De Boekenwereld. Jaargang 4

Veilingen

Veilingen in mei en juni

Drukte genoeg en doorlopende voorstelling van de boekveilingen: in Utrecht, Haarlem, Leiden, Den Haag en Amsterdam. Algemene tendens: taalkunde ingezakt, voor buitenlandse letterkunde matige belangstelling. Topografie wordt blijkbaar toch wat ‘schaarser’ terwijl er wat meer animo blijkt te zijn voor Recht en Theologie. De klassieken - maar niet het oude boek - vonden gerede aftrek bij het Leidse veilinghuis, waar een frisse wind waart en de renovatie weldadig aandoet. Terwijl de werkelijk goede boeken steeds duurder verkocht worden, is het verheugend, dat de budgettair minder bedeelde bibliothecaris toch fondsen besteedt aan zeldzame ‘importantia’: zo kocht een UB Houtmans Dictionarium Nederlands- Maleis, 1680 voor twaalf mille. Een zeldzaam werkje met 80 pagina's aanvullingen in achttiende-eeuws handschrift. Een andere bibliothecaris verwierf een onbekende Elsevier-druk, namelijk een Leidse pharmacopee van 1637 - met twee andere medische werkjes samengebonden - voor zeventien mille. Verhoudingsgewijs goedkoop vergeleken by Königs Costumes suisses, 1802 dat betwist werd door twee Zwitsers wat de prijs opjaagde tot dertien mille. (schatting f 2.800,- en in Amsterdam enige tijd geleden nog geveild voor nog geen vier mille!). Voor slechts tien mille bemachtigde het Multatuli-Museum bij Van Stockum vierentwintig door Multatuli geschreven brieven. Nederland is nog steeds geen markt voor autografen! Jammer, dat het Museum acht familie- foto's van Multatuli (schatting f 250,-) liet lopen. Voor twaalf foto's van Amsterdam betaalde de handel f 1200,- bij Van Gendt (f 800,-/1000,- geschat). Aldaar vond de rubriek Indonesie als steeds zeer goede aftrek; voor de verouderde medische boeken geen belangstelling uiteraard, terwijl de klassieke werken over vioolbouw slecht getaxeerd waren en meestal aan de handel werden toegeslagen: Hamma, Meisterwerke italienische Geigenbaukunst ging voor f 1.650,- (taxatie f 450,-/550,-), Hipkins, Musical instruments f 850,- (f 200,-/250,-), Jalovec, Encyclopedia of violinmakers, 1968, f 850,- (f 150,-/200,-), en het klassieke werk van Vidal, Les instruments à archet voor f 1.700,- (f 550,-/650,-). Pruymers noemt zoiets ‘scherpe taxatie’ nadat hij het op 300 gulden getaxeerde Album von Hannover afhamerde op f 1.750,-. Aldaar brachten verschillende De Roos-publikaties doorgaans het dubbele van de schattingen op, evenals in Leiden voor werken van La Pleiade. Wonderlijk, dat de eerste reeks van het fraaie tijdschrift Van Nu en Straks noch in Leiden noch in Amsterdam een koper vond. De rage voor Jugendstil neemt ook af Althans voor nu, maar hoe wordt het straks?

J.H Landwehr

[p. 29]

Prent-en tekeningenveilingen

In juni 1987 verraste het verlinghuis Beijers te Utrecht weer vriend en vijand. Laatstgenoemde zag zich geconfronteerd met een los ingevoegde wijziging van de kijk- en veilingdata, waaraan een ongehoord gesjoemel vooraf schijnt te zijn gegaan en waarbij men in Utrecht probeerde de fout door te schuiven naar anderen. Dat de op dinsdag 2 en woensdag 3 juni geplande veiling nu plaatsvond op donderdag 11 en vrijdag 12 lijkt bijna boze opzet. De beide zittingen op de eerste dag vielen volledig samen met de tweede voorjaarsverling van Bubb Kuyper in Haarlem, waar deels dezelfde onderwerpen aan bod kwamen. In Utrecht vond men het blijkbaar vooral belangrijk om de krijkdagen niet te laten overlappen. Deze werden nu op dinsdag en woensdag gehouden. Het is te hopen dat deze onfrisse tonelen zich niet al te vaak voordoen. Prettig voor eenmans-antiquariaten kan deze gang van zaken niet zijn.

