in nood. Daarna volgde een Amerikaanse uitgave in een oplage van 40 exemplaren. Het is de bedoeling om de hele serie in 1990 te exposeren. Tot en met 6 december zijn enkele tekeningen te zien op de afdeling over de Tweede Wereldoorlog van het Historisch Museum in Rotterdam.

Monnikenwerk op beeldplaat

Op 2 juni 1987 werd op de NVWFT Interactive Media Manifestatie in Eindhoven de Dutch Royal Library Disc gepresenteerd.

In de kluizen van de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag liggen achtduizend, veelal door monniken gemaakte, Middeleeuwse houtsneden en miniaturen uit de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden. Dit materiaal is zo kostbaar en kwetsbaar dat het voor het publiek niet toegankelijk is. Sinds kort kunnen wetenschappers en andere geïnteresseerden er echter via de Dutch Royal Library Disc kennis van nemen. Deze beeldplaat is een co-produktie van de Koninklijke Bibliotheek, die zijn kluizen opende, Pica, waardoor gewerkt kon worden met het ‘retrieval system’ en QBIT Interactive Media, dat voor de beeldplaat zorgde. De Dutch Royal Library Disc bestaat uit een beeldplaat, zes floppy discs met beschrijvingen, een stuurprogramma op floppy disc, een handleiding én een gedrukte index. Elke afbeelding is genummerd en beschreven met een aantal trefwoorden, die opgenomen zijn in een index, waarmee afbeeldingen opgeroepen kunnen worden. Ook is het mogelijk meerdere trefwoorden te combineren waardoor een doelgerichtere selectie mogelijk is. Vooral minder voor de hand liggende afbeeldingen zijn op deze manier snel op te sporen.

Biografisch woordenboek van het socialisme en de arbeidersbeweging in Nederland

Sinds enige tijd verzorgt het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis in Amsterdam zelf zijn publikaties en deze uitgeefactviteit is voortvarend ter hand genomen. Kort nadat de boekstaving van de eerste jaren van het Instituut, De papieren van de revolutie. Het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis 1935-1947 van de hand van Maria Hunink het licht zag, verscheen eind 1986 het eerste deel van het Biografisch woordenboek van het socialisme en de arbeidersbeweging in Nederland. De grondslag hiervoor werd gelegd in april 1953 toen het bestuur van de Sociaal-Historische Studiekring een voorstel voor een dergelijk woordenboek deed. Dit voorstel werd enthousiast overgenomen door de redacteur van het Mededelingenblad van dit kleine genootschap, dr. P.J. Meertens, die overigens als vice-voorzitter ook al een belangrijke invloed op het bestuursvoorstel had gehad. In september 1953 verschenen, in het Mededelingenblad, de eerste vier biografische schetsen plus een nota over de opzet van het woordenboek. In de daarop volgende jaren verschenen verspreid levensberichten in onder meer het Tijdschrift voor Sociale Geschiedenis, de Jaarboeken voor de geschiedenis van het socialisme en de arbeidersbeweging in Nederland en het Bulletin Nederlandse Arbeidersbeweging. Het zag er echter naar uit dat een publikatie in boekvorm uit zou blijven. Hierin kwam echter verandering toen de redactie besloot af

[p. 38]

zien van één groot boekwerk, maar in plaats daarvan het Woordenboek in zes delen uit te brengen. Dr. Meestens, die steeds een drijvende kucht achter het project gebleven is, heeft het verschijnen van dit eerste deel niet meer mogen meemaken. Hij overleed op 28 oktober 1985, waardoor zijn in januari 1957 uitgesproken vrees ‘ondanks zijn betrekkelijke jeugd de verschijning van het woordenboek wel niet meer te zullen meemaken’ werkelijkheid is geworden.

In dit eerste deel zijn beschrijvingen van vijfenzeventig personen opgenomen die een belangrijke rol hebben gespeeld in het socialisme en de arbeidersbeweging in de periode 1848-1940. Deze jaartallen worden overigens met enige soepelheid gehanteerd, maar wel is als voorwaarde voor opneming gesteld dat de betrokkene overleden dient te zijn. Ook zijn de begrippen socialisme en arbeidersbeweging breed gedefinieerd, waardoor alle relevante politieke stromingen (waaronder sociaal-liberalen, anarchisten, sociaal-democraten en communisten), alsook de verschillende stromingen in de vakbeweging aan bod komen. Behalve aan op de voorgrond tredende figuren besteedt dit Biografisch woordenboek nadrukkelijk ook aandacht aan personen die de beweging op een ‘lager’ echelon dienden.

