Boec van den houte

Van den drie gaerden.

Van den hout daer aen verstarf
der maeghede zoen om ons bedarf,
heb ic ghelesen, hoet ghewies.
nu bidde wij Gode dies
dat hi mi zulke leringhe zeinde
dat ic van beghin ten einde
alle dese pointen moeghe vertrecken
zonder loeghelike vlecken.
wat hulpt dat ic vele vertoghe
dit ghedicht in langher prologhe.

Adaem was die ierste man
die oyt menschen vorme ghewan.
ende hoe hi bi zijns wijfs rade
creech swaer vernoy ende groten scade
ende van eenre cleinre spise
ghewijst waert vten paradise,
bi wat zaken dat dat ghesciede
weten noch wael vele liede.
daer om laet ict achter bliuen,
dat ic daer niet af en wil scriuen.
het zijn vele liede die hebben ghehoert
van des quaden Cayns moert.
hi was Adaems ierste kijnt.
in nide wart hi zo verblijnt
dat hi bi rade des duuels fel,
doet sloech zinen broeder Abel.
doe Adaem dese moert vernam,
doe wart hi in hem zeluen gram.
hi sprac: "wats mi ghesciet, keytiue?
bi den ghewerke van minen wiue
is mi dit comen ende menich blame.
nu en wil ic met haren lichame
tedoene hebben nemmerme.
Abels moert doet mi zo we."
daerna en was Adaem met Yeuen nie
vleeschelijc in hondert jaren drie.
God gheboet teinden driehondert iare
Adaem dat hi met Yeuen ware
ende ghemeinscap hadde met hare liue
alse een man met zinen wiue.
daer wan hi zonder beiden een kijnt,
dat Seth hiet ende den vader zijnt
ghehoersam was ende onderdaen,
alse ghi hier na wel zoelt verstaen.
doe Adaem hadde gheleeft .ix^c. iaer
ende dertich wael naer,
doe was hi van ouder cranc

[fol. 210vb]

 

ende van aerbeide ghemanc.

 

doe stoent hi metter spade ende wrochte

50

zo moede dat hi niet meer en mochte.

 

hi loende ouer zinen spade ende ruste.

 

luttel hem zijns leuens luste.

 

cranclijc stoent hi ende stan.

 

Seth, zinen zoene, riep hi an

55

in deser maniren ende seide:

 

"lieue kijnt, gaet zonder beide

 

op gherechte vaderlike minne

 

toten inghel Cherubinne.

 

dien zoeldi vijnden voer tparadijs.

60

bidt hem dat hi v maec wijs

 

hoe langhe tijt ic zal ghemissen

 

des olys der ontfarmenissen,

 

die mi God zelue dede belouen,

 

doe ic van danen wart ghescrouen.

65

en weset van den inghel niet ueruaert,

 

al draeght hi een vierich swaert.

 

hi hoedt daer mede die zaeleghe stede,

 

daer rust in is ende ewelijc vrede."

 

Seth sprac tot zinen vader:

70

"ic ben ghereet tedoen algader

 

wat v is lief ende ghi ghebiet.

 

mer ic en weet des weghes niet."

 

hi sprac: "zoene, gaet op minen troest

 

ende uolghet den weghe recht int oest

75

- dat ic v zegghe merket wale,

 

hent dat ghi coemt tot enen dale,

 

dat gheheten is dal van Ebroene.

 

daer volghet enen weghe groene,

 

daer die zelue voetstappen staen

80

die met rouwen quamen ghegaen

 

ic ende vwe moeder mede,

 

doe ons die inghel ontseide die stede

 

die wij bi onzer scout verloren.

 

noch staen die zelue voetsporen

85

verualuwet. daer en wies nie vut

 

no loef, no gras, no ander cruut.

 

ic zeg v ouer ene waerheit:

 

ghi zelt daer vernemen ene claerheit

 

comende uter zaeligher stede

90

met roec ghemanc der zoetichede.

 

alsghi dat ziet veruaerdu niet."

 

Seth na desen van dane sciet.

 

hi dede dat hem zijn vader bat,

 

hi streec al den zeluen pat

95

toten dale van Ebroene.

 

hi hadde goeden wille tedoene

 

dat hem zijn vader hadde beuolen.

 

hi gheraecte zonder dolen

[fol. 211ra]

 

al daer die voetstappen stonden

100

verdroghet om Adaems zonden.

 

zo langhe volghede hi hen naer

 

dat hem ommoette ene scoenheit claer,

 

die vten paradyse quam.

 

doe Seth die claerheit vernam,

105

hi wart veruaert harde sciere.

