De Boekenwereld. Jaargang 2

[p. 30]

Agenda

Veilingen

burgersdijk en niermans, Nieuwsteeg 1, Leiden, 071-121067.
24-26 september (onder voorbehoud).

van gendt book auctions, Keizersgracht 96-98, Amsterdam, 020-234107.
1-3 oktober.
1-13 december. Veiling van de bibliotheek van wijlen prof. G. Stuiveling, dl I: literatuur vóór 1800, hoofdzakelijk Nederlands. Tevens veel oude grafiek, onder andere Rembrandt, L.v. Leyden en Goltzius.

beijers, Achter Sint Pieter 140, 3512 HT Utrecht, 030-310958.
14 oktober.

christie's, Rokin 91, Amsterdam, 020-231505
12 november (onder voorbehoud).

van stockum, Prinsegracht 15, Den Haag, 070-649840.
3-6 december. Boeken en prenten.

Beurzen

haarlem. Nederlandse antiquarenbeurs. Beyneshal, Stationsplein, tegenover Centraal station. 1, 2 en 3 november.

Tentoonstellingen

Nederlandse letterkunde in oorlogstijd

In de tentoonstellingsruimte van de Koninklijke bibliotheek wordt van 13 september tot en met 31 oktober een expositie gehouden over de Nederlandse literatuur die tijdens de tweede wereldoorlog zonder bezwaar van de Duitse bezetter kon verschijnen. Naast publikaties van uitgesproken nationaal-socialistische uitgeverijen als de Amsterdamsche Keurkamer worden boeken getoond die weliswaar niet illegaal of anti-Duits waren, maar die toch ook niet tot de fascistische literatuur gerekend kunnen worden. Eveneens wordt aandacht geschonken aan onderwerpen als: de genazificeerde tijdschriften De Nieuwe Gids en Groot Nederland; auteurs die weliswaar lid waren van de Kultuurkamer maar een officiële prijs van het Departement van volksvoorlichting en kunsten weigerden; auteurs die zowel clandestien als niet-clandestien publiceerden; reacties in fascistische bladen op de clandestiene literatuur; en de discussie in nationaal-socialistische kring over Simon Vestdijk.

De expositie is samengesteld door het Bureau voor de bibliografie van de Neerlandistiek. De Koninklijke bibliotheek verzorgt de catalogus van de tentoonstelling. Hierin wordt tevens in enkele artikelen een aantal facetten van de toegelaten literatuur in oorlogstijd belicht. De catalogus kost f 5,-.

adres: Prins Willem Alexanderhof 5, Den Haag.
geopend: maandag tot en met zaterdag 9.00-17.00 uur; zondag 13.00-17.00 uur.

Gedrukt voor de stad.

De Amsterdamse Stadsdrukkerij is één van de oudste gemeentediensten in die stad. Van 17 september tot en met 1 december aanstaande is in het prentenkabinet van het Amsterdams historisch museum een tentoonstelling ingericht onder de titel: ‘Gedrukt voor de stad. 250 jaar Stadsdrukkerij van Amsterdam te gast in het Historisch museum’. Dat ‘te gast’ slaat er op dat het de drukkerij, niet het museum, is die de tentoonstelling organiseert.

De 250 jaar begonnen op 29 januari 1735 toen het Amsterdamse stadsbestuur besloot het stedelijk monopolie voor de uitgave van de Amsterdamsche courant voortaan aan de stad te houden. Zo was de krant makkelijker te controleren, en de zaak bracht nog geld op ook. In 1796 werd besloten dat de ‘Stadscourantendrukkerij’ voortaan al het stedelijk drukwerk moest gaan verzorgen. De naam werd veranderd in ‘Stadsdrukkerij’, en zo is het tot heden gebleven.

De hoeveelheid uitgaven nam in de loop der jaren gestaag toe, zeker na 1851 toen (op grond van de Gemeentewet) het Gemeenteblad en de gemeentelijke jaarverslagen gingen verschijnen. Mooi was het allemaal niet. Dat gold zeker voor de Amsterdamsche courant. Daarvan vond een commissie in 1848 overigens niet alleen het papier slecht en de letters onleesbaar: ook het nieuws was steevast al elders verschenen. Vijf jaar later ging de krant in andere handen over.

Pas aan het begin van deze eeuw werd de drukkerij op moderne leest geschoeid; zoals dat hoort na een rapport met reorganisatievoorstellen. Het was vooral E.J. de Groot, die in 1901 directeur werd, die er vaart achter zette. In 1917 kwam een nieuw gebouw aan de Voormalige Stadstimmertuin gereed, waarin het bedrijf ook nu nog gevestigd is. Maar De Groots belangrijkste verdienste is wel dat hij de moderne typografische vormen bij de drukkerij introduceerde.

