De Boekenwereld. Jaargang 1

[p. 20]

Catalogi
A.A. Boers

Een schat aan boeken in drie catalogi

Catalogus 18 van Reflex in Utrecht is wel zeer karig en schriel wat vormgeving en annotatie betreft. Er kon geen enkele afbeelding van af hoewel bij 25 nummers de prijzen (soms ver) boven de f 1000,- liggen. Ik vind het dan ook volkomen misplaatst voor deze catalogus f 4,- te vragen. De inhoud van de catalogus biedt evenwel vele bibliofiele kleinoden. De afdeling clandestiene drukken bevat vier eerste drukken van Gerrit Achterberg, Eurydice (f 450,-), Huis (f 475,- met ‘kleine inperfektie op voorzijde omslag’. Inperfektie! een onduidelijke term met een bizarre spelling.), Meisje (f 1400,-, gedrukt door H.N. Werkman) en Morendo (f 145,-). Van H.N. Werkman staan in totaal zeventien uitgaven in de catalogus, waaronder een opvallend mooi exemplaar van de Turkenkalender 1942 (f 6500,-). Van de 5 Ponden Pers is o.a. Ten Poems van Emily Dickinson opgenomen (f 600,-). Nr. 212, Canada, een gedicht met foto , van Beatrix en Irene (zonder plaats, uitgever en jaar) en 213, De Heere geeft ons groote stof (Heemstede: Frans Enschedé en Em. Lefebvre, 5 mei 1945) zijn niet in De Jong opgenomen. Men kan ze voor respectievelijk f 150,- en f 125,- bij Reflex kopen. Van het standaardwerk van Dirk de Jong, Het vrije boek in onvrije tijd. Bibliografie van illegale en clandestiene belletrie. (Leiden, 1958) ligt overigens een reprint (Schiedam, 1978) voor f 27,50 bij de Slegte.

Uniek is nr. 614, de vijf clandestiene drukken uitgegeven door Hans Aalderink, die in slechts enkele exemplaren getypt zijn. De collectie is volgens Reflex in geen enkele openbare of particuliere verzameling compleet aanwezig. De prijs wordt niet aangegeven en kan men slechts op aanvraag aan de weet komen. Een ergerlijke gewoonte! Een indicatie geeft een tweede exemplaar van Spervuur in inkt, dat afzonderlijk wordt aangeboden voor f 2500,-! De collectie zou natuurlijk gekocht moeten worden door de UB van Leiden die de grootste verzameling van clandestiene drukken in haar collecties bewaart. De catalogus vervolgt met 6 uitgaven van Non Pareil, 81 van De Roos en 42 van Sub signo libelli. In de afdeling Nederlandse literatuur vinden we vele gesigneerde en luxe exemplaren, waaronder exemplaren met een pagina van de autograaf. Nr. 351 zijn de stencils van Herenleed i-iii van Cherry Duyns en Frank Palmer met aantekeningen van Armando (f 150,-). Nr. 432 is Neerbraak van F. Harmsen van Beek met toegevoegd de drukproef met correcties van het verhaal ‘Het meest gekuste hondje van Europa’ voor Maatstaf en het typescript (Reflex noemt dat typoscript) met zetaanwijzingen van Gerit Komrij van ‘Het sprokkeltje van de duizendpoot’ (f 275,-). Van Willem Frederik Hermans is o.a. een gesigneerd exemplaar van Dinky Toys opgenomen (Parijs: Mandarijnenpers, 1976; f 900,-). Van Gerrit Komrij staat in de catalogus een van de negen exemplaren gebonden in slangenleer met handgeschreven sonnet en een extra ets van De bibliofiel (Rotterdam: Bebert, 1980; f 600,-). Het debuut van Leopold, Verzen uit 1912 heeft een opdracht van Boutens aan K.J.L. Alberdingk Thijm en heeft een ‘heel licht beschadigd omslag’. Reflex wil er f 2500,- voor hebben, vergelijk de f 3800,- van Schuhmacher in diens Boutens en Leopoldcatalogus. Opvallende nummers zijn verder 461, Verzen van Marsman (Zeist, 1923; f 900,-), 475, een exemplaar op zwaar papier van Nescio's Dichtertje, de Uitvreter, Titaantjes (Haarlem, 1918; f 1500,-) en 504, Sonnetten en verzen in terzinen geschreven, het debuut van Henriëtte Roland Holst-Van der Schalk (Amsterdam, 1895) met de opdracht ‘Voor onze lieve moeder van haar kinderen Jet en Rik. 14 januari ‘96’. Uit de bibliotheek van Adriaan Roland Holst met zijn door Rik Roland Holst ontworpen ex libris (f 2500,-).

Van Simon Vestdijk staan in de catalogus 29 nrs. eerste drukken en gesigneerde exemplaren, waaronder vijf met een opdracht aan Ans Koster. Het exemplaar van Strijd en vlucht op papier (Maastricht: Stols, 1939) werd door Vestdijk tijdens de Duitse bezetting in zijn tuin begraven. ‘Band en schutbladen zijn dus wat gevlekt’ (f 900,-).

