De Boekenwereld. Jaargang 3

[p. 104]

Catalogi

Van oude en nieuwe antiquariaten

In de afgelopen periode publiceerden maar liefst vier antiquariaten hun eerste catalogus. De Bremberg in Aalst-Waalre kwam met een catalogus moderne Nederlandse literatuur, die uitstekend geschikt is voor beginnende verzamelaars en studenten Nederlands. Van de bijna duizend boeken zijn er slechts twintig duurder dan f 50,- (waaronder een aantal delen uit de reeks Bibliofiele Bijenkorf Bibliotheek, die in het warenhuis onverkoopbaar bleek) en de meeste nummers kosten tussen de f 10,- en f 20,-. Antiquariaat Aioloz in Leiden mikt hoger. In de catalogus staat bijvoorbeeld de in 200 exemplaren gedrukte eerste uitgave van Radar van Gerrit Achterberg (f 360,-), Rood Paleis van Bordewijk (f 250,-), De berg van licht van Couperus (f 450,-) en Nescio's Dichtertje, De uitvreter, Titaantjes met een bedankbriefje van de auteur (f 1150,-). De eigenaars, de heer en mevrouw Van Winden, hebben de naam van hun antiquariaat ontleend aan de Griekse god der winden Aiolos, waarbij de verandering van eens in een z de brede orientatie (‘van a tot z’) moet symboliseren. Men is in Leiden tevreden over de verkoop; opvallend was dat de meeste vraag bestond naar nr. 30, Godfried Bomans, Denkend aan Vlaanderen (Den Haag 1967; f 30,-). In de winkel zijn ook de categorieen kunstgeschiedenis, topografie, geschiedenis en buitenlandse literatuur goed vertegenwoordigd. Antiquariaat Verzameld Werk in Nijmegen komt met 310 nummers taal- en letterkundige studies met onderafdelingen Goethe, Shakespeare en toneel. In voorbereiding is een catalogus over de typograaf Karel Beunis.

Antiquariaat Bavink in Baarn heeft de voorraad van Panochthus overgenomen, nu de heer Hell in Rijssen zich na 35 jaar activiteit uit de zaken heeft terug getrokken. De nieuwe eigenaar, de neerlandicus Verhoeven, is een vurig liefhebber van het werk van Nescio; hij organiseert regelmatig Nescio-tochten en tijdens een van deze tochten maakte hij de mooie foto van het beeld van de Titaantjes in het in nevelen gehulde Amsterdamse Oosterpark, die nu op de omslag van de eerste catalogus prijkt. Uiteraard staat er een rubriek Nesciana in, maar origineel en geestig is een onderdeel Pseudo-Nesciana met titels als Aardige Jongens, Drie Kwajongens, Rare Snaken, Titanenstrijd 1939-1945, van Dr. J. Koekebakker Kinderen onder toezicht en van Bernhard Bavink, Ergebnisse und Probleme der Naturwissenschaften. Wij wensen deze nieuwe antiquariaten veel succes toe!

Catalogi met erotica verschijnen in Nederland sporadisch. Ik herinner mij uit de laatste jaren alleen catalogue 161 van Beijers (op de beurs in Haarlem voor f 40,- bij Knuf verkrijgbaar). Opeens echter verschenen kort na elkaar drie catalogi met erotica en curiosa. Het verschil tussen deze twee categorieèn heb ik blijkbaar nooit begrepen en snap ik nog niet, want tot nu toe heb ik curiosa altijd als preuts eufemisme beschouwd. Van Sabben noemt echter zijn tweede catalogus uitdrukkelijk Erotica & Curiosa. Dit is een originele, fraai uitgegeven catalogus, uitgevoerd in de vorm van losse kaarten in een mapje. De catalogus is in 175 genummerde exemplaren gepubliceerd en bijzonder mooi geïllustreerd, zodat het doorbladeren een lust voor het oog is. In de catalogus staan de te verwachten bijzondere uitgaven van klassieken als Apollinaire, Aretino, Louys, Poggio en Petronius maar ook bijvoorbeeld Placaet tegens concubinaetschap, hoerenje en ehebreuke (Groningen 1723; f 80,-), De boosaardige en bedriegelike huisvrou vertoonende haar aardige schijnheiligheid, wispelturige sinnen, geile hartstogten enz. enz. (Amsterdam 1682; f 395,-).

Catalogus 29 van De Rijzende Zon is eenvoudiger uitgevoerd maar niet minder interessant. Deze catalogus (335 nummers) is onderverdeeld in de rubrieken sexuologie, geschiedenis van de sexualiteit, letterkunde, het Oosten, éditions du cercle du livre précieux, geillustreerde boeken, naslagwerken en tijdschriften. Er staan ook enige seksuele voorlichtingsboeken in, een terra incognita, dat een prachtig verzamelgebied vormt. Voor heel weinig geld kan men, als men goed zoekt, op dit terrein een interessante collectie bijeenbrengen.

Tenslotte staan in catalogus 9 van antiquariaat Zeno 116 nummers erotica, verdeeld in de rubrieken cultuurgeschiedenis/psychologie, film en fotografie, flagellantisme, kunst, literatuur, pornografie en prostitutie.

