De Boekenwereld. Jaargang 3

[p. 107]

Veilingen

Prent- en tekeningenveiling Van Stockum

Op 19 november veilde Van Stockum in de traditionele najaarssessie tekeningen en prenten (568 nummers). Het geheel leek mij samengesteld uit vele particuliere inzendingen, wat onder meer bleek uit het grote aantal ingelijste werken. De uitstalling ervan moet nog enige hoofdbrekens gekost hebben; een opvallend aantal gebroken glazen ontlokte naast mij in de veilingzaal de vraag of er wellicht recent een feestje in het gebouw gevierd was. De vele, kleinere inzendingen hadden geresulteerd in een aardig en gevarieerd aanbod. Enkele stukken niet te na gesproken, moesten de fijnproevers helaas wat op de achtergrond blijven. In de regel komen de krenten uit de grafiek toch uit gesloten collecties en van de nazaten van kunstenaars. Hier kwamen enige topstukken van de veiling uit de privé-collectie van de antiquair Otto Picker (1894-1984): nr. 104, een paar aquarellen met watervogels door de specialist Aert Schouman dat f 6.000,- opbracht (taxatie f 4.000,-). Het prijsverschil met de f 12.500,- die tegelijkertijd op de antiekbeurs in het Haagse Sofitel voor één soortgelijk blad gevraagd werd, kon geweten worden aan het feit dat eenden minder elegant blijken dan fazanten, en aan het feit dat het paar ingelijst aan de muur gehangen had waardoor het groene riet enigszins tot blauw verkleurd was. Uit hetzelfde bezit kwam nr. 159, een serie van vijf kleine ronde kleurenaquatinten door Levachez. De uiterst decoratieve vazen met boeketten vonden voor f 3.900,- een nieuwe eigenaar (taxatie f 1.500,-).

In de rubriek tekeningen werd vooral de aandacht getrokken door een unieke serie van zesendertig tekeningen voor de charmante illustraties in J.H. Swildens' Vaderlandsch AB Boek uit 1781. Het geheel - waarbij ook verschillende versies van enkele voorstellingen en wat aanwijzingen van de tekenaar in manuscript - bracht ruim tweemaal de taxatie op: f 4.700,- (taxatie f 2.000,-) en werd aangekocht door de stichting Atlas Van Stolk. De tekeningen ontlenen hun charme vooral aan het kleine formaat, dat naar mijn smaak in de catalogus enig onrecht aangedaan werd door een wat groot uitgevallen illustratie (men zie hiervoor de tekeningencatalogi van Sotheby's en Christie's). Een Venetiaans gezicht, toegeschreven aan Francesco Guardi bracht f 1.400,- op (taxatie f 2.000,-). Een Italianiserend landschap op naam van Jacob Jordaens, waarvan het onderwerp moeilijk in het traditioneel aan hem toegeschreven oeuvre te passen viel, werd voor f 4.500,- niet vertrouwd (taxatie f 7.500,-). Eén van de zeldzame tekeningen door Jan Vuuring van Drielst werd als nr. 23 verkocht voor f 375,- (taxatie f 300,-); een gezicht op Enkhuizen, gesigneerd ‘JVB 1774’ (identiek met de eerste eigenaar J. van Bynkershoek?) bracht vanwege het onderwerp f 275,- op (taxatie f 200,-). Interessant was de collectie van zeventien nummers tekeningen door J.H. van Mastenbroek, afkomstig van een nazaat van de kunstenaar. Een sterke aquarel deed f 575,- (taxatie f 120,-), de tekeningen in zwart krijt bleken met f 70,- tot f 200,- per stuk iets minder in trek (taxaties eveneens f 120,-). Een groot ensemble moderne tekeningen en grafiek was afkomstig uit het album amicorum van R.W.P. de Vries jr. (1874-1952), de Gooise kunstenaar en schrijver over Nederlandse grafische kunst. Een goudeerlijke tekening door Jan Sluyters, helaas een slapende baby, bracht f 275,- op (taxatie f 150,-), een Dirk Nijland bleef voor f 120,- onverkocht (taxatie f 200,-), P.C. de Moor f 130,- (met één ander, taxatie f 140,-), P. Dupont f 160,- (taxatie f 150,-), etc.