 

hi waende gheneken enen viere.

 

doe peinsde hi om die claerheit

 

daer hem zijn vader af hadde gheseit,

 

die hem tieghen comen zoude.

110

doe trat hi daerwaert alse die boude

 

ende trat ter doere met stouten zinne

 

ende vant den inghel Cherubinne

 

voer tparadijs met enen swaerde.

 

die inghel vraghede wat hi begaerde,

115

wat hi iaghede of wat hi zochte

 

of wat boetscape dat hi brochte.

 

Seth sprac: "ic coem van Adame,

 

die met groter misquame

 

zinen licham heeft versleten.

120

hi bidt v dat ghi hem doet weten

 

ene gherechte zekerhede

 

des olys der ontfaermichede,

 

die hem God zelue dede belouen,

 

doe hi van henen wart ghescrouen."

125

die inghel sprac: "wel zoete minne,

 

biedt v hoeft ter doeren inne

 

ende ziet alomme int paradijs!

 

met recht moeghdi hem gheuen prijs

 

- dat weet ic wel - vor alle die steden

130

die den hemel zijn beneden.

 

vraghet mi wat ghi daer siet.

 

ic saels v maken een bediet."

 

Seth boet zijn hoeft der doeren in.

 

hem verfroyde herte ende zin.

135

hi zach meerre scoenheit daer

 

- dat dar ic zegghen ouerwaer,

 

dan enich menschlijc ghedochte

 

in hem zeluen begripen mochte.

 

die crude gauen zoete lochte.

140

bome van mengherande urochte,

 

die zach hi daer scone staen.

 

Seth liet zine oghen omme gaen.

 

midden in des paradijs pleine

 

daer zach hi ene scone fonteine,

145

die haer deilt in vier riuiren,

 

alsons die meester noch visiren.

 

die ene was Gyon ghenant

 

ende loept ouer een lant,

 

dat heit Auelat.

150

dat maecsi met haren water nat.

[fol. 211rb]

 

daer vijntmen dat alre beste gout

 

dat aertrike binnen houdt.

 

oec vijntmen daer diere stene.

 

dander riuire die ic mene,

155

heit Ewon in minen wane

 

ende loept int lant der moriane,

 

dat wij heiten swarte liede.

 

die dorde riuier in corten bediede

 

heit Tygris, alsict versta,

160

ende loept int lant van Azia.

 

die vierde riuier - des zijt ghewes,

 

die is gheheten Eufrates

 

ende loept om dese werelt al.

 

haer groette enheuet ghetal.

165

op die fonteine scoen ende claer,

 

die Seth verzien heeft aldaer,

 

stoent een boem ghewassen groet.

 

alle zine telghen waren bloet.

 

hi ne droech vrochte noch blade

170

noch scors. dat dochthem wesen scade

 

dat hi ghewassen stoent zo hoghe

 

ende verdort was also droghe.

 

Seth sloech zine oghen neder ende zach

 

dat in den boem ghewonden lach

175

een serpent eyselijc ende groet.

 

die wortele van dien bome bloet

 

liepen doer die aerde diep in die helle.

 

daer zach hi die ziel van Abelle.

 

hi zach daer zonderlinghe wonder

180

an dien boem bouen ende onder.

 

op thogheste van den bome lach

 

een kijnt, alsic v zegghen mach,

 

nijboren, in doeken ghewonden.

 

hi horet wenen ten zeluen stonden.

185

doe Seth aldit hadde besien,

 

doe keerde hi weder met dien,

 

daer hi den inghel staende vant.

 

hi begonde teuraghen altehant

 

wat dat clene kijndekijn meende,

190

dat op den boem lach ende weende,

 

die daer al verdort stont.

 

die inghel sprac: "ic maect v kont:

 

dat kijnt daer ghi om vraghet,

 

dat zal noch an ene zuuer maghet

195

ontfanghen menschelike figure

 

bouen den loep der nature.

 

zo zal God hebben dat kijnt ghemene

 

met eenre maghet die allene

 

zal weder vijnden die ghenade

200

die Adaem bi Yeuen rade

 

verloes met onghehoersamheden.

[fol. 211va]

 

daer zi beide aen misdeden,

 

dat zal tkijnt allene becopen,

 

alse die iaren zijn om ghelopen

205

volcomelike in haren tiden.

 

niet eer en mach Adaem verbliden.

 

dolie der ontfermecheden

 

sal den kinde vut sinen leden

 

gheperst werden soe vtermaten

210

dattie vader daer bi sal laten

 

hem ghenoeghen van alre scout

 

die hi opten mensche hout.