De levensbeschrijvingen besluiten met gegevens over publikaties, eventuele archieven en secundaire literatuur. Hierdoor zal het woordenboek vaak op bibliografische vragen antwoord kunnen geven, aangezien een groot aantal personen uit de arbeidersbeweging ook publicistisch actief was. Dit boek bevat ook een aantal beschrijvingen van personen die in het boekenvak activiteiten ontplooiden, zoals Bruno Liebers, de drukker en uitgever van Recht voor Allen, M.A. Reinalda, die zijn politieke activiteiten combineerde met het directeursschap, vanaf 1937, van uitgeverij H.D. Tjeenk Willink & Zoon (waarvan hij in 1946 president-commissaris werd) en P.M. Wink, boekhandelaar en uitgever.

De redactie heeft geprobeerd van alle beschreven personen een portret op te nemen, en dat dit in een zo groot aantal gevallen gelukt is dankt men vooral aan W.H. Vliegen, die zijn werken over de geschiedenis van het socialisme uitgebreid illustreerde. Hierdoor komt vaak de enig bekende afbeelding van een persoon uit een van zijn werken.

Het Biografisch woordenboek opent met een inleiding waarin de redactie kort de geschiedenis van het project uiteenzet en een levensbericht van de eerste redacteur, P.J. Meertens, door Ger Harmsen. De omvang bedraagt 184 bladzijden en de prijs is f 45,-.

Professor J. Szirmai gasthoogleraar in de ontwikkeiling van de boekbandtechniek aan de Universiteit van Amsterdam

De Dr. P.A. Tiele-Stichting te Amsterdam, die ten doel heeft: de bevordering van de wetenschap van het boek en van de daarmee samenhangende technieken, heeft het initiatief genomen tot de instelling van gasthoogleraar- en gastdocentschappen aan de Universiteit van Amsterdam, voor het geven van onderwijs over bijzondere aspecten van de boekwetenschap. Dit initiatief wordt ondersteund door de vakgroep Boek- en Bibliotheekwetenschap van de Faculteit der Letteren, die de gastcolleges zal opnemen in het onderwijsprogramma.

Als eerste gasthoogleraar vanwege de Dr. P.A. Tiele-Stichting zal prof. dr. J. Szumai in het najaar van 1987 een reeks colleges geven over enige aspecten uit de geschiedenis van de boekbandtechniek, vanaf het ontstaan van de ‘codex’ in de klassieke oudheid tot de gebruiksbanden in de moderne uitgeefpraktijk. Onderdelen als het kapitaalbandje, bandbekleding en versieringstechnieken worden uitvoerig besproken.

Professor Szirmai, die in 1925 in Tsjechoslowakije werd geboren, woont en werkt sinds 1947 in Nederland. Hij maakte eerst naam als celbioloog en histoloog, en doceerde in die disciplines als hoogleraar in Leiden en Rotterdam. Tevens volgde hij een vakopleiding in boekbandtechnieken in het Centro del Bel Libro te Ascona. Sinds 1972 neemt Szirmai deel aan vele tentoonstellingen van boekbindkunst; hij werd enkele malen bekroond, onder andere met de Prix Germaine de Coster in 1986. Ook publiceerde hij een groot aantal artikelen over de boekbandgeschiedenis in vakbladen in binnen- en buitenland.

De colleges worden gehouden op zes dinsdagmiddagen van 15.15 tot 17.00 uur; te weten op 20 oktober, 27 oktober, 3 november, 10 november, 17 november en 24 november 1987. Ze zijn, na schrijftelijke aanmelding, gratis toegankelijk voor studenten en voor donateurs van de Dr. P.A. Tiele-Stichting. Andere geïnteresseerden worden toegelaten na betaling van een bijdrage van ten minste f 30,- aan de Penningmeester van de Dr. P.A. Tiele-Stichting te Amsterdam, postgiro 59 90 08. Studenten dienen zich aan te melden bij de Vakgroep Boek- en Bibliotheekwetenschap, Singel 425, 1012 WP Amsterdam. Alle anderen gelieven zich in te schrijven bij de secretaris van de Dr. P.A. Tiele-Stichting, p/a Universiteitsbibliotheek, Singel 425, 1012 WP Amsterdam.