De Boekenwereld. Jaargang 1

[p. 30]

Agenda

Tentoonstellingen Meesters der zwarte kunst

In het Rijksprentenkabinet is tot en met 16 december nog het overzicht van de recente aanwinsten op het gebied van prenten en tekeningen te zien. Van 21 december 1984 tot en met 3 maart 1985 zal een tentoonstelling gehouden worden over de zwartekunstprent, ook wel mezzotint genoemd. Met deze techniek kunnen fluweelachtige effecten en fraaie overgangen van donker naar licht bereikt worden.

Aan de wieg van de zwartekunst-techniek staat de naar Holland uitgeweken Duitse edelman Ludwig von Siegen, die dit nieuwe grafische procédé in 1642 voor het eerst toepaste. Door toedoen van Prins Ruprecht van de Palts heeft de mezzotint in Holland grote bekendheid gekregen. Samuel van Hoogstraten schreef in 1678 in zijn Inleyding tot de hooge Schoole der Schilderkunst dat hij van ‘Prins Robbrecht Paltsgrave, of van yemant anders voor hem’, voor het eerst van de zwartekunst gehoord had. In zijn boek beschreef hij het nieuwe grafische procédé als volgt:

de plaeten wel geschaeft zijnde, worden heene en weder kruiswijs overschrabt, wel dicht over een, zoo dat de gansche plaet, alsmenze liet drukken, al geheel zwart zoude zijn; hier op sponsien sy haer voorgenomen werk, en beginnen dan, met bruineeryzers, de plaetsen, die lichtst moeten zijn, geheel te effenen, en de rest na vereisch minder; in manier als of men het gout op zwarten toets teykende, of liever met licht Kryon op zwart papier: en dezen vond wort de zwarte kunst genoemt’.

De belangrijkste zeventiende-eeuwse meesters van de zwartekunst in ons land zijn de Vaillants, Abraham Bloteling, Pieter Schenk, Cornelis Dusart, Jacob Gole en de Verkoljes. In Engeland werd de mezzotint in de achttiende eeuw vooral bekend door de portretten van de hand van Godfried Kneller, Josua Reynolds en John Zoffany. De tentoongestelde werken zijn gekozen uit het rijke bezit van de nationale grafiekverzameling. De zwartekunst-verzameling van het Rijksprentenkabinet berust hoofdzakelijk op twee collecties, namelijk de achttiende-eeuwse verzameling van P.C. Baron van Leyden en de collectie van dr. P. Verloren van Themaat die in 1906 door het Rijksprentenkabinet werd aangekocht.

adres: Stadhouderskade 42 (rechter hoofdingang), Amsterdam.
geopend: dinsdag tot en met zaterdag 10.00-17.00 uur; zaterdag en zondag 13.00-17.00 uur.

Samuel Jessurun de Mesquita

Vanaf 14 december 1984 tot begin maart 1985 zullen in Rotterdam en in Amsterdam twee tentoonstellingen over de kunstenaar Samuel Jessurun de Mesquita (1868-1944) worden gehouden.

In Museum Boymans van Beuningen te Rotterdam ligt de nadruk op een collectie tekeningen, die kort geleden door die instelling zijn verworven. Deze verzameling bestaat voornamelijk uit zogenaamde sensitivistische tekeningen, karikatuurachtige impressies van mensen en situaties. In Amsterdam in het Joods historisch museum wordt een overzicht getoond van het grafische werk van de kunstenaar aangevuld met tekeningen. Er zullen ook voorwerpen te zien zijn uit de tijd dat hij als sierkunstenaar binnen de Nederlandse kunstnijverheidbeweging werkzaam was.

Ter gelegenheid van de twee tentoonstellingen verschijnt een door Meulenhoff uitgegeven monografie over Samuel Jessurun de Mesquita. Dit werk is het eerste boek sinds zestig jaar dat geheel aan deze kunstenaar is gewijd.

Boymans van Beuningen adres: Mathenesserlaan 18-20, Rotterdam, geopend: dinsdag tot en met zaterdag 10.00-17.00 uur, zondag 11.00-17.00 uur.
Joods historisch museum adres: Waaggebouw, Nieuwrüarkt, Amsterdam, geopend: dinsdag tot en met zaterdag 10.00-17.00 uur, zondag 11.00-17.00 uur.

Kurt Löb, boekkunstenaar

Van 15 december 1984 tot en met 3 februari 1985 is in het museum van Assen een overzicht te zien van het werk uit de periode vanaf 1952 van de Amsterdammer Kurt Löb als vormgever en illustrator van boeken. Getoond worden de boeken, in vele gevallen in verschillende exemplaren, een aantal van de originele tekeningen en een hoeveelheid schetsen die het ontstaansproces van illustraties en boekomslagen laten zien. Bij de expositie is een catalogus verschenen met een uitgebreide inleiding van prof. dr. E. Braches en een oeuvrecatalogus van Lobs werk op dit gebied. Prijs: f 14,-. De tentoonstelling is na Assen te zien in München, Hamburg, Offenbach, Amsterdam en Enschede.

adres: Brink 1, Assen.
geopend: dinsdag tot en met vrijdag 9.30-17.00 uur, zaterdag en zondag 13.00-17.00 uur.

[p. 31]

1. Houtsnede van Samuel Jessurun de Mesquita.

Negentiende-eeuwse historieprenten

In het Amsterdams historisch museum is van 7 december 1984 tot en met 3 maart 1985 een tentoonstelling te zien van historieprenten uit de vorige eeuw. In de zestiende, zeventiende en achttiende eeuw was het overbrengen van nieuws één van de belangrijkste redenen om een dergelijke prent te maken. Behalve mondeling kon het publiek dan door middel van een afbeelding kennis nemen van gebeurtenissen die elders hadden plaatsgevonden. Die konden variëren van een heroïsche overwinning op de vloot van een vreemde mogendheid of de lafhartige moord op een hooggeplaatste ambtsdrager, tot het feestelijk hangen van een aantal oproerkraaiers of het verliezen van een veldslag.

Onder invloed van allerlei technische ontwikkelingen werd de nieuwswaarde van historieprenten in de vorige eeuw aanzienlijk minder. Door nieuwe druktechnieken bijvoorbeeld konden kranten en tijdschriften in grotere oplagen worden gedrukt, en ze werden ruimer verspreid toen het vervoer werd gemoderniseerd. Losse prenten waren toen niet meer zo noodzakelijk als informatiebron. De historieprent kreeg in die tijd méér de functie van een souvenir.

Zo leverden de talloze geboorten, sterfgevallen en regeringsjubilea van ons vorstenhuis stof voor een eindeloze reeks prenten. Ook de vele herdenkingen van - thans vaak als volstrekt onbeduidend beschouwde - voorvallen uit onze vaderlandse geschiedenis vormde een bron van inspiratie.

Op de expositie in het prentenkabinet van het Amsterdamsch historisch museum is een veertigtal voorbeelden te zien van negentiende-eeuwse historieprenten.

adres: Kalverstraat 92, Amsterdam.
geopend: dinsdag tot en met zaterdag 10.00-17.00 uur, zondagen, eerste en tweede Kerstdag 13.00-17.00 uur.