 

aldus doet uwen uader teweten

 

dat ghi zaghet een kijnt ghespleten

215

vter herten der godlichede,

 

dat zoen zal heiten ende vader mede

 

ende storten zal zijn heilighe bloet

 

an thout dat noch wassen moet

 

van drien corlekine tesamen,

220

die vten zeluen appel quamen

 

ende ghewassen waren van den rise,

 

daer Adaem in den paradyse

 

die vrochte af smaecte ende ghenoet,

 

daer hem God dat eten af verboet."

225

die inghel gaf Seth aldaer

 

die drie greine - dat was waer,

 

ende hieten gaen in Gods name

 

ende zeide: "alsghi coemt tot Adame,

 

zo vertelt hem algader voert

230

dat ghi hier ghesien hebt ende ghehoert.

 

drie daghe na dien dat ghine ziet,

 

zo zal hi leuen ende langher niet.

 

ghi zelt grauen den lichame

 

in enen dale scoen ende bequame

235

dat Ebron heit ende ghi wel wet.

 

ende ziet dat ghijs niet verghet:

 

alsghine legt in zijn graf,

 

die drie greine die ic v gaf,

 

die zoeldi legghen ter zeluer stont

240

onder zijn tonghe in zinen mont.

 

ende graefse met hem onder der aerden.

 

daer af zoelen wassen drie gaerden

 

ende verbaren hem euen groet.

 

die ene zal wesen cedrus ghenoet,

245

die wasset bouen alle bomen.

 

daerbi machmen den vader gomen,

 

wies moeghentheit gaet bouen al

 

die was ende is ende wesen zal.

 

die ander gherde - des zijt ghewes,

250

zal zijn ghelijc den cypres.

 

daerbi zo is bediet die zoene,

 

alse die cypres is ghewoene,

 

wanneer datmen houwet ende ondoet,

 

dat hi gheuet roeke goet.

255

noch alsmen den zoene zal blouwen,

 

hande ende voete doerhouwen,

 

ende die zide wordt oploken,

 

daer zoelen vutgaen zo zoete roeken

[fol. 211vb]

 

dat die uader daerbi zal

260

Adaems misdaet vergheten al.

 

die dorde gherde die zal wesen

 

ghelijc den pijmboem, ende bi desen

 

is ons die heilighe gheest bediet.

 

want men an den pijmboem ziet

265

dat hi menich blat vut gheuet.

 

ende alse hi alle zine telghen heuet,

 

daermede versiert hi ende bespreet

 

ende altoes euen gruene steet.

 

des ghelike machmen merken

270

den heilighen gheest an zinen werken

 

ende zinen gauen haerentaere

 

heimelijc ende openbaere

 

zo menchuoudelike heeft bespreet

 

dat menre ghetal gheen af en weet."

275

Seth en spaerde langher niet,

 

doe hem die inghel hadde bediet

 

wat an die drie gherden lach.

 

doe ne gheruste hi nach noch dach,

 

eer hi weder quam int lant

280

daer hi zinen vader uant.

 

hi vertelde hem altemale

 

van worde te worde in waerre tale,

 

als hem die inghel hadde gheseit,

 

dat die oly der onfarmicheit

285

van enen kijnde comen zoude.

 

doe verblide hem die oude

 

ende loegh als enewarf

 

binnen zinen liue, eer hi verstarf.

 

niet langhe enleuede hi na dien

290

dat hi die drie greine hadde ghesien.

 

daer hi dede zijn einde,

 

waren duuel bi gheheinde

 

ende namen die ziel in haer ghewelt.

 

Seth voerde den licham op tuelt.

295

dat was tot Ebron an die heide

 

daer hine in die aerde leide.

 

hi leghede hem in die zelue stede

 

daer God vut nam zine lede.

 

hi leide die drie greine tesamen

300

onder zine tonghe. daer af quamen

 

drie gaerdekine smal ende cranc,

 

elc om die mate eenre ellen lanc.

 

daer stondenze altoes in enen doene,

 

winters, somers euen groene,

305

twe ende dertich hondert iaer.

 

Moyses, die vantze daer,

 

doe hi dat israelsce here

 

gheleit bracht ouer trode mere.

 

hi leide tuolc doer ene woestine

[fol. 212ra]

310

daert drie daghe doghede pine,

 

want zij en vonden water engheen.

 

nochtan droeghen zij ouer een

 

dat zij sloeghen pawelioene

 

in den dale van Ebroene,

315

daer Adaem begrauen lach.