Bij de oude prenten was relatief veel achttiendeeeuwse Franse reproductie-grafiek, schaarser wordend, decoratief en in veiling nog zeer betaalbaar: Beauverlet naar Van Ostade f 140,- (taxatie f 200,-), Laurent naar Wouwerman f 200,- (taxatie f 160,-), Moyreau naar Wouwerman f 150,- (taxatie f 130,-). Het aanbod van oude meesters was wat minder ruim, maar kwaliteit werd gauw herkend: R. Bonnart Au Camp de Mastrick naar Van der Meulen, de rechterhelft van de voorstelling, f 625,- (taxatie f 225,-), J. Both Sulmona f 200,- (taxatie f 200,-), een ongekleurd exemplaar van R. Earloms A Flowerpiece naar Jan van Huysum f 975,- (taxatie f 250,-; ondanks de schriftelijke opdracht tot f 850,- viel het mij op dat bij dit veilinghuis de prent keurig op f 250,- werd ingezet), A. van Ostade f 275,- (Bartsch 50, taxatie f 200,-; dit exemplaar was samengesteld uit twee delen van verschillende afdrukken), A. van Ostade f 425,- (Bartsch 41, taxatie f 150,-), C. Ploos van Amstel f 200,- (Laurentius 84, taxatie f 200,-) en V. Solis f 325,- (Le Blanc 109-112, taxatie f 275,-). Zeer interessant was een kleine verzameling zestiende-eeuwse koperplaatjes die inderdaad ‘rare’ zijn, zoals vermeld stond bij de twee postzegelgrote exemplaren door J. Binck (circa 1490-1560). Dat het publiek voor dergelijke zaken zeer klein is bewezen de opbrengsten, nauwelijks meer dan de afdrukken opgebracht zouden hebben: taxatie en opbrengst van de twee plaatjes door Binck f 400,-. Vooral nr. 188 was zeer fraai, zowel door het formaat van 20 × 13,5 cm als door de voorstelling. De koper zal wel zeer in zijn nopjes geweest zijn met deze als anoniem zestiende/zeventiende eeuw omschreven plaat door de beroemde Israhel van Meckenem, goudsmid en graveur te Bocholt (circa 1450-1503), aangekocht voor f 650,- (taxatie f 250,-).

De moderne grafiek vertoonde aardige kavels, waarbij enkele afzonderlijk geveilde stukken opvielen: P. Dupont Ploegende paarden f 300,- (taxatie

[p. 108]

f 180,-), C. Larsson Zelfportret f 170,- (taxatie f 80,-), K. Schmidt-Rottluff Kopf, gesigneerd en gedateerd 1915 in boekdruk in verso f 1.400,- (taxatie f 500,-), etc. De prenten uit het album De Vries brachten gemiddeld 30 à 40 gulden per stuk op. Over het algemeen werden bij de oude en nieuwe grafiek de taxaties niet consequent gehaald, mede omdat kwaliteitsverschillen niet altijd uit die verwachtingen af te lezen waren.

Zeer goed gingen de buitenlandse en Nederlandse topografische prenten, een markt die zich hersteld heeft van een lichte daling. Opvallende opbrengsten waren hier: acht negentiende-eeuwse handgekleurde gegraveerde gezichten in Pyrmont, door Rocca, f 1.100,- (taxatie f 400,-), Nova Europae Discriptio, een gegraveerde kaart met randgezichten, uitgegeven door Hondius circa 1640 f 1.000,- (taxatie f 300,-), Gezicht op het Buitenhof te 's-Gravenhage, ets door P.C. La Fargue 1764 f 925,- (taxatie f 400,-), profielgezicht op 's-Gravenhage door F.B. Werner Siles 1729 f 2.000,- (taxatie f 1.500,-), het profielgezicht op dezelfde stad uit De Riemer f 1.100,- (taxatie f 750,-), een tweede exemplaar f 500,- (taxatie eveneens f 750,-), en een litho van Leeuwarden met randgezichten, gedrukt op linnen f 325,- (taxatie f 150,-). Het meest interessante item uit deze rubriek was een grote kaart van Loosdrecht en de beide Minden uit 1734 (61 × 89 cm), een goed voorbeeld van dit zeldzame soort polderen heerlijkheidskaarten dat door de grootse cartouches en detaillering zo uitzonderlijk moos is. De opbrengst van f 2.800,- loog er dan ook niet om (taxatie f 1.500,-) en bewees eens te meer dat de kwaliteit hoog gewaardeerd wordt.

De 73 scheepsetsen van Gerrit Groenewegen, uniform getaxeerd op f 200,-, werden wisselend verkocht, meest op de inzet die varierend f 120,-, f 200,-, f 225,- en f 250,- was. Aspirant-verzamelaars kunnen in het oog houden dat de 29 etsen die tijdens de veiling onverkocht bleven, goeddeels uit de eerste vier series van 10 prenten afkomstig waren.

