Biografie Bulletin. Jaargang 17

[p. 90]

Signalementen

Herman Veenhof, Vrije vogels. De omgekeerde wereld van Elly en Rikkert Zuiderveld. Uitgeverij Boekencentrum, Zoetermeer, 2006.

Elly Nieman en Rikkert Zuiderveld begonnen in de jaren zestig als ‘zingende hippies’ en bewegen zich sinds hun bekering midden jaren zeventig in protestants-christelijke kringen. Ze maakten talloze lp's en cd's, schreven boeken en werkten mee aan tv-programma's. Verdienen ze een biografie? Historicus en journalist Herman Veenhof vond van wel. Hij heeft zich niet alleen grondig in zijn hoofdpersonen verdiept; hij kent ze ook persoonlijk. Hij is met hen meegereisd op tournee en heeft hen uitgebreid gesproken. In het nawoord stelt hij dat hij dit boek aan drie trefwoorden heeft opgehangen: continuüm (levensstijl en maatschappelijke opvattingen van voor en na de bekering komen redelijk overeen), raakvlak (Elly en Rikkert sloegen een brug tussen het seculiere chanson en het christelijke lied) en ontschotting (ze hielpen barrières slechten tussen kerk en evangelische beweging). Dit schema komt redelijk uit de verf, al is duidelijk dat Veenhof meer heeft met de christelijke Elly en Rikkert dan met hun eerdere hippie-incarnatie. Niet alleen behandelt hij de muziek van na hun bekering veel uitgebreider dan de muziek van daarvoor; ook zoekt hij in die eerdere muziek voortdurend naar sporen die naar de ophanden zijnde bekering moeten leiden. Voor hun overgang naar het christendom maakten de Zuidervelds inderdaad volop gebruik van christelijke symboliek, maar toch wordt hier enigszins gezondigd tegen de wet die stelt dat je het verleden niet alleen maar moet zien als voorbereiding op de toekomst. Als Elly en Rikkert zich tot het boeddhisme of socialisme zouden hebben bekeerd, had je daar achteraf in hun werk ook allerlei aanwijzingen voor kunnen vinden.

Veenhofs benadering is op z'n zachtst gezegd niet kritisch. Hij citeert overvloedig, en uit die citeerlust blijkt, ongetwijfeld in strijd met zijn bedoeling, dat de teksten van Elly en Rikkert vrij zwak zijn. Veel boodschap, veel voor de hand liggende en quasi-diepzinnige beelden, en veel, heel veel woordspelingen. Veenhof voelt zich daar zo door geïnspireerd dat hij zichzelf ook aan woordspelingen te buiten gaat (zo wordt, om slechts een voorbeeld te noemen, ergens een hasjpijp aan Maarten ge-

[p. 91]

geven). Hierdoor wordt het boek zo nu en dan vrijwel onleesbaar.

In het begin van de biografie worden Elly en Rikkert in hun tijd en omgeving geplaatst: de Amsterdamse en Haarlemse kleinkunstwereld in de jaren zestig. Veenhof heeft een aantal namen uit die tijd geïnterviewd, zoals Cobi Schreier, Boudewijn de Groot en Freek de Jonge. Een boek over die wereld, dat zou geen slecht idee zijn; een beter idee dan dit boek over Elly en Rikkert.

Rob van Essen

Inge de Wilde, Uitgeverij De Spieghel. Over de uitgeefsters Tine van Klooster en Koos Schregardus. Eelde, Barkhuis Publishing 2005.

Op 1 maart 1926 begonnen Tine van Klooster en Koos Schregardus een uitgeverij in hun woonhuis op de Amsteldijk. Ze noemden hun bedrijf De Spieghel, en richtten zich op boeken over kunst en cultuur - ze gaven een monografie uit van ‘kunstpaus’ H.P. Bremmer - geschiedenis en literatuur. De romans van Marnix Gijsen hoorden tot hun fonds, net als die van Albert Helman, A. Marja en Hendrik de Vries. De beide uitgeefsters maakten deel uit van de Amsterdamse culturele wereld; foto's bewijzen dat ze bevriend waren met toonaangevende schrijvers en kunstenaars.

Met de Tweede Wereldoorlog begon de ondergang van De Spieghel. In 1942 weigerde De Spieghel als een van de weinige uitgeverijen toe te treden tot de Kultuurkamer. Van Klooster en Schregardus raakten betrokken bij de verzetsgroep waartoe ook Gerrit Jan van der Veen hoorde. Toen hij bij de beroemde overval op het Huis van Bewaring op 1 mei 1944 zwaargewond was geraakt, onderging hij op de uitgeverij, die inmiddels naar de Prinsengracht was verhuisd, een operatie. Op 12 mei deden de Duitsers een inval en voerden Van der Veen, Van Klooster en Coos Frielink weg. Van der Veen werd op 10 juni 1944 gefusilleerd; Frielink kwam op Dolle Dinsdag vrij. Van Klooster bezweek in 1945 in Ravensbrück aan ziekte en ontberingen. Schregardus zette na de oorlog de uitgeverij voort, die tot 1978 zou blijven bestaan.

In haar boek over de uitgeverij en de beide uitgeefsters vertelt Inge de Wilde over hun idealen, hun praktische werk en de kringen waarin ze verkeerden. Ze doet dat grondig en met liefde - zo maakt ze duidelijk hoe een biografie mensen, en ook dingen, die uit het collectieve geheugen zijn verdwenen, in ere kan herstellen.

Monica Soeting

Marjan Berk, Zout. Amsterdam/Antwerpen, Atlas 2006.

Biografieën kunnen niet alleen mensen terugplanten in het collectieve geheugen, ze kunnen ook begrip kweken voor mensen met andere achtergronden dan die van de lezer. Zout van Marjan Berk doet precies dat. In ongeveer vijftien korte hoofdstukken laat Berk Sebahat Tuzgöl aan het woord, een weduwe, geboren in Midden-Turkije, die in de jaren zeventig haar man naar Amsterdam achterna reisde. Tuzgöl vertelt over haar jeugd, haar huwelijk en de cultuurschok die de immigratie in Nederland teweeg bracht. Berk wisselt de verhalen van Sebahat af met verhalen over haar eigen

[p. 92]

jeugd, huwelijk en ambities, en bewerkstelligt zo dat de beide levensverhalen een even vreemde als herkenbare indruk maken. Aan het eind van haar boek wekt ze nog een andere emotie op: bewondering. Voor Sebahat, die zich schikte in haar lot en toch voor zichzelf opkwam; die hier drie kinderen opvoedde en hen liet studeren en die haar eigen draai vond in Amsterdam. En voor Berk, die zich net als Sebahat door scheidingen en tegenslag sloeg, en die zich na een carrière als toneelspeelster tot bestsellerauteur ontpopte. Als integratie al verplicht is, dan horen dit soort levensbeschrijvingen tot de verplichte integratie-literatuur, en dan niet alleen voor immigranten.

Monica Soeting