 

Moyses die drie gaerden zach,

 

mer hine wiste nochtan niet

 

wat zaken daerbi was bediet.

 

aldus liet hise daer staen.

320

hi ne dorster niet wael aneuaen.

 

des anders daghes, doet waert lechte,

 

zach Moyses, die Gods knechte,

 

staen dat ene gaerdekine

 

ten houeden van den bedde zine.

325

dander gaerdekijn dat ic mene,

 

zach hi staen recht ende clene

 

neuen zijnre rechter ziden.

 

torde zach hi te dien tiden

 

tot zijnre lochter ziden staen.

330

dat zeghet boec alzonder waen

 

dat Moyses was veruaert,

 

doe hi die ghaerden zach verbaert.

 

hi lietse staen terzeluer stede.

 

nu moeghedi horen wat hi dede.

335

hi voer van daer in Eylem.

 

al dat volc dat was met hem.

 

zij vieren daers hem luste

 

des auontijds te nemen ruste.

 

tseuentich palmen vonden zij daer

340

ende twentich fonteynen claer.

 

zij sloeghen op dat groene uelt

 

neuen dwater hare ghetelt.

 

des anders daeghs - des zijt ghewes,

 

vant die drie gaerden Moyses

345

omtrent zine bedde staen,

 

alse hi teuoren hadde ghedaen.

 

doe propheteerde hi daer of.

 

"God", seide hi, "hebs ghelof!

 

eset alsic mi beuroede,

350

zo merc ic an dese drie roede

 

dat hier is betekent mede

 

die heilighe drieuoudichede."

 

aldus liet hise daer staen.

 

hi ne dorster niet wael ane vaen.

355

hi voer denen metten luden zine

 

int lant van Raphatine.

 

daer zij dwater bitter vonden,

 

dat zij alle te dien stonden

 

dorst ghedogheden ende onghemac.

360

zoete water hem daer ghebrac.

[fol. 212rb]

 

des clagheden zij alle, ionghe ende oude.

 

zij gauen Moyses die scoude.

 

des was hi bedroeuet zere.

 

Gode bat hi, onzen here,

365

dat hi moeste zeinden zulke boete

 

daert water af moest smaken zoete.

 

want tuolc en liet hen niet gheroen,

 

doe ghinc hi in een pawelioen.

 

daer hi nam nachtruste doe

370

tot des anders daghes vroe.

 

doe hi den dach hadde versien,

 

stont hi op ende na dien

 

vant hi die drie gaerdekine groene

 

recht in den zeluen doene,

375

alse hise twewaerf hadde ghesien.

 

doe viel hi op zine knien.

 

hi bat Gode oft wesen mochte

 

dat hi hem teuoeren brochte

 

wat hi meinde met den gaerden

380

die hem alse die verbaerden.

 

vele dacht hi haere ende ghens.

 

God zeinde hem een ghepens

 

dat hi die gaerdekine op trac

 

ende menze in die fonteine stac.

385

doe verwandelde des waters bitterheide

 

al in rechter zoeticheide.

 

nu hoert hoet hierna ghesciede.

 

Moyses ende zine liede

 

zij voerden die ghaerdekine met hem

390

doer tlanscap van Raphatem.

 

zij quamen met haren scaren

 

omtrent enen berch gheuaren

 

die Synai gheheten es.

 

ende die prophete Moyses

395

hi liet die gaerdekine aldaer.

 

men leghese in een water claer.

 

hierna ghinc hi - ghelouets mi,

 

op den berch tot Synai.

 

daer was hi .xl. daghe met Gode.

400

hi bracht denen die .x. ghebode,

 

ghescreuen in twe tafelen zine

 

die beide waren stenine.

 

doe hi van den berghe quam neder,

 

voerde hi die gaerdekine zeder

405

te Moab in een conincrike.

 

daer zette hise waerdelike

 

in der aerden alle drie.

 

nadien enzach hise nie.

 

daer stonden zij wel menich iaer

410

dat zij en wiessen niet een haer

 

ende bleuen altoes in enen doene

[fol. 212va]

 

winters, somers euen groene.

 

voerwaer zeghede men ons dit

 

datze die coninc Dauid

415

vant, als ic v zegghen mach.

 

in zinen slaep aldaer hi lach,

 

quam hem een inghel teuoren

 

ende zeide: "coninc vutuercoren,

 

nu hoer wes ic di vermane!

420

rijd enwech ouer die Iordane!

 

daer zaltu vijnden drie gaerdekijn

 

die van eenre groette zijn.

 

die zaltu zetten in dinen hof.