De tentoonstelling laat zien hoe in de twintigste eeuw de typografische modes elkaar opvolgden: een heldere stijl aan het begin voor de eeuw wijkt voor het overdadige Amsterdamse school-drukwerk in de jaren twintig en dertig, etc. De jaarlijkse kalenders, ontworpen door vooraanstaande vormgevers, ontbreken uiteraard niet op de expositie. Verder een overzicht van druktechnieken, werkomstandigheden en huisvesting van de Stadsdrukkerij. Bovendien toont de tentoonstelling hoe men in de achttiende eeuw de Amsterdamsche courant maakte, en hoe men het nieuws ervoor verzamelde.

adres: Kalverstraat 92, Amsterdam.
geopend: dinsdag tot en met zaterdag van 10.00-17.00 uur; zondag 13,00-17.00 uur.
In de week van 27 oktober tot en met 3 november is het museum gratis toegankelijk.

[p. 31]

Treebus bij Meermanno

Van begin oktober tot eind november wordt in het Rijksmuseum Meermanno Westreenianum/Museum van het Boek een overzichtstentoonstelling gehouden van het werk van de typograaf Karel F. Treebus, die werkzaam is als vormgever bij de Staatsuitgeverij. Treebus verzorgt de vormgeving van de meeste catalogi en affiches van Meermanno. Op de expositie zijn affiches, catalogi, periodieken (bijvoorbeeld het Bulletin van het Rijksmuseum) en serie-publicaties (zoals de Nederlandse monumenten voor geschiedenis en kunst) te zien. Eén van de recente door hem verzorgde werken is het dit voorjaar verschenen boek van Renate Rubinstein over prins Willem Alexander. In 1982 verscheen Treebus' Tekstwijzer, een gids voor het grafisch verwerken van tekst, een boek dat nu al beschouwd wordt als een standaardwerk over de praktijk van de grafische vormgeving.

Ter gelegenheid van deze tentoonstelling verschijnt een publicatie met bijdragen van verschillende auteurs.

adres: Prinsessegracht 30, Den Haag.
geopend: maandag tot en met zaterdag 13.00-17.00 uur; zon- en feestdagen gesloten.

Rond de eeuwwisseling zag de zetterij van de Amsterdamse stadsdrukkerij er zo uit. De zetterij was toen gevestigd in de Nes.

[p. 32]

Oud en nieuw in utrecht

Rijksmuseum het Catharijneconvent is gewijd aan de geschiedenis van de godsdienst. Steeds weer organiseert het inventieve en tot de verbeelding sprekende tentoonstellingen die met religie en geschiedenis te maken hebben. Tot hun collectie behoort bovendien een aantal middeleeuwse handschriften. Het zijn deze handschriften die de aanleiding waren voor de kleine maar bijzondere expositie die van 1 oktober tot 3 november te zien is.

De grafisch kunstenaar Marjon Mudde - tegenwoordig werkzaam in Parijs - is sterk geboeid door letters, en door de vormgeving van handgeschreven boeken. Haar album Codicologie werd geïnspireerd door een aantal handschriften uit het Catharijneconvent. Elk van de zeven prenten correspondeert met één van de fases in het vervaardigen van een handschrift. Ook in de namen van de prenten komt dit tot uiting. Zo heet nr. 1 ‘Uitgevouwen binion met lijngaatjes’, en nr. 7 ‘De eerste handeling van de verluchter: het aanbrengen van het bladgoud’. De prenten zijn in een oplaag van 50 stuks per nummer gedrukt bij Luc Guerin, Ateliers Lacourière et Frélaud te Parijs.

Op zichzelf is een tentoonstelling van een aantal prenten van een jonge kunstenares niet zo bijzonder (geheel afgezien dan van de kwaliteit van het hier geëxposeerde materiaal) - maar het bijzondere van de expositie in het Catharijneconvent is dat ook de handschriften die tot inspiratie dienden konden worden getoond.

adres: Nieuwegracht 63, Utrecht
geopend: dinsdag tot en met vrijdag 10.00-17.00 uur; zaterdag en zondag 11.00-17.00 uur.

Amsterdam in het rijksprentenkabinet

Van 5 oktober 1985 tot en met 12 januari 1986 wordt in de expositiezalen van het Rijksprentenkabinet de tentoonstelling ‘Amsterdam van binnen en van buiten’ gehouden. Het thema van de expositie is de stad Amsterdam en haar directe omgeving, dus binnen en buiten de veste. Niet alleen zijn er exterieurs te zien maar ook interieurs. In grote lijnen wordt de ontwikkeling van het getekende en in prent gebrachte Amsterdamse stadsgezicht getoond, te beginnen bij de vogelvluchtkaart van Cornelis Anthonisz en eindigend met werken van George Hendrik Breitner, Isaac Israels en Willem Witsen. Op de tentoonstelling worden alleen prenten en tekeningen uit de collectie van het Rijksprentenkabinet getoond. Daardoor zijn niet alle perioden, bijvoorbeeld die van de romantici uit het begin van de negentiende eeuw, even goed vertegenwoordigd. Bij de expositie verschijnt, zoals gebruikelijk, een vouwblad (nr. 22) met een korte inleiding en een lijst van de tentoongestelde werken.

adres: Stadhouderskade 42 (rechter hoofdingang), Amsterdam.
geopend: dinsdag tot en met zaterdag 10.00-17.00 uur; zondag 13.00-17.00 uur.

Marjon Mudde, ‘La méthode de pliage à Paris’.
Links: detail.