De vrienden van Beijers zagen een tweetal vertrouwd-prestigieus uitgevoerde catalogi, waarvan één uitsluitend gewijd aan 348 nummers grafiek. De kwaliteit was zeer behoorlijk. De topografische rubriek van 210 nummers bevatte een gevarieerd aanbod, dat was samengesteld uit een oude winkelvoorraad van dergelijke, maar geenszins spectaculaire prenten en uit een restant van het antiquariaat ‘De Bokkeschuur’ te Heukelum (obligate gezichtjes, modern gekleurd en gelijst). Bij beide inzendingen had Beijers zich in zijn specialiteit kunnen uitleven: de inhoud van een Utrechts kavel zou elders in tweeen of drieën gesplitst zijn.

Bijna als compensatie van de jarenlang veel te lage taxaties, zijn de richtprijzen van Beijers nu vaak aan de pittige kant. Net als bij Van Gendt gaat de veilingmeester bij het inzetten nauwelijks meer dan 20% onder zijn laagste taxatie. De verkoping krijgt daardoor meer het karakter van een loterij of een verdelling van de spullen, waarbij men nauwelijks lange ‘rallies’ in het biedverloop meemaakt. Veel biedingen komen bovendien tot stand door een eigenzinnige opvatting die men in Utrecht koestert over het openingsbod. Wanneer elders de veilingmeester iets voor bijvoorbeeld f 100,- inzet, kan men ook voor dat bedrag daadwerkelijk de koper zijn. In Utrecht gaat men ervan uit dat de zaal over de inzet heen moet bieden. Zo is het mij ooit overkomen dat ik na de verling een boek niet voor de ophoud-prijs, maar voor een bod hoger moest kopen. ‘Want u moet nu toch bieden als ware u in de veilingzaal’, was het telefonische argument. Slechts de brutalen en vooral enkele bekende antiquaren is het gegund om resultaat te hebben met de kreet ‘geboden’, waarmee een bod aangegeven wordt dat gelijk is aan de inzet. Het aangaan van een discussie hierover met de Utrechtse veilingmeester is zeer moeilijk. Het observeren van diens capriolen, die in deze vorm een vaste plaats in de folklore van de Nederlandse veilingwereld beginnen in te nemen, is een van de levendigste onderdelen van het bijwonen van een veiling bij Beijers.

Het topografische deel van de veiling verkocht zeer degelijk. De goede zeventiende-eeuwse kaarten uit Nederlandse atlassen deden gemiddeld f 300,-. Een grote polderkaart van de Alblasserwaard door Jan van Vianen, 1706, gekleurd en ingelijst, bracht de inzet van f 1300,- op (taxatie f 600,-/700,-). Een iets kleiner exemplaar van de rivier de Eem door B. de Roy, 1692, deed ingelijst f 800,- (taxatie f 400,-/500,). Bij de stadsgezichten werd een wat weke krijttekening door Jan Veth, de Keizersgracht voorstellend, voor f 220,- aangekocht door het Amsterdamse Gemeentearchief (taxatie f 200, /250,-). Deze instelling verrijkte zijn collecties ook met een plattegrond van Amsterdam uit circa 1725, waarop een latere hand de verdeling van de Burgerregimenten en hun compagnieen had aangegeven, voor f 900,- (taxatie f 600,-/700,-) en met een aquarel van de Muiderkerk door F. Bobeldijk voor f 240,- (taxatie f 180,-/220,-). Een opvallend en zeldzaam gezicht op de buitenplaats Wisseloord van de Amsterdamse kunstverzamelaar Jan de Groot door Maas van Altena, 1798, deed f 180,- (taxatie f 120,-/150,-). Verhoudingsgewijs niet al te duur waren de restanten van prentwerken, waaruit zonder twijfel het interessantste ontbrak: zestien westelijke prenten uit Van Ollefen & Bakker (circa 1800) f 500,- (taxatie f 400,-/450,-); Van Westhreene Delft met vijftien litho's f 650,- (taxatie f 700,-/900,-); twaalf prenten uit de omgeving van Dordrecht uit Van Ollefen & Bakker f 410,- (taxatie f 250,-/300,-); zeventien zuidelijker prenten uit hetzelfde werk f 425,- (taxatie f 400,-/450,-). De handelaren in topografie zullen vooral ook een redelijke koop gehad hebben aan de reeks van zevenendertig Rijnlandse ovale gezichten: f 950,- ofwel nog geen f 30,- incl. per stuk (lage taxatie: f 800,-/900,-).

Een kleurenets van Zierikzee door F. Richard (twintigste eeuw) was in de catalogus afgebeeld, maar weinig representatief voor het aanbod. De opbrengst van f 220,- bleef onder de taxatie van f 250,-/300,-. Een veel aardiger op perkament geschilderd gezicht op dezelfde stad uit circa 1800 vond een eigenaar voor f 375,- (taxatie f 300,-/350,-). Het hoogtepunt uit een verzameling Utrechtse gezichten werd gevormd door een kavel van drie fraaie en vrij zeldzame grote prenten door J. Le Veau en P.J. Duret naar J. Versteeg, uitgegeven in 1772. Zeker voor een Utrechtse veiling was de taxatie van f 350,-/400,- uitzonderlijk laag. Wetend dat deze prenten in 1985 f 450,- en f 475,- per stuk opbrachten, waren de f 1000,- die een Utrechtse antiquair nu voor de drie prenten moest betalen zeker niet te veel.

