Biografie Bulletin. Jaargang 17

[p. 92]

Schrijvershuizen
Bedreigde monumenten
Een protest
Dik van der Meulen

Het gaat goed met de biografie in Nederland, zoals ook blijkt uit het voornemen van het Prins Bernhard Cultuurfonds om een nieuwe reeks levensbeschrijvingen te subsidiëren. De belangstelling voor zulke boeken steekt echter scherp af tegen de geringe aandacht voor de plaatsen waar die levens zich hebben afgespeeld. Daarom in deze aflevering van ‘Schrijvershuizen’ een protest, in plaats van een portret.

Het is prachtig dat het Prins Bernard Fonds een nieuw biografieënproject heeft opgezet, en dat laat tegelijk zien dat de belangstelling voor biografieën blijft groeien.

Maar de aandacht van cultuurfondsen, universiteiten en bovenal het publiek voor levensbeschrijvingen staat in een treurig contrast met de overheidsaandacht voor de plekken waar die levens zich hebben afgespeeld. Recentelijk is dat gebleken bij twee schrijvershuizen: de woning waar Louis Couperus Eline Vere schreef en het geboortehuis van Eduard Douwes Dekker.

Uit het aanbod van Estata, Makelaars o.g.:

Surinamestraat 20, Den Haag
Dit schitterende gemeentelijk Monument in de mooiste straat van Den Haag werd gebouwd in opdracht van de vader van Louis Couperus. In 1884 betrok de familie het huis en de roman Eline Vere vindt hier zijn oorsprong. De authentieke details zijn in dit monument bewaard gebleven en de romantische zonnige tuin op het zuid-westen biedt een oase van rust. Dit monument maakt deel uit van een gaaf bewaard stedebouwkundig ensemble dat karakteristiek is voor de tweede helft van 19de eeuw.

Het heeft alle kranten gehaald: het huis waar Couperus in 1886 en 1887 Eline Vere schreef, staat te koop. Vraagprijs 2,9 miljoen euro, k.k. Op de foto's op de makelaarssite is te zien dat het huis er inderdaad nog uitziet zoals Couperus het gekend moet hebben. Nadat de jonge schrijver in 1891 zijn ouderlijke woning verliet, kwam hij er nog regelmatig terug, zo vaak zelfs, dat zijn vader zijn huis ‘het Suriname-Hô-

[p. 93]

tel’ noemde. Het bleef tot 1902 in de familie. In 1927 werd het de ambtswoning van de Egyptische ambassadeur, en dat is het tot voor kort gebleven. Dat het huis van Couperus van eigenaar verandert, is op zichzelf geen groot nieuws. Het gevaar bestaat echter dat een of andere vastgoedkoning het zal kopen en tot appartementen vertimmeren, waardoor het - met uitzondering van de gevel - voorgoed zijn herinneringen aan Louis Couperus zal verliezen. De gemeente Den Haag voelt er niet voor om zoveel uit te geven voor het behoud van dit literaire monument. Het Louis Couperus Museum zou het graag willen kopen, maar heeft het geld niet.

Omdat de overheid het laat afweten, zijn Couperus-liefhebbers en mensen die het gewoon met de gang van zaken oneens zijn, een actie begonnen onder leiding van de econoom Arnold Heertje. In het actiecomité zitten onder anderen Arnon Grunberg, Hella Haasse en Couperus-biograaf Frédéric Bastet. Het Comité Louis Couperus Huis wil er in de eerste plaats voor zorgen dat het gebouw als ‘literair erfgoed’ behouden blijft, wat wil zeggen dat de ‘prachtige stijlkamer en suite, een voor Den Haag zo kenmerkende inpandige serre en de classisistische marmeren schouwen’ intact blijven. Het uiteindelijk doel is er het Louis Couperus Museum in onder te brengen.

Heeft de actie kans van slagen? Volgens Heertje, eind oktober door Elsbeth Etty geïnterviewd voor nrc Handelsblad, zijn er mogelijkheden het geld bij elkaar te krijgen. Wel beklaagt hij zich erover dat rijke Nederlanders, anders dan bijvoorbeeld hun Noord-Amerikaanse soortgenoten, nauwelijks geld geven aan cultuur en wetenschap. Maar ‘de gezamenlijkheid’ kan dit goedmaken, en dat heeft ook Heertjes voorkeur. Meer dan aan zakenlui als Rijkman Groenink ergert hij zich nog aan de opstelling van de gemeente Den Haag.

