Die eerste Bliscap van Maria

[p. 147]

Bijlage V
Verhaal der eerste bliscap, uit: Die vij blijscapen van Maria die moeder Gods. Zie de inleiding, blz. XXIX vlg.

Dit sijn die vij blijscapen van maria die moeder gods.⁺

Die ierste blijscap was dat die yngel gabriel huer die boetscap brocht, dat sij den soene gods ontfanghen soude.

Als die schoen ynghel luycefeer met sijnen ghesellen om sijnder hoverdijen wille uuten hemel was gheworpen, soe heeft god uut sijnder goetheit die menschelijcke na-||tuere ghemaeckt, op dat⁺ sij soude vervullen daer die duyvelen uut gheworpen waren, Ende den mensche geset in dat suete paradijs, daer gheen lijden en was, noch honger, noch dorst, noch gheen verdriet. Hij sach sonder letsel dat godlijcke weesen, hij converseerde daer metten ynghelen. Alle creaturen waeren hem onderdanich. Die reeden was gheordeneert in god, die sinlijcheyt en || was niet weerspeenich. O⁺ lacen! dat es nu verre van ons. Niet te min, op dat sij oeck den hemel soude moeghen verdienen, soe gaf hem god een alten sueten ghebot, Aldus seggende: ‘van alle vruchten des paradijs seldij eeten, uut ghenomen dees vrucht, want ic segge u te voren: in wat uren dat ghij daer af eeten selt, soe seldij sterven, Ghije ende alle || die van u gheboren sal worden’. Hij heeft¹⁾ god onghehorsaem⁺ gheweest ende sijn ghebot overghetreden, Alsoe hij terstont ghevoelt heeft¹⁾ die wraeck gods op hem. ‘O adam, wat hebdij ghemaect? O eva, hoe hebdij ons soe deerlijcken vermort? waer om en hebdij niet ghedacht op u arm kinderen, die ghij met duysent smaels ter hellen ghebracht hebt? Daer en soude noeyt mensche van || sijnen scepper ghesceyden hebben, en hadde u gulsicheyt⁺ ghedaen’. O lacen, wij adams kinderen, hoe suer moeten wijt bethalen sonder scult. Doen adam nu ter tijt aen mercte dat hij uut die groote glorie tot dat groot verdriet comen was, Ende doen hij die helle voer hem open sach ende voer sijn kinderen, Soe beweende hij sij[n] misdaet. Also dat die goedertierenheyt gods verweckt || wort, Op dat hij niet gheheel mistrostich sijn en soude,⁺ soe heeft god ghelooft²⁾ hem seggende: ‘en weest niet clijnmoedich,

+ Hs. bl. 1a.

+ Hs. bl. 1b.

+ Hs. bl. 2a.

1) heeft hs.: heest met een lange s.

+ Hs. bl. 2b.

1) heeft hs.: heest met een lange s.

+ Hs. bl. 3a.

+ Hs. bl. 3b.

2) ghelooft hs.: gheloost met een lange s.

[p. 148]

want van u naecomelingen sal een maget geboren worden die ic voer mijn moeder verkiesen sal. Ende dan sal ic selve u scult bethalen met mijnen preciosen bloede ende bitter doot Ende bringhen u weeder daer ghij uut ghebannen sijt’. Doen nam adam⁺ eenen moet ende trooste sijn || huysvrouwe, seggende: ‘en laet ons niet mistrostich weesen, want wij noch eens verlost sellen worden’. Dit hebben sijn kinderen voerts gheseet, Ende die oude vadere hebben hier nae soe seer verlancht, dat al hen ropen was: wanneer sal hij comen? Dit duerde meer dan vijfduysent¹⁾ jaren. Alsoe lange was den hemel ghesloten, Soe dat noeyt⁺ mensche in comen en mochte. Maer || als nu die schoen suyver bloeme maria gheboren was Ende xiiij jaren out was, soe was sij becommert met die prophecije[n] die vander toecomst huers heeren ghescreven waren. Sij verstonsse veel claerlijcker dan die propheeten diese selve ghesproken hadde[n]. Sij las dat wort dat ysayas bescrijft²⁾ int vij capittel: Ecce virgo concipiet⁺ Siet een maget sal ontfaen ende ba-||ren eenen soene wiens naem sal sijn God es met ons. Dit lesende wort sij overdinckende van deeser maget, Hoe puer ende hoe salich dat sij sijn soude die den soen gods onfanghen soude. Doen viel sij needer opter erden³⁾ ende leyde huer handen te gader, ende heeff huer ogen ten hemel wert ende riep⁺ totten hemelschen vader met bitteren tranen: ‘O almech||tich god, in wijens mont en es gheen bedroch, Al dat ghij beloft⁴⁾ hebt, dat seldij vervullen; hemel ende erde sal eer vergaen dan u worden’. Och doen sprack die suyver maget: ‘O heere, laet toch uwen thoren sincken Ende besiet hoe die vianden den armen menschen bedrieghen ende verleyen. O heere, daer en es niemant⁺ diese te hulpen comt. O heere, comt toch tot ons u⁵⁾ arm || creaturen die ghij ghescapen hebt om met u den hemel te besittene. O heere, oft⁶⁾ ghij die hemelen liet scoren ende dat ghij needer quaemt, O heere aen siet die tranen van uwer dinst maegt! O heere, oft⁶⁾ mij moecht gheboren dat ic die maget moecht aensie[n] van wijen ghij ons nature aenneemen selt⁷⁾! Och, ic soude mij alte seer verblijen⁺ dat ic die maget dienen || moecht. Och, hoe salich soude ic