Catalogus 28 van Bubb Kuyper beschrijft 185 boeken om 1985 gelukkig mee te beginnen. De catalogus is alfabetisch ingericht en dit verlaten van enige systematiek zorgt voor een boeiende en afwisselende lectuur, zodat de lezer bijvoorbeeld van nr. 9, G. Apollinaire, Cortège priapique (en andere erotica), door Edgar du Perron in 1939 gedrukt (f 550,-) bij nr. 10, de facsimile-uitgave van de Vingboons-atlas (f 600,-) terecht komt. Nr. 17 zijn de aantrekkelijke 10 delen Bibliotheek in miniatuur (Amsterdam, 1823; f 1000,-). Het volgende nummer is een interessante band in blauw marokijn, met de wapens van koning Willem i, gebonden door A. van Rossum (f 950,-). Zeldzaam is de aangeboden complete reeks van De Denker, een van de achttiende-eeuwse spectatoriale geschriften (Amsterdam, 1764-1775; 12 delen, f 975,-). Bijzonder begerenswaardig voor schakers lijkt mij nr. 62, H.R. Frisch, The statistical appraisal of chess. How to break the Russian hegemony. Een typescript met zes brieven van de auteur aan Max Euwe (f 500,-). Gezien de huidige eindeloos durende strijd om het wereldkampioenschap in Moskou heeft het werk weinig invloed gehad! Nr. 67 is het debuut van Maurice Gilliams, De flesch in zee, met een opdracht van de auteur (z.pl., 1929; f 600,-). Nr. 116.

[p. 21]

R. Mengelberg, 50 jaar Concertgebouw 1888-1938 is vergezeld van twee foto's van Willem Mengelberg (f 250,-). In Kuypers annotatie bij nr. 121, L. Mozart, Grondig onderwijs in het behandelen der viool (Haarlem, J. Enschedé, 1766; f 2750,-) komt - begrijpelijk en vergeeflijk - enig Haarlems chauvinisme om de deur kijken. Hij had beter kunnen verwijzen naar pag. 274-276 van F.A. Janssen, Zetten en drukken in de achttiende eeuw. David Wardenaar's beschrijving der boekdrukkunst (1801). Haarlem (!), 1982:

De typografische methode, waarbij de muziek werd gezet uit losse staafjes die stukjes notenbalk al of niet voorzien van noten bevatten, is waarschijnlijk door de Parijse drukker Pierre Attaignant in of even voor 1527 uitgevonden.

Doordat deze methode onbevredigende resultaten opleverde bij meer gecompliceerde instrumentale muziek, werd er vanaf ca. 1600 door middel van plaatdruk gedrukt. In het midden van de achttiende eeuw liet de Haarlemse lettergieterij Enschedé, na experimenten van Rosart, Johann Michael Fleischman op basis van de typen van Breitkopf muziektypen snijden. De uitgave van Mozarts Grondig onderwijs wordt door Wardenaar in 1801 luid bejubeld: ‘zoo overschoon gezet en gedrukt, dat het den roem van alle kunstkenners heeft weggedragen’. Nr. 180 van de catalogus tenslotte wordt gevormd door twee ontwerpen van Piet Zwart, die in de literatuur niet beschreven zijn. Het betreft briefmodellen voor Drukkerij Trio, als appendix toegevoegd aan het kerstnummer van het Drukkersweekblad 1928 (f 500,-).

De faam van De Boekenwereld verspreidt zich blijkbaar snel want uit New York stuurde het vermaarde antiquariaat Lathrop C. Harper (300 Madison Avenue, New York City 10017) zijn catalogus nr. 239 naar de redactie. Deze prachtige, rijk geïllustreerde catalogus bevat een imposante reeks incunabelen en zestiende-eeuwse drukken. Ik wil hier alleen iets zeggen over de nrs. 88-98, boeken gedrukt in de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden.

Nr. 88 is Pseudo-Bonaventura, Centiloquium (Zwolle, Johannes de Vollenhove, Willem van Bakerwert, Peter van Os, 1479), nr. 92 Pseudo-Augustinus, Manuale de aspiratione anime ad deum (Aalst: Dirk Martens, niet na 1487). Door dezelfde drukker werd een jaar later nr. 93 gedrukt, Joannes Chrysostomus, Ad Stagirium monachum de providentia Dei. Op 22 november 1984 werd er bij Sotheby's in Londen een uiterst interessante en begerenswaardige verzamelband met vier incunabelen geveild, waarin zich de zelfde bovengenoemde aan Augustinus toegeschreven tekst bevond, maar nu in de uitgave uit 1473 van de eerste drukkerij van Dirk Martens in Aalst, toen hij met Johan van Westfalen samenwerkte. Uit dezelfde drukkerij bevond zich in de band ook het Speculum conversionis peccatorum van Dionysius Cartusiensis (1473). Het eerste onderdeel was het Cordiale quattuor novissimorum van Gerard van Vliederhoven, dat door de ‘Drukker van Alexander Magnus’ circa 1475 gedrukt werd. Als deze drukker gelijk te stellen is met Gherardus Leempt dan zou het boek in Utrecht zijn gedrukt. De unieke band werd voor $27.000 door Lathrop Harper en Laurence Witten gekocht. Nr. 94 uit de catalogus is Jacobus de Gruytrode, Colloquium peccatoris et crucifixi jesu Christi (Antwerpen: Gerard Leeu voor Claes Leeu, 1488).

Tenslotte kan ik deze keer maar liefst vier eerste catalogi signaleren: van het Alkmaars antiquariaat, Ariëns Kappers, de Boek en strip(ver)wijzer en Guus Willemsen, de laatste met een nulde catalogus. Ik wens hen allen veel succes!