Het toeval wil - of zou er systeem in zitten? - dat diezelfde gemeente dit jaar ook al in het nieuws was in verband met een andere literator, Martinus Nijhoff. Het graf van de dichter op de Haagse begraafplaats Westduin is in slechte staat. Daarom probeert de stichting Altvoorde, gespecialiseerd in het opknappen van graven, Nijhoffs laatste rustplaats over te nemen van de familie. De stichting heeft zo al menige tombe en zerk gered, vaak met steun van het Prins Bernhard Cultuurfonds. Maar bij het graf van Nijhoff wordt ze gehinderd door de gemeente Den Haag, die weigert mee te werken aan de overdracht. ‘Wij willen voorkomen dat grafrechten een handelswaar worden,’ aldus een woordvoerder in nrc Handelsblad van 14 september van dit jaar. De stichting laat het er niet bij, en heeft Den Haag voor de rechter gedaagd.

Het huis waar Eline Vere ontstond.

[p. 94]

Bedrijfspand

Zo zal Den Haag, als die stad niet uitkijkt, twee culturele gedenktekens verliezen. Den Haag heeft echter niet het alleenrecht op dit soort handelingen. Schrijnender nog is wat er in Amsterdam dreigt te gebeuren. Bijna honderd jaar geleden werd daar het Multatuli Museum opgericht, dat sinds 1975 is ondergebracht in het geboortehuis van Eduard Douwes Dekker. Drie jaar geleden waren er al plannen om de gemeentelijke subsidie aan het museum stop te zetten. Toen leidde dat tot boze reacties in dag- en weekbladen, en een verontwaardigde open brief, ondertekend door onder anderen Jan Blokker, Kees van Kooten, Schelto Patijn en Jan Wolkers. De gemeente bond in en de subsidie werd verlengd. Nu, in 2007, is er een nieuw gevaar: het stadsdeel Amsterdam Centrum, eigenaar van het huis aan de Korsjespoortsteeg, is van plan de komende jaren iets aan de huur van het museum te doen. De jaarlijkse huur bedroeg tot nu toe 5336 euro, maar zal volgend jaar stijgen tot 7880 euro. En dit bedrag zal elk jaar worden verhoogd, tot 15.628 euro (exclusief btw) in 2011. Reden: het museum wordt voortaan als een bedrijfspand aangemerkt en dienovereenkomstig aangeslagen. Een verdrievoudiging van de huur dus, en er is geen sprake van dat het Multatuli Museum zo'n bedrag kan opbrengen.

Wat is eraan te doen? Een nieuw mediaoffensief? Omdat de vorige poging om het museum om zeep te helpen nog zo kort achter ons ligt, is het nauwelijks doenlijk opnieuw open brieven in de kranten te krijgen. Het enige wat er op korte termijn opzit, is te proberen méér subsidie te krijgen van de gemeente Amsterdam - niet te verwarren met het Stadsdeel Centrum - en te hopen dat er op termijn geld beschikbaar komt waarmee de multatulianen zelf het huis kunnen kopen, zodat dit soort financiële overheidsoekazes voorgoed tot het verleden behoren.

Er is een belangrijk verschil tussen de status van Multatuli's geboortehuis, een onopvallend pandje in de Amsterdamse binnenstad, en dat van de monumentale woning van de familie Couperus. Het huis aan de Korsjespoortsteeg is zoals gezegd eigendom van de gemeente en huisvest het Multatuli Museum, en dat is precies de constructie waar de Couperus-fans naar streven. Maar Den Haag wil er niet aan - en het stadsdeel Amsterdam-centrum wil ervan af. Hoewel, dat is eigenlijk te krachtig uitgedrukt. De betrokken ambtenaren is het eigenlijk om het even wat er in dat Multatuli-huis zit, zolang het stadsdeel er maar aan verdient. En daar zit meteen ook de overeenkomst met de Haagse situatie: de desinteresse van overheidsinstanties voor dit soort zaken. Een geschoolde ambtenaar zal misschien aanvoeren dat dit volkomen in lijn is met de verklaring van Thorbecke dat cultuur geen staatszaak mag zijn. Maar zulke overwegingen spelen voor de gemeente Den Haag en het Amsterdamse stadsdeel geen rol. Het is louter een financiële aangelegenheid. En van ingewikkeld gedoe houden ze kennelijk ook niet, zoals het graf van Nijhoff laat zien.

Werkelijk pijnlijk is de vergelijking met andere landen, waar huizen én graven van dichters, schilders en componisten tot nationale monumenten worden uitgeroepen en waar schrijvershuizen vaak musea zijn. Nederland zal het, als het zo doorgaat, moeten doen met een stapel papieren monumenten.