Biografie Bulletin. Jaargang 20

[p. 93]

Post

Herman Langeveld pretendeert in Biografie Bulletin (19/3, red.) dat de positieve besprekingen van mijn biografie over Karel Lotsy, De Dordtse magiër, onterecht zijn. Zijn ego blijkt gekrenkt door een recensent van NRC Handelsblad die kritiek durfde te leveren op de promotiecommissie van André Swijtinks proefschrift In de pas over sport in de Tweede Wereldoorlog. Langeveld was lid van die commissie en probeert nu het gelijk van zijn pupil te bewijzen. Daarvoor neemt hij helaas zijn toevlucht tot een misleidende weergave van mijn betoog.

Zo beweert Langeveld dat ik in mijn beoordeling van Lotsy niet meeweeg dat de Nederlandse Arbeiders Sportbond (nasb) weigerde mee te werken aan de uitsluiting van Joden uit een nieuw eenheidsbondsbestuur. Langeveld verzwijgt dat de nasb van de tientallen sportbonden de enige bond was die hier niet aan meewerkte. Hij maakt de opstelling van een minibond tot morele maatstaf voor Lotsy en alle andere sportbonden en ontpopt zich als anachronistisch goed-foutdenker.

Uit mijn waslijst met voorbeelden dat Swijtink cruciale bronnen heeft gemist of genegeerd of onderbelicht heeft gelaten, plukt Langeveld er slechts twee en maakt daar bovendien een onherkenbare karikatuur van. Hij bagatelliseert het feit dat Lotsy ontslag nam als sportgevolmachtigde op 16 september 1941, de dag nadat de Duitsers Joden uitsloten van sport en andere openbare activiteiten. Dat betekent volgens Langeveld niets omdat Lotsy in die brief niet expliciet protesteerde tegen de ‘Verboden voor Joden’-maatregel. Als Lotsy dat wel zou hebben gedaan was hij ongetwijfeld in een gijzelaarskamp beland. Langeveld verhult dat Swijtink de brief over Lotsy's ontslag, te vinden tussen door Swijtink bestudeerde archiefstukken, niet opvoert in zijn proefschrift.

Ook houdt Langeveld mét Swijtink vol dat Lotsy's zuivering een wassen neus was omdat de zuiveringscommissie (czs) alleen naar Lotsy's verdedigingsbrief zou hebben gekeken. De czs schreef echter ook personen te hebben verhoord en boog zich bovendien over een nagezonden klacht, die de czs echter onvoldoende gedocumenteerd achtte. Bovendien laat ik zien dat enkele czs-leden Lotsy's activiteiten met eigen ogen hadden kunnen volgen en dat Swijtink hun antecedenten onvoldoende heeft onderzocht.

Langeveld concludeert dat mijn kritiek een ‘feitelijke basis’ mist. Tot dat oordeel kan hij alleen komen door geen recht te doen aan de feiten die ik wel degelijk aandraag. Een hoogst onacademische werkwijze voor een wetenschapper.

Een nieuwe publicatie over een misser van Swijtink en de promotiecommissie (‘Sport op het Olympiaplein tijdens de razzia van 20 juni 1943’) is te vinden op mijn blog: http://standplaatsbeethovenstraat.blogspot.com/.

Frank van Kolfschooten

[p. 94]

Reactie van de auteur:

Wat opvalt aan Van Kolfschootens reactie op mijn bespreking van zijn biografie van Karel Lotsy is de zure toon ervan. Ik heb in die bespreking de promotiecommissie van André Swijtinks proefschrift, waarvan ik deel uitmaakte, uitsluitend genoemd om mijn eigen positie in het debat volledig duidelijk te maken, zodat men achteraf mij niet het verwijt zou kunnen maken dat ik op dit punt verstoppertje heb willen spelen. Kwaadwillend maakt Van Kolfschooten daar nu van dat mijn ego gekrenkt zou zijn.

Op een van mijn hoofdpunten van kritiek op zijn boek gaat Van Kolfschooten in het geheel niet in. Het gaat mij om zijn onkritische benadering van hetgeen Lotsy na de oorlog, in het kader van zijn zuivering, op papier gezet heeft over zijn doen en laten tijdens de bezetting. Mijn verwijt was dat Van Kolfschooten een veel te grote waarde aan dit document heeft toegekend bij zijn reconstructie van Lotsy's handel en wandel tijdens de bezetting. De biograaf heeft verzuimd de normale historische bronnenkritiek op dit document toe te passen, door zich niet de vraag te stellen met welk doel Lotsy deze voorstelling van zaken heeft gegeven. Uiteraard was Lotsy's wens ook na de bevrijding een hoofdrol in de Nederlandse sportwereld te kunnen spelen; daartoe moesten minder fraaie elementen uit zijn optreden tijdens de bezetting worden weggepoetst. Van Kolfschooten blijkt dit essentiële element van het historische métier niet te beheersen. In deze korte reactie kan ik niet op alle punten van het verweer van Van Kolfschooten ingaan; ik behandel nog slechts het voorbeeld van de Nederlandse Arbeiders Sportbond (nasb). Van Kolfschooten pleit Lotsy vrij van meewerking aan een anti-Joodse maatregel bij zijn betrokkenheid bij de totstandkoming van eenheidsorganisaties voor de verschillende takken van de sport. In de besturen van die eenheidsorganisaties mochten op Duits bevel geen Joden zitting nemen. De nasb nam hiertegen principieel stelling. Ik heb het voorbeeld van de nasb in mijn bespreking naar voren gehaald om duidelijk te maken dat, wanneer ik Lotsy op dit punt bekritiseer, dit geen anachronistisch verwijt vanuit de goedverwarmde studeerkamer anno 2009 is, maar dat de kritiek op Lotsy's opstelling reeds in 1941 aanwezig was. Dus is mijn kritiek juist het tegendeel van het anachronistisch goed-foutdenken dat Van Kolfschooten mij verwijt.

Herman Langeveld

De redactie verklaart hiermee de discussie voor gesloten.