Biografie Bulletin. Jaargang 20

[p. 91]

Schrijverhuizen
Een bosduivel aan zee
Het verblijf van Johnny van Doorn in Bergen aan Zee
Nico Keuning

Toen Johnny van Doorn en zijn vrouw in februari 1969 hun intrek namen in een vakantiehuisje in Bergen aan Zee, waren ze daar getuige van een woeste winterstorm. Nico Keuning, die vorig jaar een biografie schreef van Van Doorn, laat zien hoe de dichter de ervaringen in het Bergense huis tot een verhaal omwerkte.

Een terugkerend thema in de verhalenbundels van Johnny van Doorn (1944-1991) is de natuur. ‘Natur du bist mein Guru!’ luidt een van zijn lijfspreuken. In Langzame wals (1986) beschrijft hij gelukzalige dagen op Terschelling. Fietsend over de schelpenpaden van het winderige eiland komen de oergevoelens in hem boven. Oer, dat is zijn diepste wezen. Zijn verhalen zijn doordrenkt van oergedachten, oergezond en oerlandschap.

Als Van Doorn en zijn vrouw Yvonne Mousset op 1 februari 1969 - de verjaardag van Yvonne - een vakantiehuisje aan de Zeilerboulevard 6b in Bergen aan Zee hebben betrokken om te ontsnappen aan de drukte van Amsterdam, slaat de natuur op gewelddadige wijze toe. Het begint te stormen. Op zee rijzen golven huizenhoog op. Van Doorn slaat het met verbijstering

Johnny van Doorn (1944-1991)

gade achter een angstaanjagend bollend raam. De storm huilt, giert en beukt tegen het glas.

Jaren later vertelt Van Doorn in het vpro-radioprogramma Nova Zembla aan Wim Noordhoek over deze angstige en indrin-

[p. 92]

gende uren van zijn verblijf tijdens het tempeest aan zee. De storm roept herinneringen op aan de watersnoodramp van 1953:

Toen half Zeeland verdronken is... Ook nu begon er een vreselijke storm te woeden, schuimkoppen tegen de duinen aan, geen strandje meer over, met grote golfslag ging het over de duinen heen, op het boulevaardje, de glasruit, niet dubbeldiks, maar een enkelmalig monoglasruit, die storm stond er palrecht op, die ruit stond helemaal bol, ik dacht dat klapt uit elkaar, krijg je dat gedonder binnen... 's Avonds toen het te bar werd ben ik naar de achterkamer vertrokken om die storm te ontvluchten... schrijfmachine meegenomen, afwachten of het noodlot zou geschieden, op 't nippertje op een haar na ben ik de dans ontsprongen, anders was het huis opgetild door de wind en was ik ergens op de woelige baren van de Noordzee beland, die storm bleef maar loeien hieiehieiehieie...’

Van Doorn groeide op in Arnhem, in de St. Peterlaan 8, aan de rand van het park Sonsbeek. Hij hoefde de Apeldoornseweg maar over te steken of hij stond tussen de bomen waar hij met vrienden hutten bouwde. Dat was de natuur die hij kende, maar dit windgeweld, dit geloei was nieuw voor hem. Oerkrachten dreigden het huis omver te blazen. Hij waagde zich op het balkonnetje en zag de dichter Hans Verhagen, die het huisje probeerde te vinden: ‘Geloei van de wind, ik roep “Hans, Hans”, hij riep iets terug “oeoeoe” tegen de wind, gebaren... Komt aan met zijn vrouw Conny [Tavenier] en zijn zoontje Norman.’

Zeilerboulevard 6b, Bergen aan Zee

Een fotografisch moment

In de vertelling vergroot Van Doorn de ontmoeting met het gezin Verhagen uit tot een ervaring met kosmische tegenstellingen in een magische samenhang. Jin en Jang, land en zee; Johnny als bosduivel en Hans, die uit Vlissingen komt, als jongen van de zee:

Dat hele verband 1 februari in die storm, zo tijdloos en onvergetelijk. Er gebeurde eigenlijk niets, mensen die aan een tafel zitten, achter het raam die bulderende storm, niemand te zien, zout en zilt en schuimkoppen en briesende golven, lawaai van brullende leeuwen en gegier van spoken oeôôôhh, leven, gieren om het huis van heb ik jou daar... zo moet Norman, een voortreffelijke naam in dat stormachtige geweld, dat gezien hebben, ooms die er boven heen brommen babbelbabbeldebôbbelôbôh, en dat licht buiten, een visioen, een moment in de tijd, een fotografisch moment.

De aanvankelijk geïmproviseerde, vaak even hilarische als bombastische vertellingen schrijft hij pas later op en draagt ze als causerieën voor op de radio. Schrappend,

[p. 93]

schavend en schurend stileert hij deze causerieën tot literaire verhalen. Schreef hij in juli 1970 in de Haagse Post als columnist dat hij een hekel had aan al die pretentieuze letterkundigen en liever ‘letter-on-kundig’ was, als schrijver nam hij de letterkunde wel degelijk serieus. Zozeer zelfs dat het spontane soms moest wijken voor het gestileerde. Het eindeloos sleutelen aan zijn teksten verraadt zijn knagende onzekerheid, al beweert hij in De Gooi- en Eemlander van 9 juni 1984 dat hij in Gevecht tegen het zuur ‘het volwaardig schrijverschap’ heeft bereikt. ‘Door die radiocauserieën heb ik een lichte bekendheid gekregen, maar ik heb er ook beter door leren schrijven in een parlando-achtige stijl,’ zegt hij in de Haagse Post, in april 1984: ‘Het zou natuurlijk nooit zo gepubliceerd kunnen worden als het werd uitgesproken; ik heb er dus ingrediënten uitgehaald en er andere structuren, samenhangen in aangebracht.’

‘Gevangenisdirecteur aan zee’ uit Gevecht tegen het zuur is een mooi voorbeeld van de manier waarop Van Doorn zijn vertellingen transformeerde tot een verhaal. ‘Er woonde een man naast ons, een huisje verderop op de boulevard,’ weet Yvonne. ‘Een gepensioneerde gevangenisdirecteur die, naar wij hoorden, overspannen was. Dat spookte door het hoofd van Johnny. Die man liep elke dag over het strand heen en weer.’

Van Doorn laat zijn verbeelding los op het doen en laten van deze man. Zo ontstaat het verhaal van een neuroticus. Als de directeur geen slaappillen neemt wordt hij bestookt door gruwelijke nachtmerries. Overdag ziet hij in elke passant een verdachte Duitser. Tegen acute aanvallen van paranoia slikt hij tranquillizers. Het verhaal eindigt met een bekentenis van de directeur, na veel whisky en cognac: ‘Toch heb ik twee... die nsb-klieren... Van der Wal en z'n maat... om zeep geholpen.’ De directeur wordt ten slotte op een brancard, het laken over het hoofd, per ambulance afgevoerd. Zelfmoord, wordt gesuggereerd. De storm komt in het verhaal nog slechts zijdelings ter sprake. De aandacht gaat uit naar de gevangenisdirecteur die onder de last van het oorlogsverleden is bezweken. Nog zo'n belangrijk thema in het proza van Johnny van Doorn: de Tweede Wereldoorlog.

Nico Keuning, Oorlog en pap, het bezeten leven van Johnny van Doorn (Amsterdam, De Bezige Bij 2009)