 

daer zal een boem wassen of

425

daer die ghene zal aen versteruen

 

diet al weder zal verweruen

 

dat bi Adaem verloren waert."

 

Dauid ontwaecte ende waert veruaert.

 

die nacht leet. des morghens vroe

430

stont hi op ende reide hem toe.

 

met hem nam hi gheselscap

 

ende woude int rike van Moab,

 

dat leeght ouer die Iordane.

 

hi was in hope ende in wane

435

te vijnden die drie roeden daer

 

die Moyses ouer menich iaer

 

daer in der aerden staende liet,

 

alse hem God beual ende hiet.

 

Dauid zach ene scone stede

440

daer hi zijn bedde op maken dede,

 

omdat hi snachts rusten woude.

 

des anders daghes also houde,

 

doe hi versach des daghes lechte,

 

vant hi die drie gaerdekine rechte

445

omtrent zinen bedde staende.

 

Gode bat hi ende vermaende

 

dat hi hem moest openbaren

 

of dat die drie gaerden waren

 

die hi zochte in dat lant.

450

ene stemme riep altehant:

 

"coninc goet, dat zijn die roeden

 

die du zalt hebben in dire hoeden.

 

ende voertse binnen Iherusalem!"

 

tuolc dat comen was met hem,

455

was blide om den heilighen vont.

 

Dauid ginc terzeluerstont

 

ende toech die roeden vter erden

 

ende voeredse danen met groter werden.

 

daermense voerde ende droech

460

ende aen die zieke liede sloech,

 

worden zij gans ende alghesont.

 

dat wart den groten here cont

[fol. 212vb]

 

die Bixillus was gheheten.

 

hi ontsoef der beten

465

die hem van den roeden quam.

 

hi was veriecht ende daer toe lam

 

ende van crancheide also mat

 

dat hi met pinen dranc ende at.

 

doe men die roeden an hem stac,

470

verloes hi al zijn onghemac.

 

doe Bixillus was ghenesen,

 

voer Dauid denen met desen.

 

eer zij quamen ouer die Iordane

 

ghemoeten hem drie moriane,

475

die heiten swarte liede.

 

daer groet wonder aen ghesciede.

 

die roeden stac an hem Dauid.

 

zij worden zaen scoen ende wit

 

beide van hude ende oec van hare.

480

dat zaghen zij al openbare,

 

die daer metten coninc reden.

 

doe zij ene wile waren leden

 

die Iordane met haren scaren,

 

zij quamen bi enen berch gheuaren

485

daer een lasers man in lach

 

ende eenpaerlike daer tewonen plach.

 

want bi enen weghe was

 

ghelike als een ghemein tripas.

 

.c. iaer ende .xxx. mede

490

was die man out, ende bi der bede

 

had hi gheleuet langhe stont.

 

hi voerzeide: "mi is cont

 

dat hier een huden comen zal

 

die mi van ziekheiden al

495

ghenesen zal met heilicheden.

 

als Dauid daer quam ghereden

 

ende voer den zieken liden zoude,

 

sloech vten roeden also houde

 

ene vlamme ten berghe waert,

500

die haestelike hadde vertaert

 

aldie onghesonde vut smans leden.

 

die liede quamen toe ghereden

 

ende vonden den man al ghenesen,

 

die langhe ziec hadde ghewesen.

505

des zelues daghes voer uespertijt

 

quam binnen Iherusalem Dauid

 

ende brocht die drie roeden daer.

 

het gheuiel int tiende iaer

 

dat hi coninc was ghecoren

510

int rike dat Saul hier teuoren

 

met groten eren hadde beseten.

 

nu wil ic v voert doen weten

 

wat Dauid metten roeden dede,

[fol. 213ra]

 

doe hise bracht binnen der stede.

515

hi zettese in ene fonteine claer

 

die bi zinen houe stont aldaer.

 

des anders daeghs waende hise met loue

 

hebben gheset in zinen houe.

 

dat hem altedoene ontuacht,

520

want zij waren in der zeluer nacht

 

daer ghewortelt in den gronde,

 

dat menze niet ghetrecken en conde

 

noch van denen niet ghebrenghen.

 

God en wouds oec niet ghehenghen

525

dat zij iewer wiessen el.

 

vergadert waren zij wel

 

datmen niet en conste ghesien

 

welc een gheweset hadde van drien,

 

zonder an den hoghesten ende

530

bleuen zij datmen bekende

 

dat hadden ghesijn drie roedekine.

 

die cedrus, die cypres ende die pine

 

wiessen tesamen al in een.