+ Hs. bl. 4a.

1) vijf duysent hs.: vijs- met een lange s.

+ Hs. bl. 4b.

2) bescrijft hs.: bescrijst met een lange s.

+ Hs. bl. 5a.

3) erden hs.: erder voluit.

+ Hs. bl. 5b.

4) beloft hs.: belost met een lange s.

+ Hs. bl. 6a.

5) u in het hs. aanvankelijk overgeslagen, en naderhand onder de afschrijving, echter zonder verwijzingsteekens, bijgeschreven.

6) oft hs.: ost met een lange s.

6) oft hs.: ost met een lange s.

7) selt in het hs. aanvankelijk overgeslagen en naderhand onder de afschrijving bijgeschreven, met de noodige verwijzingsteekens.

+ Hs bl. 6b.

[p. 149]

sijn, moecht ic haer¹⁾ eens aenscouwen met mijnen ogen, daer den levende gods sone in rusten sal!’ Doen sij aldus biddende was, Soe es haer stemme ghecomen in die oren gods, Ende sprack tot sijnen hemelschen vader: ‘O vader, ic bidde u dat ghij mij deese maget geven wilt tot eender moeder, want sij mijn ogen behaecht; ic en can niet langher ge-||duren, huer tranen hebben⁺ mij verwonnen. Ic wille van huer ontfanghen menschelijcke naeture’. Och, doen wasser alsulken blijscap inden hemel onder die ynghelkens; sij riepen ende loefden god, seggende: ‘Och, die menschen selen bij ons comen’. Och doen wert gabriel gheropen om die boetscap te draghen totter maget, die de opperste yngel was vanden tweeden troen || nae die sentencie van veel doctoren²⁾.⁺ Al waert dat sake dat god maria tot sijnder moeder hadde vercoren, Nochtans woude hij dat sij ierst soude concent geve[n]³⁾ eer hij van huer [...]⁴⁾ menschelijcke natuere aenneemen woude. Daer om wert gabriel tot huer ghesonden. Als nu die scoen suyver maget biddende was, soe quam die ynghel, met groter claerheyt verciert, soe || schoen blinckende in een ghedaente van⁺ eenen jonghelinck in huer camer, ende loch op huer soe vrindelijck. Doen die scoen suyver maget hem sach, soe wert sij verveert van hem, want hij⁵⁾ hem en hadde⁶⁾ noeyt soe gheoppenbaert. Doen dachte sij in huer selven: nu sal mijn ghebet verhort sijn dat ic sal moeghen sien die maget die den soen || gods baren sal.⁺ Doen deede die yngel huer soe grooten reverencie, want hij wiste [...]⁷⁾ wel dat sij⁸⁾ noch boven hem⁹⁾ verheeven soude worden, Ende gruet huer soe vrindelijcken seggende: ‘Weest ghegruet, maria, vol van gracien, die heere [...]¹⁰⁾ die es met dij, ghebenedijt sijdij boven alle vrouwen.’ Doen sij dit horde, verwonderde sij || huer⁺

1) ic haer in het hs.: ic h'a op rasuur.

+ Hs. bl. 7a.

2) doctoren in het hs.: toctoren

+ Hs. bl. 7b.

3) geve[n] in het hs.: geue waarvan de eerste -e- ‘verbeterd’ is tot een a De corrector verloor uit het oog, dat bij een lezing *gave het voorafgaande soude overbodig werd.

4) Hier in het hs.: woude te veel.

+ Hs. bl. 8a.

5) Hier in het hs.: en waarschijnlijk nog door den kopiïst zelf met zwarten inkt doorgehaald.

6) en hadde in het hs. aanvankelijk overgeslagen, naderhand door den kopiïst onder de afschrijving bijgeschreven, met de noodige verwijzingsteekens.

+ Hs. bl. 8b.

7) Hier in het hs. een dittographie: wiste wiste

8) sij in het hs. verbeterd uit hij waarvan de groote schacht is uitgekrast en de kleine veranderd in een lange s.

