Biografie Bulletin. Jaargang 16

[p. 91]

Schrijvershuizen
Het geboortehuis van Theo Thijssen
Rob van Essen

Theo Thijssen schreef klassiekers als Kees de jongen, Jongensdagen en Het grijze kind. In zijn geboortehuis in de schaduw van de Amsterdamse Westertoren bevindt zich een klein, aan hem gewijd museum, waar het minder om de inhoud van de vitrines gaat dan om het levend houden van de herinnering aan een schrijver die in 1943 overleed, maar nog steeds gelezen wordt.

‘Onze straat keek uit op de prachtige Westertoren,’ schrijft onderwijzer, politicus en schrijver Theo Thijssen in zijn in 1941 verschenen jeugdherinneringen In de ochtend van het leven. ‘Als ik op de stoep zat, en naar de toren keek, hinderde het me altijd, dat hij zo erg dicht bij de ene huizenkant stond; ik ging liever midden op straat staan, dan kwam de toren mooi in het midden tussen de huizen.’ De straat waar hij het over heeft, is de Eerste Leliedwarsstraat in de Amsterdamse Jordaan, waar hij op 16 juni 1879 op nummer 16 is geboren. Tegenwoordig biedt de benedenverdieping van het pand onderdak aan het Theo Thijssen Museum.

Dat museum kwam er niet zonder slag of stoot. De gemeente Amsterdam was vastbesloten het pand te slopen en er nieuwbouw voor in de plaats te zetten. De in 1987 opgerichte Stichting Theo Thijssen wist de gemeente ertoe te brengen dit besluit te herzien, en slaagde er vervolgens in haar plannen voor een aan Thijssen gewijd museum te verwezenlijken. Na een verbouwing, waarbij het pand zijn oorspronkelijke uiterlijk terugkreeg, werd het Theo Thijssen Museum in 1995 door burgemeester Patijn officieel geopend. Sindsdien overleeft het museum door donaties en entreegelden; het krijgt geen subsidie, en de medewerkers worden niet betaald.

SDAP-speldje

Als het verkleinwoord van museum, ‘museumpje’, niet zo'n neerbuigende bijklank had, zou het bij uitstek van toepassing zijn op het Theo Thijssen Museum. Het museum beslaat één ruimte, die niet alleen de vaste collectie huisvest, maar waar ook tijdelijke tentoonstellingen worden georgani-

[p. 92]

Het Theo Thijssen Museum in Amsterdam. Foto: Paul Spies

seerd. De collectie kun je niet spectaculair noemen, maar dat is bij aan schrijvers gewijde musea wel vaker het geval. Wat kun je van een schrijver laten zien? Manuscripten, foto's, schooldiploma's, geboorte- en overlijdensberichten, bladen waarvoor de schrijver werkte, en natuurlijk de zaken waaraan de man of vrouw in kwestie het museum te danken heeft: de door hem of haar geschreven boeken. Maar geëxposeerde boeken maken meestal een wezenloze indruk, omdat ze door hun status als tentoonstellingsobjecten van hun voornaamste functie - opengeslagen te worden - lijken te zijn beroofd.

Bij schrijversmusea gaat het minder om de objecten dan om een herinnering die levend gehouden moet worden. Het is aardig dat er een plek is waar het sdap-speldje van Thijssen te bewonderen valt, maar het gaat er toch vooral om dat er een ergens een concrete locatie is die aan Thijssen is gewijd, als daad van rechtvaardigheid, als herinnering aan een goede schrijver. In aan schrijvers gewijde musea zijn de boeken van de schrijver die voor de bezoekers te koop zijn, belangrijker dan de tentoongestelde eerste drukken.

Dit alles wil niet zeggen dat er niets interessants in het museum te zien is. Helaas is er van de originele inrichting niets meer over, zodat je je nauwelijks een idee kunt vormen van hoe hier in de tweede helft van de negentiende eeuw werd geleefd; aan de andere kant, de tafel, de stoelen en de kast die het hoekje vormen waar de vrijwilliger van dienst zich ophoudt, maakten vroeger deel uit van het meubilair van Theo Thijssen. Ze zijn speciaal voor hem vervaardigd door de schrijver Jan Mens, die door Thijssen werd bewonderd en gesteund. Ook het ontwerp van het door Jan Wolkers gemaakte Theo Thijssenmonument dat in 2005 op de Amsterdamse begraafplaats ‘De Nieuwe Ooster’ werd onthuld, is te bezichtigen. Verder kan de bezoeker een programma bekijken waarin herinneringen aan Thijssen worden opgehaald door oud-leerlingen, een van zijn dochters en een oud-Tweede Kamerlid dat met Thijssen in de sdap-fractie heeft gezeten. Wie de tijd heeft, kan naar een dvd van de verfilming van Kees de jongen kijken.

Een gewone mop

Als je het museum verlaat, doemt aan het eind van de straat de Westertoren op, hoog, indrukwekkend, en verrassend dichtbij. ‘Ik speelde vaak met de toren een spelletje, waar ook niemand wat van begreep,’ schrijft Thijssen in In de ochtend van het leven. ‘Ik stelde me voor, op de eerste omloop te staan, achter de veilige balustrade. En dan, in-eens, stond ik in mijn verbeelding op de volgende omloop, waar géén balustrade was, en ik kreeg pijn in mijn kuiten

[p. 93]

Theo Thijssen op het strand van Bergen aan Zee, 1937

van de angst, naar beneden te vallen.’ Deze angst kon alleen maar bezworen worden door hard naar binnen te rennen. ‘Het werd een gewone mop, als ik op ietwat-haastige wijze het huis in kwam, te zeggen: “O, die was weer bang, dat-ie van de toren af viel.”’

Niets ten nadele van het museum, dat natuurlijk altijd moet blijven bestaan, maar Theo Thijssen begint pas echt te leven als je naar de Westertoren kijkt en herleest wat hij over zijn relatie met die toren schreef; in een vitrine uitgestalde bescheiden leggen het uiteindelijk toch altijd af tegen het werk zelf

Theo Thijssen Museum

Eerste Leliedwarsstraat 16

1015 TA Amsterdam

Tel. [phone]

www.theothijssenmuseum.nl

geopend donderdag t/m zondag 12.00-17.00 uur

toegangsprijs 2 euro

Literatuur

Theo Thijssen, Verzameld werk. Vijf delen (Amsterdam, Thomas Rap 1993-1999)