Frits Knuf publiceerde een mooie catalogus 146 over typografie. Opvallende nummers zijn onder andere 172, een plano met Het gebed des Heeren in zeven Taalen, gedrukt in de typen van Enschedé maar verder met door Knuf in de literatuur getraceerd (f 1500,-) en de beroemde letterproef van 1768 van Enschedé (f 7000,-). Hieraan ontbreekt een blad met de Canon Hebreeuwsch. Knuf verwijst verontschuldigend naar Ch. Enschedé, Typefoundries in the Netherlands, waar volgens hem te lezen staat dat vele exemplaren dat blad missen. In werkelijkheid staat daar dat een aantal exemplaren in Haarlem onvolledig is, wat natuurlijk heel iets anders betekent. Nr. 217 is een fragment, bijna een half folium, op perkament uit de 48-regelige bijbel die in 1462 in Mainz door Fust en Schöffer werd gedrukt. Het fragmentje moet f 450,- kosten, niet veel als men bedenkt dat in de - in een vorige aflevering genoemde - catalogue 4 van Winter Farm Books een perkamenten blad uit het drie jaar eerder gedrukte Rationale van Durandus maar liefst

[p. 105]

voor $ 15.000 genoteerd stond! Nr. 353 is een koppermaandagwens uit 1834 van de gezellen der Boek- en Plaatdrukkerij T.J. Wijnhoven Hendriksen aangeboden aan hun patroon en diens klanten (f 800,-). Nr. 354 bevat acht van deze koppermaandagwensen (vaak typografische hoogstandjes) uit de periode 1942-1984 (f 300,-). Knuf heeft in deze catalogus ook een aantal typografische leerboekjes van grafische scholen opgenomen, bijvoorbeeld P.B. van der Vaart, Methodisch vakonderricht: zetten (f 45,-) en J.A. Volcke, Boekdrukmachines (f 55,-). In deze boekjes blijft de herrinering bewaard aan een voorbije fase van een volledig veranderde bedrijfstak en deze werken krijgen behalve een instructieve ook een nostalgische waarde. In de catalogus staat ook een grote verzameling instructieboekjes, onderhoudshandboeken en letterproeven van een monotype-zetmachine (f 5500,-). Dit materiaal, dat in de jaren vijftig nog gebruikt werd, dreigt nu in snel tempo uiterst zeldzaam te worden. Kleinere verzamelingen behorende bij intertype- en linotype-zetmachines biedt Knuf ook te koop aan (f 1000,- en f 2500,-). Uit een later stadium stamt nr. 391, het eerste, in 1957, in Engeland met behulp van het fotografisch zetten gedrukte boek (f 100,-). Het verzamelen van dit soort boeken en de literatuur over nieuwe druktechnieken lijkt mij een interessant terrein. Nr. 577 tenslotte wordt gevormd door vijf uitgaven van de befaamde Sub signo libelli-pers van Ger Kleis. f 200,- hiervoor lijkt mij opnieuw een koopje.

In catalogue 243 van Ludwig Rosenthal's Antiquariaat - de eerste catalogus na de verhuizing van Hilversum naar Den Haag - staan weer vele prachtige boeken, die met meticuleuse zorg beschreven zijn. Zeldzaam is de Prognosticatio van Johannes Lichtenberger (Straatsburg, Kistler, circa 1500; f 17.500,-). Er staan nog acht andere incunabels in deze catalogus, en van vijf hiervan bevindt zich geen exemplaar in een Nederlandse openbare bibliotheek. Onder de zestiende-eeuwse boeken vallen zestien nummers met bijbeluitgaven op en de eerste druk van de Nomenclator van Hadrianus Junius, de zeldzame variant met het adres van Plantijns schoonzoon Gillis Beys, die in Parijs een filiaal van de Antwerpse zaak had geopend. Dit woordenboek is nog altijd een uitkomst bij het lezen van Neolatijnse teksten. Een zeldzaam Latijns schoolboekje vinden we onder nr. 100, Breviores epistolae van M.A. Sabellicus (Leipzig, M. Lotter, 1515; f 1100,-) uit de bibliotheek van Otto Jahn, classicus en schrijver van een belangrijke bibliografie van Mozart.

Uit Engeland stuurde Ben Weinreb zijn mooie en leerzame catalogue 53 Nineteenth-century architecture and architectural writings met 1041 uitgelezen nummers. Als enig Nederlands boek kwam ik tegen J.H. Leliman, Album Verzameling van bouwkundige schetsen en ontwerpen (Amsterdam 1862-65; twee van de drie delen; $ 850). Het laatste nummer in deze catalogus bestaat uit negen dozen met in totaal 1800 bouwsteentjes uit circa 1880 (Dr. Richter's Bauvorlagen) ten behoeve van de ‘very young and emergent architects’ (prijs: $ 1200!). Binnenkort verschijnt er een speciale editie van de catalogi 26-50 van Weinreb uit de jaren 1973-1984, met uitgebreide index (prijs £ 285).

A.A. Boers