 

noyt zachmen scoenre boem engheen

535

noch van hoghen, noch van grouen.

 

mer ten hoghen einde bouen

 

mochtmen openbaer aen zien

 

dat hi versceden bleef aen drien.

 

die coninc dede ten zeluen tiden

540

zinen hof leinghen ende widen,

 

datmen den boem daer binnen brochte

 

ende al met enen tune omwrochte.

 

doe hi een iaer hadde ghestaen,

 

dede Dauid daer om slaen

545

van witten ziluer enen rinc

 

die hem alomtrent vinc.

 

hi wies al tot .xxx. iaren.

 

tot elken iaerlike twaren

 

dede her Dauid, die coninc,

550

slaen enen zonderlinghen rinc.

 

dat waren .xxx. ringhe,

 

dat vele liede heiten penninghe.

 

want Iudas vercoft daer vm

 

den gods zoene Ihesum.

555

dertich iaer - dats ware dinc,

 

was Dauid gheweldich coninc,

 

na dien dat hi bracht met hem

 

die roeden binnen Iherusalem,

 

daer die zaelighe boem wies of,

560

diemen mach gheuen lof

 

bouen alden houte cleine ende groet,

 

die ie ghewies of vut aerden sproet.

 

die coninc leghede al zinen vlijt,

 

hi reide daer toe menich tijt.

[fol. 213rb]

565

hi plach tedoen ter zeluer stede

 

oetmoedelike zine ghebede.

 

hi hadde versament seluer ende gout

 

mede te copene steen ende hout.

 

hi woude ter stede een bedehuus maken.

570

mer God verbaerde hem in spraken.

 

hi zeide: "coninc, merket hier an!

 

du bist een oerloeghs man.

 

dune zalt mi gheen huus oprechten.

 

dat heeft ghedaen dijn grote uechten.

575

en onderweints di niet te doene.

 

het zal ghescien bi Salomoene,

 

die na di zal berichten trike

 

langhe tijt vreedzomlike."

 

doe die coninc Dauid verstarf,

580

trijc an Salomon verwarf.

 

hi wart gheweldich here.

 

doe brachten God in zulken kere

 

dat hi een bedehuus dede maken

 

van den alre meesten zaken

585

die hi daertoe visieren mochte.

 

het was langhe eerment uolbrochte.

 

een scoen werc houdt dat voerwaer,

 

mer een balc ghebrac hem daer.

 

die meesters ghinghen ende zochten

590

dlant dore, ende zine mochten

 

ghenen boem vijnden zo groet

 

die hem dochte tot hare noet.

 

dus ghinghen zij bedroeuet zere

 

tot den coninc ende zeiden: "here,

595

wine connen ghenen balc vijnden

 

dien wij mids int werke bijnden,

 

enzi dat ghi laet houwen of

 

den boem die staet in uwen hof

 

ghebonden metten .xxx. ringhen."

600

dat woude die coninc node ghehinghen,

 

wanten daer hadde gheset zijn vader.

 

nochtan en woude hi niet algader

 

dat scoen werc laten bederuen.

 

hi hiet den boem houwen ende keruen

605

dien timmermans, hoe dat zij wouden.

 

die .xxx. ringhe hiet hi houden

 

ende algheheel in den tempel bringhen.

 

daer zi menich iaer in hinghen

 

tenen ghemenen orbare,

610

als noetlike tedoene ware.

 

zo langhe hinghen zij aldaer

 

dat verganghen waren die iaer

 

datze die ioeden Iudase brochten,

 

ende onzen heer daer om cochten.

615

nu hoert van den boeme uoert.

 

hi lach ghehouwen ende gheboert

 

ende al ghemic tote dien werke.

[fol. 213va]

 

die meesters namen hare merke.

 

zij waenden wael legghen int pas.

620

mer als hi op gheheuen was,

 

zo docht hem emmer dat hi sceen

 

tecort vijf voete al in een.

 

alsmen hen weder leghede neder,

 

zo leinghedi vijf uoete weder.

625

dit hadde den timmermans wonder.

 

zij maten den boem bouen ende onder.

 

het was om niet dat zire aenwrochten,

 

want zine conden noch en mochten

 

van den hout ghenen balc ghemaken.

630

hi was ghewassen te andren zaken.

 

hi moesten draghen te enen scilde

 

die ons met zinen bloede wilde

 

loessen van des duuels ghewelt,

 

die ons in scalkernien helt.

635

doe die coninc hoerde zegghen

 

datmen niet en conde ghelegghen

 

tenen balc dat zaelighe hout,

 

hi dede weder gaen int wout

 

verre ende na in vele hoeken

640

enen andren bome zoeken,

 

die vonden waert ten iersten daghe.