9) hem in het hs. grootendeels op rasuur, waarschijnlijk verbeterd uit *haer.

10) Hier in het hs. een dittographie: die heere die heere

+ Hs. bl. 9a.

[p. 150]

seer in die worden des yngels. Och doen sij horde dat sij¹⁾ vol gracien sijn soude ende ghebenedijt boven alle vrouwen, dit en cost in huer hertte niet ghecomen, want sij huer selven soe clijn achte. Doen sprack die ynghel: ‘O maria, suyver magt, en sijt niet verslagen van mij, want ghij sijt mijn toecoemende coninghinne²⁾,⁺ want ghij hebt gracie bij || god ghevonden, want ghij behaecht den heere; u tranen sijn voer hem ghecomen, Ende u ropen es verhort doer u oetmoedicheyt. Soe heeft³⁾ hij mij tot u ghesonden. Ghij begheerde al weenende dat ghij die maeget moecht dienen die god soude onfanghen, sijt wel te vreede. Siet, ghij selt ontfanghen ende baren eenen sone Ende sijnen naem seldij heeten jhesus.’ Als Maria horde, dat sij eenen sone soude ontfaen, Soe⁺ en coste || sij huer niet laten gheduncken dat sij die moeder gods sou-[de]sijn⁴⁾. Daer om antworde sij den yngel ende seyde: ‘O edel ende scoen creatuer gods, aenghesien dat ghij⁵⁾ wel weet dat ic reynicheyt gheloft⁶⁾ hebbe, hoe segdij dan dat ic eenen sone ontfaen soude, ic arm dinst maegt des heeren? Sael ic nu mijnen maegdoem laten staen Ende geven mij tot stinckende wercken des vlesch om eenen soen te crijghen? Mijn oren crimpender af; hoe⁺ sal dan dit || gheschien?’ Doen dit die ynghel horde ende huer suyverheyt merckte, soe was hij te bat te vreede Ende hij sprack huer soe minnelijck toe ende seyde: ‘O oetmodeghe suyver bloeme maria, want ghij soe clijnen ghevolen van u selven hebt, Daer om moet ic u verheffen. O mijn gheminde vrouwe, Ic heb gheseet van eenen sone die ghij ontfanghen selt. Hier om sijt ghetroost. O⁺ maria, en wettij niet || wel eer ic bij u quam, dat gij laest dat een magt eenen sone soude baren ende maget blijven? Ghij begeer[de] dat ghij huer soet⁷⁾ moeghen dienen. Ic segge u nu van gods wegen, die u bemint, dat ghij die maget selve selt sijn Ende ghij selt doer middel vanden heiligen geest ontfanghen ende baren eenen sone die uwen maegdoem niet scheyden en sal, maer wonderlijck⁺ vercieren. Want siet, elysabet, u nichte, die || onvrucht-

1) sij in het hs. aanvankelijk overgeslagen, naderhand door den kopiïst boven de afschrijving bijgeschreven, met de noodige verwijzingsteekens.

2) coninghinne: in het hs. coninghē

+ Hs. bl. 9b.

3) heeft hs.: heest met een lange s.

+ Hs. bl. 10a.

4) sijn in het hs. aanvankelijk overgeslagen, naderhand door den kopiïst boven de afschrijving bijgeschreven, met de noodige verwijzingsteekens.

5) ghij in het hs. aanvankelijk overgeslagen, naderhand door den kopiïst in margine bijgeschreven, met de noodige verwijzingsteekens.

6) gheloft hs.: ghelost met een lange s.

+ Hs. bl. 10b.

+ Hs. bl. 11a.

7) soet Vlaamsche uitspraak van ‘sout’ = soudet.

+ Hs. bl. 11b.

[p. 151]

