Biografie Bulletin. Jaargang 16

[p. 90]

Schrijvershuizen
Het huis van Luigi Pirandello in Caos
Erna Staal

Bij Caos denkt men eerder aan de film ‘Kaos’ van de gebroeders Paolo en Vittorio Taviani dan aan de novellen van Luigi Pirandello (1867-1936) die eraan ten grondslag liggen: verhalen over Pirandello's jeugd, over de mensen, de natuur en de geschiedenis en de tradities van Sicilië. Verhalen waarvan de inspiratiebron ligt in de omgeving van zijn geboortehuis, in de buurtschap - contrada - Caos, aan de zuidkust van Sicilië.

Het huis waarin Luigi Pirandello op 28 juni 1867 werd geboren ligt tussen Agrigento en Porto Empedocle, een stad die tegenwoordig haar bekendheid ontleent aan een andere literator, Andrea Camilleri. Het huis ligt op een rots hoog boven de zee, met een tuin die steil naar beneden loopt. Het was vanaf het begin van de negentiende eeuw in het bezit van de familie van Pirandello's moeder, Caterina Ricci Gramitto. In 1867 had Caterina zich er afgezonderd uit angst voor de choleraepidemie die woedde op het eiland.

Luigi, zoon van Stefano Pirandello, een exgaribaldiaan en zwavelmijnbezitter, gaat niet naar school, maar krijgt huisonderricht. Hij steekt veel op van een huishoudster, die hem bekend maakt met oude Siciliaanse verhalen. Op zijn twaalfde is zijn liefde voor verhalen en voor taal zo groot dat hij zich achter de rug van zijn vader om, maar met hulp van zijn moeder, laat inschrijven op een gymnasium in Agrigento, in plaats van de door zijn vader uitgezochte handelsschool. In 1880 vervolgt hij het gymnasium in Palermo en gaat tijdelijk in de kost bij familie.

Tussen 1887 en 1892 studeert Pirandello in Rome en Bonn, keert voor een kort verblijf terug naar Sicilië om zich vervolgens te vestigen in Rome. Op 27 januari 1894 trouwt hij met Antonietta Portulano, een huwelijk dat tot stand gekomen is op initiatief van beide vaders. Antonietta is de dochter van een zakencompagnon van Luigi's vader. Uit het huwelijk komen drie kinderen voort: Stefano (1895), Lietta (1897) en Fausto (1899).

Tijdens zijn studie is Pirandello al begonnen met publiceren, eerst twee gedichten-

[p. 91]

Het geboortehuis van Luigi Pirandello

bundels en een roman, en in het jaar van zijn huwelijk verschijnt zijn eerste verhalenbundel. Ook gaat hij schrijven voor een aantal literaire tijdschriften. In een van die tijdschriften, Ariel, mede door hem opgericht, verschijnt zijn eerste toneelwerk.

Het huwelijk van Pirandello kent een paar gelukkige jaren, totdat in 1903 de zwavelmijn van zijn vader en schoonvader door een overstroming instort. De gehele familie wordt financieel geruïneerd en Pirandello moet gaan werken voor de kost. Hij gaat privé-les geven en vraagt voor het eerst honoraria voor zijn literaire werk. Bij Antonietta beginnen zich verschijnselen van waanzin af te tekenen. Haar ziekelijke jaloezie ontaardt in een agressieve paranoia waar Pirandello en zijn kinderen zwaar onder te lijden hebben. In 1919 raakt ze dermate psychotisch, dat Pirandello wel moet besluiten haar in een inrichting te plaatsen. De artsen zien geen enkele kans op genezing en Antonietta blijft tot haar dood in 1959 in een kliniek in Rome.

Pirandello's vader voegt zich begin jaren twintig bij zijn zoon in Rome. Ook zijn kinderen wonen soms bij de schrijver of in ieder geval vlak in de buurt. In 1924 meldt Pirandello zich aan als lid van de Nationaal Fascistische Partij van Benito Mussolini. Zijn motieven blijven onduidelijk. Hoewel hij zichzelf een fascist in hart en nieren noemt, bemoeit hij zich nooit actief met de politiek. Het levert hem geen voorkeursbehandeling van welke aard dan ook op. Tevergeefs probeert hij aan het eind van de jaren twintig de steun van Mussolini te krijgen voor zijn theaterplannen.

Het werk

Ondanks het tijdrovende lesgeven om zijn

[p. 92]

De tuin bij het huis grenst aan de zee

gezin, maar ook de familie financieel te ondersteunen, produceert Pirandello een indrukwekkende hoeveelheid literair werk. In totaal publiceert hij driehonderdzestig novellen, drieënveertig toneelstukken, zeven romans en een aantal poëziebundels.