 

dat zegghic v in waerre zaghe.

 

hi was ghemic, no min no meer,

 

ten werke daer ic af sprac eer.

645

als ic heb horen lesen,

 

lach thelighe hout na desen

 

in dien tempel op die aerde,

 

dats niemen en achte noch en gaerde.

 

daer quam een wijf teenre stont.

650

Sibilla hiet zi, dats mi cont.

 

zi ginc daer op zitten roekelose.

 

daer begonstesi af tehebben nose.

 

vut dien boem rees een brant

 

die haer cleder altehant

655

met eenre vlammen al onstac.

 

hoe lude riepsi ende sprac:

 

"o boem, helicheiden vol!

 

hoe was ic mijns zins zo dol

 

dat ic op di zitten zoude!

660

andi zal om onze houde

 

noch die gods zoene hanghen."

 

die ioeden quamen toe gheganghen.

 

met gheesselen ghinghen zise slaen.

 

zij stietenze uten tempel zaen

665

ende leghedenze in enen kerker diep.

 

zine wiste niet wat zi riep

 

van den bome, noch meer no min,

 

dan hore God zeinde in den zin.

[fol. 213vb]

 

zij deden haer zo grote noet

670

dat zi bleef in den kerker doet.

 

die ioeden ghinghen hem beraden

 

wat zij metten bome daden.

 

doe worden zij in dien begrepen

 

dat zine deden daer slepen

675

vten tempel - hoerde ic zegghen,

 

ende dedenen ouer ene beke legghen.

 

daer zine langhe lieten ligghen

 

alse tot eenre ghemeenre brigghen.

 

doe waert ghetreden daer met voeten

680

die boem daer aen lach vele boeten.

 

hierna quam tot Salomoene

 

ene coninghinne van hoghen doene,

 

om dat haer zo vele was gheseit

 

van zijnre groter wijsheit.

685

zi quam eerlike tehem

 

gheuaren binnen Iherusalem.

 

doe die vrouwe quam terbeke

 

daer thout op lach, daer ic af spreke,

 

zeinde haer God int ghedochte zaen

690

dat zire niet ouer en wilde gaen.

 

men zeeght dat zi baereuoet

 

beneuen ouer dwater woet.

 

zine dorste thout vol heilicheden

 

met haren voeten niet betreden.

695

dit versach die coninc.

 

het docht hem wonderlike dinc.

 

hi zeide: "vrouwe, bericht mi dat:

 

waer om maecti v zo nat

 

ende v rikelike ghewade?"

700

zi sprac: "coninc, bi welken rade

 

leeght dit hout te enen vonder?

 

men heit v wijs, dat heeft mi wonder.

 

witti niet dat daer aen zal

 

hanghen die behouder der werelt al?"

705

die vrouwe was, als ict versta,

 

coninghinne van Saba.

 

zi gaf daertoe stene ende gout,

 

daermen mede besloeghe dat hout.

 

Salomon, die wise here,

710

deedt nemen met groter ere.

 

men droeght in den tempel doe.

 

hi dede met stene legghen toe

 

alle die doeren grote ende clene

 

van den tempel zonder ene.

715

hi dede thout daer dwers in voeghen,

 

dat nieman en zoude moeghen

 

daer in gaen spreken zine ghebede,

 

hine neech den hout terzeluer stede.

 

alle diet teuoren hadden ghetreden,

[fol. 214ra]

720

moestent daerna anebeden.

 

Salomon starf ende na hem quam

 

een coninc ende hiet Roboam,

 

noch een ander daer na

 

ende was gheheten Abya.

725

hi nam van dien houte rene

 

tgout ende alle die diere stene

 

daert mede was beslaghen.

 

hi deedt vter doeren draghen,

 

daert binnen lach bewrocht.

730

die ioeden waren zaen bedocht.

 

zij quamen heimelike bi nachte

 

ende groeuent meer dan .xx. ghelachte

 

onder die aerde. daert in lach

 

.cc. iaer dat nieman enzach.

735

daer gheuielt, alst God woude,

 

datmen enen put niwe deluen zoude.

 

daermen tuleische in zoude dwaen

 

dat ten tempel worde ontfaen

 

van den volc van den lande,

740

alst daer quame ter offerande.

 

het was zede in die oude wet

 

datmen lammer ende caluer vet

 

te offeren plach ende ander beesten,

 

daermen hoecheit hilt ende feesten.

745

men groef den put terzeluer stede

 

daer in lach thout onzer zaelichede.