In de rubriek Varia tenslotte werd de aandacht getrokken door een kavel van vijf kleurenmezzotinten uit de serie Anatomie de la tête door J.F. Gautier-d'Agoty (totaal acht stuks, vervaardigd in 1748). De zeldzame prenten hebben weliswaar hun anatomische onderwerp niet mee, maar zijn uit technisch oogpunt zo interessant dat de opbrengst van f 2.100,- eigenlijk nog meeviel. Het kostte de veilingmeester geen moeite om hier toe te geven dat de taxatie van f 130,- wat aan de lage kant geweest was.

R.J.A. te Rijdt

De tekeningenveilingen bij Sotheby's en Christie's

Op 1 december 1986 werden traditiegetrouw de belangrijke jaarlijkse veilingen gehouden van Hollandse, Vlaamse en Duitse tekeningen bij de Amsterdamse vestigingen van Sotheby's en Christie's.

's Morgens veilde Sotheby's in het gebouw aan de Nes 190 tekeningen en 's avonds volgde Christie's in de Cornelis Schuytstraat met 138 stuks. De kwaliteit van het gebodene was weliswaar redelijk, doch niet sensationeel. Natuurlijk waren er de gebruikelijke uitschieters.

Bij Sotheby's vielen in de catalogus vooral de Amman, de Jan van Scorel en de Van Battem op. Het grote wintergezicht van Van Battem kon echter niet geveild worden omdat de France regering de uitvoer naar Amsterdam verbood.

Hoe moeilijk het tegenwoordig is om redelijk te taxeren moge blijken uit de opbrengsten van tekeningen van Jost Amman en Pieter Coecke van Aelst. De Kop van een bebaarde man, door Jost Amman omstreeks 1570 getekend, bleef met f 40.000,- ruim onder de taxatie (f 50.000,-/f 70.000,-), terwijl een tekening met een voorstelling uit de geschiedenis van de verloren zoon van Pieter Coecke van Aelst opliep tot f 180.000,- (taxatie f 30.000,-/f 40.000,-).

Een interessant landschap van Jan van Scorel bracht f 110.000,- op. Koper van zowel deze tekening als van de Pieter Coecke was een Engelse kunsthandelaar, die als agent optrad voor de Getty Foundation in Malibu, Californië.

Van de overage belangrijke tekeningen noemen we nog een landschap van Jan Hackaert (f 11.000,-), Drie staande oosterlingen van Philips Koninck (f 13.000,-), Gezicht op de stad Nantes door Lambert Doomer (f 60.000,-) en een scène uit Jan Claasz. of de gewaande dienstmaagd door Cornelis Troost (f 20.000,-).

Als slotstuk van de veiling werden 25 tekeningen verkocht, die Hendrik de Leth in 1763 tijdens een reis langs de Rijn vervaardigde. De collectie, opgesplitst in 35 kavels, bracht in totaal ruim f 140.000,- op.

Afgezien van de hoogtepunten waren er veel tekeningen voor een uiterst redelijke prijs te koop. Zelfs onder de f 1000,- kon menig verzamelaar terecht.

Een vergelijkbaar beeld vertoonde de avondveiling bij Christie's. Toppers waren onder andere tekeningen van Lucas van Uden voor f 75.000,- (taxatie f 20.000,-/f 26.500,-), Bartholomaeus Breenbergh: f 60.000,- (taxatie f 16.500,-/f 23.000,-) en Willem van de Velde: f 52.000,- (taxatie f 5.000,-/f 6.600,-). Opvallend waren de stevige prijzen voor Hollandse tekeningen uit de achttiende eeuw. De belangstelling voor die veronachtzaamde periode wordt de laatste tijd steeds groter. Daar is alle reden toe want ook de achttiende eeuw heeft grote kunstenaars voortgebracht.

Ook bij Christe's bestond de mogelijkheid voor een redelijk bedrag een goede tekening te kopen. Gezien het grote aantal nieuwe gezichten in de zaal werd daar door een groeiend aantal verzamelaars gebruik van gemaakt.

Na de veiling bleek dat het British Museum, door bemiddeling van een Londense kunsthandelaar, een goede vangst had gedaan. Het verwierf voor f 11.000,- een tekening, voorstellend Drie oosterlingen, die door Christie's werd toegeschreven aan Nicolaes Maes. Conservator Martin Royalton-Kische herkende in deze tekening een voorstudie voor één van Rembrandts etsen. Daarmee was het een echte Rembrandt, waarbij de waarde plotseling een bedrag tussen de f 1.500.000 en f 2.000.000,- zoo bedragen. Het is een goede illustrate van een tekening die zijn waarde uitsluitend ontleent aan de naam van de kunstenaar.

Th. Laurentius