Hoewel de novellen de essentie vormen van zijn omvangrijke oeuvre, zijn het vooral de toneelstukken die Pirandello wereldfaam bezorgen. In 1921 zorgt het revolutionaire, modernistische stuk Sei personaggi in cercha d'autore (Zes personages op zoek naar een auteur) voor een doorbraak. In 1925 richt Pirandello met een paar vrienden en zijn zoon Stefano een eigen toneelgezelschap op. Leading lady van het gezelschap is Martha Abba, een jonge actrice die tot aan zijn dood Pirandello's muze zal zijn. Als het toneelgezelschap na een paar jaar niet levensvatbaar blijkt, richt Martha Abba een eigen gezelschap op dat het werk van Pirandello in binnen- en buitenland opvoert.

Vanaf 1923 werkt Pirandello aan het ordenen van zijn novellen. Ze komen met regelmaat uit in bundels van vijftien verhalen onder de gezamenlijk noemer Novelle per un anno. Pirandello stelt zich ten doel voor elke dag van het jaar een verhaal te schrijven.

De laatste jaren voor zijn dood verblijft Pirandello veel in het buitenland, onder andere in Berlijn, Parijs en New York. De verfilming As you desire me in 1932 van Come tu mi vuoi (1930), met Greta Garbo en Erich von Stroheim, is een doorslaand succes. In Italië voelt Pirandello zich miskend; zijn plannen voor het oprichten van een Nationaal Theater worden keer op keer door de fascistische bureaucratie gefrustreerd. De toekenning van de Nobelprijs in 1934, voor met name zijn toneelwerk, verandert daar weinig aan. In 1936 loopt hij op

[p. 93]

de set van de verfilming van Il fu Mattia Pascal een longontsteking op. Hij overlijdt op 8 december van dat jaar in zijn huis in Rome. Uit zijn testament blijkt dat hij geen staatsbegrafenis wenst ter meerdere eer en glorie van Mussolini en consorten, maar een zo sober mogelijke uitvaart met de kist op een boerenkar.

El pino

Waar vroeger een zandweg door het veld liep, ligt nu vanaf de S115, de weg langs de Siciliaanse zuidkust van Marsala naar Siracuse, een geasfalteerde brede straat die uitmondt in een parkeerplaats die qua omvang bij een megastore niet zou misstaan. Links van dit plein staan een paar gebouwtjes die een café herbergen en een slecht gesorteerde miniboekhandel waar nauwelijks informatie over Pirandello te krijgen is. Aan het einde van al het asfalt staat een eenzaam, streng uitziend zandkleurig huis. Tegen de voorgevel staat een buste van de schrijver met zijn karakteristieke puntsikje. Binnen verdringen scholieren zich voor de vitrines met documenten, foto's en parafernalia.

Pirandello bij de Tempio della Concordia, Agrigento. De foto is kort voor zijn dood in 1936 genomen.

Pirandello met zijn vrouw en drie kinderen, 1907

De collectie herbergt een groot aantal prachtige toneelaffiches, wat meubilair, en een niet te missen Griekse vaas die jarenlang als urn gediend heeft voor de as van de schrijver. Naast brieven van en aan collega-auteurs is opvallend veel aandacht voor de correspondentie met Martha Abba (Pirandello schreef haar meer dan vijfhonderd brieven). Tussen de vele foto's liggen achteloos een portemonneetje, een treinabonnement en een lidmaatschapskaart van de Fascistische Partij. Geen toelichting in de bijschriften, geen uitleg op een tekstbord. Een must is een afdaling in de tuin naar de pijnboom (Il Pino staat zelfs met hoofdletters vermeld in toeristische folders) waarvan we weten dat de schrijver er graag onder zat te mijmeren en waaronder in 1961 zijn as is bijgezet. Die boom plus het uitzicht vanaf de rots over zee geven een beetje begrip van de oorsprong van zijn inspiratie.

[p. 94]

Pirandello verzuchtte vaak: ‘Sono figlio del Caos.’ Dat kan zowel opgevat worden als levensmotto (kind van de chaos) als ode aan zijn geboortegrond.

Casa Natale di Luigi Pirandello

Contrada Caos, SS-115-Agrigento

Tel. [phone]

Openingstijden: dagelijks van 8.00 uur tot 20.00 uur.

Literatuur

Max Nord, Luigi Pirandello (Zutphen, Walburg Pers 1977)

Pirandello's love letters to Martha Abba. Edited and translated by Benito Ortolani (Princeton, Princeton University Press 1994)