baer was¹⁾ nae den loep der naturen, die heeft nu eenen soen ontfangen over vi maent.’ Och, dat hertte van maria dat clopte ende jaechde soe seere, als sij overley dat sij [...]²⁾ die moeder soude sijn. Ende dachte aldus in huer selven: ‘O al moeghende god, wat soude ic u moeder worden, wat soude god sijn arm creatuere daer toe verkiesen, dat hij u van uwen bloede die menschelijcke natuere soude aen neemen? || Och heere: waer om verkiesdij mij daer⁺ toe?’ Doen sprack die ynghel gabriel: ‘O maria, van beghin der weerlt en wasser noeyt niemant bequamer noch nummer meer sijn en sal dan ghije; weet, dat god u vercoren heeft³⁾. Nochtans en wilt hijt niet volbringhen sonder u concent; daer om bidde ic u, gheeft⁴⁾ concent! Alle den hemel es nu berort || Ende alle die weerlt⁺ sal van u verblijt worden, Eest dat ghij dit consenteeren wilt ende ghehorsaem⁵⁾ sijn den wille gods.’ Doen⁶⁾ die suyver maget maria horde, datten wille gods was, soe heeft³⁾ sij seer oetmoedelijc needer ghevallen opter erden, huer handen te gader gheleet Ende huer ogen ten hemel gheslagen, tot deesen hoghen werck concent te geven. Soe heeft³⁾ huer geciert die diepe influencie || der heiligen drijvuldicheyt Ende oeck die overvlodeghe⁺ begeerte tot onser zalicheyt Al bevende met grooter reverencie seggende: ‘want god sus belieft heeft³⁾, Siet hier die dinst magt des heeren; mij ghescie na uwen worden’. Alsoe saen als dees worden ghesproken waren, Soe es doer die cracht des heyligen geest van dat alder suyverste bloet van maria een clijn lichaemken ghemaeckt ontrent⁷⁾ || soe groot als een oeckernot,⁺ met volcomen leekens op eenen ogenblick tijts ende ter stont die ziele in gestort Ende die godheyt met die menscheyt vereenicht. O hemelsche stat jherusalem, verblijt u! want maria die heeft³⁾ concent gegeven ende es nu bevrucht metten levende gods sone. Och, sij loefden god soe seer, Sij songhen, het wasser al in vruechden datter was om dat wij, arm menschen || souden verlost worden.⁺ Die sommege vanden yngelen die sijn gevloegen⁸⁾ in voerghebroecht ter hellen tot die oude vaders Ende hebben met luy-

1) was in het hs. aanvankelijk overgeslagen, naderhand door den kopiïst boven de afschrijving bijgeschreven, met de noodige verwijzingsteekens.

2) Hier in het hs. een dittographie: dat sij dat sij

+ Hs. bl. 12a.

3) heeft hs.: heest met een lange s.

4) gheeft hs.: gheest met een lange s.

+ Hs. bl. 12b.

5) ghehorsaem De kopiïst was op 't punt te schrijven ghesa- maar maakte op staanden voet een h van de lange s en den daaropvolgenden schacht der -a-.

6) Hier in het hs.: m rood doorgehaald; te vroeg geschreven begin van 't volgende maget.

3) heeft hs.: heest met een lange s.

3) heeft hs.: heest met een lange s.

+ Hs. bl. 13a.

3) heeft hs.: heest met een lange s.

7) on- in ontrent in het hs. voluit.

+ Hs. bl. 13b.

3) heeft hs.: heest met een lange s.

+ Hs. bl. 14a

8) gevloegen in het hs. eerst gevloeden de -d- verbeterd tot g-

[p. 152]

der stemmen geropen: ‘O oude vaders, adam met uwen kinderen, verblijt u nu!’ O doen spraken sij alle gaeder: ‘O wat blijscap mach met ons sijn?’ Doen spraken sij, die yngelen: ‘wij⁺ bringen u een blijde tijdinge want god || es nu in menschelijcke natuere van een suyver maget ontfangen.’ Doen seyde ysayas met die ander propheten: ‘wie mach toch die maget sijn, die nu den sone gods onfangen heeft¹⁾?’ Och, ghebenedijde maget, welc wij met soe menigen traen begeert hebben te siene, O hoe salich sijn die oghen, die dij nu aenscouwen ende zalich sijn, die oren die dijn worden horen Ende alder za-||lichst die u moghen⁺ te vrinde hebbe[n], O maria, hoe es nu u hertte met god vereenicht. Ghij begeerde met die ynghelen te conversieren, maer nu hebdij den heer der ynghelen in u besloten. Laet ons nu aen mercken oft²⁾ wij niet wel in maria ghehouwen en sijn, Die alleene met hueren tranen ons, verloren menschen, te hulpen comen es. Laet ons nu danckbaer³⁾ sijn ende eeren dat wonderlijck⁺ werck, dat in maria ghesciet es. Laet ons nu || vrij tot huer lopen, want huer verlanckt meer te horen ons suchten dan die melodije der yngelen. Ghebet. O Suyuer ende reyn maget maria, eender moeder des⁴⁾ levende gods sone, wij arm creatueren ende sondeghe mensche, die van die een sonde in dander valle[n] ende blijve[n] alleven lau inden dinst gods, wij comen nochtans tot u, onsen eengen troost. Ende ic bidde u, ontfermt onser!⁺ O moeder der ontferm-||herticheit, Doer die onsprekelijcke blijscap die ghij hadt als ghij bevrucht waert metten gods sone, O maria, onsen eenghen troost, wilt ons ontfaen in genaden! Amen.

+ Hs. bl. 14b.

1) heeft hs.: heest met een lange s.

+ Hs. bl. 15a.

2) oft In het hs.: ost met een lange s.

3) Hier in het hs. nogmaals baer rood op zwart doorgehaald.

+ Hs. bl. 15b.

4) des: in het hs. der

+ Hs. bl. 16a.