Catalogi
Geïllustreerde boeken
Voor nummer 402 van Proost Prikkels, het huisorgaan van Proost en Brandt in Amsterdam, kwam de redactie in de herfst van het vorig jaar op het aardige idee om aan eenzelfde tekst op vier verschillende manieren grafisch vorm te geven. Als tekst werd het korte verhaal De roman met de contrabas van Anton Tsjechow gekozen. Bernard van Bercum zorgde steeds voor de layout, één keer puur typografisch met de Baskerville 169 en in de overige versies met illustraties van Joanna Die (letter: Century Schoolbook bold 477), van The Tjong Khing (letter: Bembo 270) en van Kurt Löb (letter: Plantin 110). Uit het resultaat blijkt frappant in welke mate illustraties de sfeer van een literair werk mede kunnen bepalen.
Al zeer vroeg in de geschiedenis van de typografie kwamen drukkers op het idee aan het zetsel houtsneden toe te voegen. Binnen tien jaar na het drukken van de Gutenberg-bijbel besefte Albrecht Pfister in Bamberg als eerste de nieuwe unieke mogelijkheden die de combinatie van typografie met houtsneden bood. Deze eerste geïllustreerde incunabelen vormden het begin van een traditie, die zich keer op keer wist te vernieuwen en die steeds weer verrassende hoogtepunten in de geschiedenis van het boek voortbracht.
De literatuur over het geïllustreerde boek is uiteraard gigantisch. Een mooie selectie geeft Frits Knuf in zijn Catalogue 149 met 747 nummers monografieën, veiling- en antiquariaatscatalogi en tentoonstellingscatalogi. Catalogue 150, in oblong formaat, bevat 257 geïllustreerde boeken. De catalogus is voorzien van een nuttige index van kunstenaars.
Van Bart van der Leck (abusievelijk ‘Lek’ gespeld) is zijn uitgave van H.C. Andersen, Het Vlas opgenomen (Amsterdam, z.j.; f 800,-). Van Jozef Cantré staat in de catalogus een collectie van 11 boekbanden uit de jaren '30 (f 1250,-) en een ongepubliceerde suite van twaalf gekleurde houtsneden voor Instincts van Frances Carco (f 3400,-). 10 Poèmes van Huib Luns (Amsterdam, 1911) moet f 400,- kosten. Een prachtboek is de uitgave van Albert Hahn jr. van de Fantastische Vertellingen van E.A. Poe (f 200,-). Van de grote Vlaamse expressionist Henri van Straten zijn opgenomen Ulenspiegel (Antwerpen, 1927; f 1400,-) en Frank Vanden Wijngaert, Boksmatch (Amsterdam, 1926; f 1800,-). Frits Knuf houdt van forse prijzen. Vergelijk bijvoorbeeld de 13 nummers van De Roos met het recente bulletin van Schuhmacher: Middelnederlandsche Prozaverhalen respectievelijk f 250,- en f 75,-; Honoré de Balzac, L'Elixir de longue vie, f 300,- en f 65,-; Ed Hoornik, De vis f 200,- en f 65. Het oudste boek in deze catalogus is P.V. Dubuisson, Tableau de la Volupté, ou les Quatre Parties du Jour (Parijs, 1771; f 1450,-) met gravures van Charles Eisen.
Bij deze catalogus van Knuf sluit mooi Catalogue 54, getiteld Choice illustrated books 1545-1802, van Meyer Elte aan. Op de eerste pagina staat een fraaie foto van de pui van het pand aan de Haagse Korte Poten. Deze catalogus, ook weer in oblong formaat uitgegeven, biedt 63 kostbare boeken aan. Vooral de emblematabundels zijn zeer goed vertegenwoordigd, te beginnen met de Alciati-editie van 1536 (f 6250,-). Nr. 30, Herman Hugo, Pia Desideria (Antwerpen, 1628; f 2750,-) is een editie die onbekend in de bibliografische literatuur is en nr. 33, Pierre LeMoyne, De l'Art des Devises (Parijs, 1666; f 2500,-) is afkomstig uit de bibliotheek van Constantijn Huygens, aan wie embleem 39 werd opgedragen. Bij nr. 5, de eerste Nederlandse Bijbel van Plantijn (Antwerpen, 1566: f 3500,-), wordt wel verwezen naar de oude bibliografie van Ruelens en De Backer, maar niet naar de nieuwe van Voet. Dit geldt ook voor nr. 43 een Nieuw Testament uit 1577, waar in de annotatie de opmerking ‘Ruelens & De Backer, p. 182 (not seen)’ zinloos en zelfs, wat het aspect van zeldzaamheid betreft, misleidend is. Overigens is dit een prachtige en met zorg uitgegeven catalogus, waarin een cortège van kruidboeken, wapenboeken, tuinboeken, fabelboeken, blijde inkomsten, vogelboeken en muntboeken luisterrijk aan het genietend oog van de lezer voorbijtrekt. Wie wat wil kopen moet diep in de portemonnee tasten. De totale prijs van de boeken gaat de f 400.000,- te boven.
Minder kostbare, maar vaak niet minder fraai geïllustreerde boeken staan in de jongste catalogi van Antiquariaat Brabant en Antiquariaat Deventer. Beide catalogi munten uit door prachtige afbeeldingen op de omslag: op de ene catalogus staat een reproduktie van een van de poëtische houtsneden die Aristide Maillol maakte voor een uitgave van de Georgica van Vergilius (Parijs, 1937), de andere catalogus wordt gesierd door een onvergetelijke foto van een mysterieuze Russische danseres, gereproduceerd uit E. Vuillermoz, Clotilde et Alexandre Sakharoff (Lausanne, 1933; f 100,-). Helaas was dit boek al verkocht...
A.A. Boers
Auteursrechtelijk beschermd