Bij de rubriek tekeningen was de onbetwiste uitschieter een aan Esaias van de Velde toegeschreven gezicht op de Waterpoort in Tholen. Het blad, dat eerder door iemand uit een latere generatie, bijvoorbeeld Ter Himpel, getekend was, verbaasde de zaal met f 2800,- (taxatie f 400,-/500,-). Enigszins tegenvallend was het schetsboekje dat de Belgische kunstenaar J.B.L. Maes in Rome vulde. De tekeningen naar de antieken waren weinig bijzonders en het meest interessant was de achterin gekrabbelde adreslijst van bevriende Nederlandse en Belgische schilders met de adressen waar zij logeerden: opbrengst f 320,- (taxatie f 350,-/400,-). Een wat weke schets uit

[p. 30]

de academietijd van Kees van Dongen werd ingezet en afgeslagen op f 2500,- (taxatie f 400, 1500,-; geïllustreerd in de catalogus). De ongein van Theo van Hoytema's Verloren Schetsboek werd geen f 360,- waard geacht (taxatie f 400,-/450,-). Een eendenschetsje van dezelfde tekenaar deed het beter: f 320,- (taxatie f 400,-/450,-). Een viertal nummers met wat flauwe en daardoor fors getaxeerde schetsen van Jozef Peeters bleef onverkocht. Wat weinig aandacht was er voor een vroege aquarel van Jan Toorop, die behalve de handtekening nog niets vertoonde van datgene wat hem later bekend zou maken. Dit landschap in de stijl van Th. de Bock vond voor f 800,- een getaldage koper (taxatie f 400,-/500,-). Ook hier kon men zich weer afvragen wanneer een veilinghouder besluit om iets af te beelden. Zowel deze als ‘bright and cheerful’ onlschreven tekening, als een van de hoog getaxeerde werken van Peeters zoekt men vergeefs tussen de illustraties van mindere werken. Wél was er bijvoorbeeld een afbeelding van een litho van Toorop, die gevoegd was bij een map met reprodukties en wat ander secondair materiaal (dit kavel werd voor f 200,- niet verkocht; taxatie f 300,-/400,-).

Bij de prenten tenslotte waren enkele leuke bladen, waarvan een gedeelte in de passepartouts van dr. A. Welcker, een man die door zijn onmiskenbaar goede smaak en oog voor het zeldzame de soms twijfelachtige omgang met zijn aankopen deed vergeten. Uit zijn collecte waren onder meer een spiritueel klein etsje door Piet van der Hem, Een meisje met een hoedendoos op straat, f 160,- (taxatie f 120,-/140,-), een zuivere art deco-ets door Toon Ninaber van Eyben, Een jager met zijn hond, met de aantekening van de kunstenaar ‘eerste staat, eenige afdruk’, f 100, (taxatie f 80,-/100,-), en enkele proefdrukken door Theo van Hoytema, f 120,- tot f 250,-. De oude grafiek herbergde een zeldzaam vroege devote-houtsnede (Duits, laat vijftiende-eeuws), die met f 700,- niet te duur was (taxatie f 350,-/400,-) en misschien een betere beschrijving verdiend had.

In de tweede voorjaarsveiling bij Van Gendt te Amsterdam was op 30 juni een zitting prenten van 317 nummers opgenomen. Hierin waren alle denkbare onderwerpen met enkele stukken vertegenwoordigd. De enige grote samenhangende collecties waren enkele portefeuilles met doubletten van het Koninklijk Oudheidkundig Genootschap te Amsterdam en een zestigtal nummers centsprenten, goeddeels bestaande uit meerdere bladen. De inzending van het K.O.G. werd geveild in grote kavels, waarin zich enkele curieuze maar geen waardevolle zaken bevonden: 84 portretten f 450,- (taxatie f 150,-/250,-) en 230 diversen, meest topografisch, f 260,- (taxatie f 150,-/250,-). Een grote serie prenten naar Cornelis Troost uit dezelfde bron trok veel aandacht. Deze bladen brachten meer op dan gewoonlijk, hoewel de staat niet onberispelijk was door roestvlekken, en de drukken soms later, getuige alleen al het ontbreken van het adres van Fouquet op een groot aantal exemplaren. Door de naam van de inzender en het aanbod aangelokt werd er goed geboden: De Ambassadeur van de Lamberlotten f 260,- (taxatie f 150,-/250,-), De Bruiloft van Kloris en Roosje f 260,- (taxatie f 200,-/300,-), De Hollandsche Kraam Kamer f 280,- (taxatie f 120,-/200,-), De Schilder door Liefde f 120,- (taxatie f 120,-/200,-), De Ingebeelde Zieke f 330,- (taxatie f 150,-/250,-), de twee Corpsen de Garde samen f 300,- (taxatie f 150,-/250,-; in niet bijster fraaie exx.), de twee Puiterveense scènes samen f 375,- (taxatie f 150,-/250,-).