 

het was vergheten langhe stonde.

 

het hief hem zeluen vten gronde.

 

het dreef daer in een water claer.

750

zente Jan zeit ouer waer

 

dat alle daghe voer vespertijt

 

een inghel quam ende dreef iolijt

 

ende roerde dwater in die piscine.

 

wie van ziekheiden hadde pine

755

ende naest den inghel int water quam,

 

van allen pinen hi boete nam.

 

aldus dreeft thout in die piscine,

 

om dat Ihesus doer die zine

 

daer aen naect steruen wonde.

760

nu merct alle, ionghe ende oude,

 

hoe vele die godszoene doghede

 

om den mensche, eerhine verhoghede

 

ende weder bracht ter ghenaden.

 

hi wart valschlike verraden

765

van Judas, als ghi moeght horen.

 

hi quam metten ioeden voren

 

in eenre donker auontstonde.

 

den here cussede hi an zinen monde.

 

die ioeden grepen hen ane.

770

zij leiden onwaerdelike dane

[fol. 214rb]

 

tot des biscops huus binnen.

 

ic en can niet al verzinnen

 

wat onwaerden ende wat smaden

 

dat zij hem des nachts daden.

775

bi zinen barde wart hi ghetoghen.

 

dat woude hi al om ons ghedoghen.

 

des anders daghes wart hi brocht

 

voer Pylatus ende wart berocht

 

dat hi sculdich waer der doet.

780

tuolc riep al clein ende groet:

 

"me cruce desen! hi heues verboert!"

 

hare wille moest daer ganghen uoert.

 

zij sloeghenen an ene columne onzochte.

 

zij gheesseldenen zo dat men mochte

785

dat rode bloet zien lopen vut

 

doer zine ghebenedide huut.

 

nochtan en mocht zo niet bliuen.

 

zij woudenen an een cruus ontliuen.

 

des droeghen zij alle enen moet.

790

doe sprac een man die daerbi stoet:

 

"ic weet een groet hout ende dic,

 

tot zinen rugghe wael ghemic.

 

al eest out, en scaedt hem niet.

 

het drijft in der piscinen vliet."

795

die ioeden liepen daerwaert

 

ende toghent vut metter uaert.

 

thout dat langhe hier teuoren

 

ten cruce ons heren was vercoren,

 

het en bleef niet algheheel.

800

men hiewer af een dordendeel.

 

dat was die stake die opwart stoet,

 

van den cruce des kempen goet

 

die voer ons allen zeghe uacht.

 

hi nam den duuel zine macht.

805

daer op lach ghenaeghelt dwers

 

een hout van enen cypers.

 

die naghel, als ict bescreuen vant,

 

die die twe houte tesamen bant,

 

was van enen olyue ghehouwen.

810

Ihesus moest zelue met rouwen

 

zijn cruus draghen dor die stede.

 

tghemeine volc volghede mede

 

op den berch te Caluaria.

 

met rouwen quam daer Maria

815

ende zente Jan, haerre zuster zoene.

 

dese twe waren die ghoene

 

die bi hem onder den cruce bleuen,

 

daer hi naect aen wart verheuen.

 

zij sloeghen den here van menghen lande

820

twe plompe naghele dor zine hande

 

ende dor zine voete enen.

[fol. 214va]

 

dat grote carmen ende dat wenen

 

dat men aen Marien zach,

 

dats meerre dan ic v zegghen mach,

825

want die passie niet en houdt.

 

zo en ben ic tezegghen niet zo bout

 

wat zij daer zeiden, min no me.

 

mer hoerre herten was zo we

 

dat daer doer leet een swaert des rouwen,

830

doe zi haren zoene zach blouwen

 

ende hanghen in zo groter pinen

 

dat die zonne liet haer scinen,

 

die aerde beuede, die stene scoerden.

 

dat bescrijft met waren woerden

835

zente Jan ewangeliste.

 

die was die die waerheit wiste.

 

die elemente waren in vare,

 

eer Ihesus zinen gheest gaf dare.

 

een ridder quam na zire doet

840

ende stacken, daer hi hinc al bloet,

 

in zijnre ghebenedider ziden.

 

daer vut zo ran ten zeluen tiden

 

die olye der ontfarmicheit,

 

aldaer Adaem af was gheseit

845

dat hi daerbi ghenesen zoude.

 

nu bidde wij den here, ionghe ende oude,

 

die ons verloeste met zinen bloede,

 

dat hi ons neme in zine hoede.

 

des on ons God, die hemelsce vader.

850

nu zegt amen allegader. Amen.