In de sectie moderne grafiek bleef veel onverkocht, zoals de Lithologie van Lucebert uit 1959 (opgehouden voor f 460,-) en drie door H.N. Werkman gedrukte werken die alle door de inzender gelimiteerd waren: Gesprek (42 G 2): f 1000,-, Een Moscovitische Legende (41 G 7): f 1000,- en de Turkenkalender 1942 (41 G 9); f 7000,-. Een litho door Jacob Bendien, de Trompettist, in een ongesigneerd exemplaar haalde f 300,- (taxatie f 150,-/250,-) en de uit een boek afkomstige Baigneuse debout van Renoir f 450,- (taxatie f 220,-/300,-).

De uitschieter onder de tekeningen was een krachtig neergezette paardekop door Jan Toorop, die voor f 1100,- een nieuwe eigenaar vond (taxatie f 200,-/300,-). Het portret van Gustav Mahler dat Tjeert Bottema voor De Ware Jacob tekende was goed voor f 270,- (taxatie f 200,-/300,), terwijl een karikatuur van Abraham Kuyper door Kristians voor hetzelfde tijdschrift aangekocht werd door de verzameling Atlas Van Stolk in Rotterdam: f 150,- (taxatie f 150,-/200,-). Voor De Sterretjesregen van Koos Speenhoff en het portret van Max Reger door Bottema, beide uit dezelfde serie, bestond voor respectievelijk f 180,- en f 130,- geen belangstelling.

Gelijktijdig met Van Gendt kwamen er even verderop ook prenten bij Mak van Waay onder de hamer. Het aanbod was ruim, maar tijdens de kijkdag ongelukkig uitgestald. Dat heeft de opbrengsten niet gedrukt. Lang nagepraat werd er over de opbrengsten van etsen van Toorop: Charlie plaatjes kijkend f 4700, (taxatie f 500,-/600,-), Watertje in het bos, exemplaar met opdracht f 4300,- (taxatie f 600,-/800,-), De schelpenvisser f 2300,- (taxatie f 600,-/800,-) en Muzikanten aan boord, gesigneerd door Toorops vrouw f 2100,- (taxatie f 800,-/1200,-; enigszins geschaafd oppervlak). Ook de mindere opbrengsten gaven stof tot overpeinzing: P Dupont, Terug naar de stal f 380,-; P van der Hem, drie grote Spaanse etsen, per stuk gemiddeld f 350,-; I. Israels, geëtst Portret van mevrouw Beckman, met opdracht aan de voorgestelde f 900,-; J. Maris, Bruggetje in Rijswijk f 450,-; M. Maris, Vrouwenportret f 525,-; S. Jessurun de Mesquita, Zeboe f 450,-; S. Meyer, De Portugese synagoge f 875,-; J. Radecker, Vrouw en portret f 525,-; W. Witjens, Dorp aan de rivier f 260,-; W. Witsen, Rialto f 350,-; dezelfde, Binnenkant III, f 650,- en Oude Waal II, f 800,-; W de Zwart, Zanderij, f 525,-. Het is speculatief of deze uitschieters, vaak het dubbele van de gewoonlijke opbrengst, een nieuwe trent zullen zetten of eenmalig geweest zijn.

Na een weinig opwindende topografische zitting vulde Mak van Waay tenslotte een deel van de bibliotheek van een museumdirecteur. De 53 kavels, voornamelijk over oude tekeningen, waren tijdens de kijk-

[p. 31]

dag moeilijk bereikbaar. Na een ingelaste pauze bleken er tenslotte minder dan tien belangstellenden voor deze boeken te zijn. Hierop stelde de veilingmeester aan het publiek de vraag wie er werkelijk in een nummer geïnteresseerd was. De enige gegadigde werd gevraagd zich na de veiling met hem in verbinding te stellen, waarna de gehele partij voor f 10.000,- toegeslagen werd aan de handbibliotheek van het veilinghuis.

R.J.A. te Rijdt