Biografie Bulletin. Jaargang 13

[p. 98]

Post

Geachte redactie,

In het voorwoord van Anna staat iets waarvan ik verwacht had dat het wel enige discussie zou uitlokken. Nederland, schreef ik, lijkt een ware inhaalslag te maken waar het gaat om de biografie. En vervolgens: ‘Met name de schrijversbiografie kan zich verheugen in een grote populariteit. Opmerkelijk daarbij is dat deze vaak tevens dienstdoet als proefschrift - een bij mijn weten internationaal gezien unieke vermenging van genres. Zelf koos ik ervoor om de Angelsaksische traditie, die van oudsher grote nadruk legt op het verhalende element, als uitgangspunt te nemen.’ Nu is het natuurlijk altijd jammer om een knuppel in het hoenderhok gegooid te hebben, en vervolgens te merken dat er geen haan naar kraait. In die zin was ik blij met het laatste nummer van Biografie Bulletin, waarin mijn knuppeltje dan toch nog wordt opgepakt. De haan in kwestie was Koen Hilberdink, en naar wat ik uit zijn stuk begreep, is hij in ieder geval mordicus tegen dat wat hij omschrijft als ‘het losweken van de biografie van de wetenschap’ - daarbij met een nogal beschuldigend vingertje wijzend in de richting van ‘de journalist Van der Zijl’, zoals hij mij om onduidelijke redenen voortdurend aanduidt. Kennelijk redeneert hij als volgt: ‘Anna is geen proefschrift. Als ik nou kan laten zien dat het geen goed boek is, is daarmee overtuigend bewezen dat een serieuze biografie slechts binnen een wetenschappelijk kader tot stand kan komen.’ En dus doet hij geweldig zijn best om aan te tonen dat mijn boek niet deugt. Zo stelt hij er heilig van overtuigd te zijn dat de recensenten die het boek positief bespraken, het eigenlijk óók niet goed vonden - maar dat niet durfden te schrijven omdat Annie M.G. Schmidt zo heilig zou zijn. Een journalistieke onderbouwing voor deze nogal verregaande conclusie geeft hij niet, en al helemaal geen wetenschappelijke. Die bestaat ook helemaal niet - het is namelijk volstrekte onzin, zoals Hilberdink zich onmiddellijk had gerealiseerd als hij er wat recensies van eerdere boeken over Schmidt erbij had gepakt.

Intussen - en dat vond ik wel jammer - lijkt Hilberdink in zijn vuur om de biografie vooral binnen het domein der wetenschap te houden, geheel en al voorbij te gaan aan de eigenlijke discussie die ik met mijn voorwoord poogde op te werpen. Namelijk: wat is de reden dat in ons land twee genres die in het buitenland als heel verschillend worden beschouwd, zó met elkaar verweven zijn geraakt? En daaruit logisch volgend het tweede punt: in hoeverre is die vermenging wenselijk? Zelf stuitte ik op deze vragen toen ik met Anna in dat stadium gekomen was waarin ik beslissingen moest nemen over de vorm van mijn verhaal. Ik heb in die tijd serieus overwogen om erop te promoveren - gezien mijn achtergrond was dat niet onlogisch geweest, en het leek immers een soort vanzelfsprekendheid binnen de biografiewereld. Bovendien - toch ook een factor - had ik mijn ouders dolgelukkig gemaakt als ik er nog een titel bij gekregen had.

Maar alvorens hiertoe te besluiten, wilde ik wel voor mezelf duidelijk hebben wat het ‘dr.’ voor mijn naam zou toevoegen aan de biografie zoals ik die voor ogen had. Een nadeel ervan kon ik me eigenlijk meteen al bedenken. Zowel tijdens mijn stu-

[p. 99]

die in Amsterdam als tijdens mijn postdoctorale studie in Londen had ik begrepen dat een proefschrift boven alles een wetenschappelijk doel dient. Het gaat om het opwerpen, onderzoeken en bewijzen van een probleemstelling - dit binnen een duidelijk afgebakend theoretische kader, en met als uitdrukkelijk doel een bijdrage te leveren aan de discipline waarbinnen het werk tot stand komt. Een biografie daarentegen had ik altijd opgevat als de letterlijke vertaling ervan: bios grafia, een beschrijving van een leven, gemaakt voor een breed publiek dat geïnteresseerd is in de vraag hoe mensen binnen de geschiedenis van hun tijd hun leven vormgeven. Het gevaar dat je gaat hinken op twee gedachtes leek mij levensgroot als je probeert tegelijkertijd zowel een algemeen lezerspubliek als een wetenschappelijk publiek aan te spreken.

Ik had dus al een nadeel, nu kwam het er op aan de voordelen van een eventuele promotie te vinden. Daartoe ben ik een aantal biografieën naast elkaar gaan leggen. Uiteindelijk kwam ik uit op vier boeken die ik dermate goed vond dat ik ze als leidraad wilde nemen bij het maken van mijn eigen boek. De eerste twee waren Geluk, het leven van Herman Heijermans van Hans Goedkoop, en Liefde is heel het leven niet, het proefschrift van Elsbeth Etty over Henriëtte Roland Holst. Ik vond beide op hun eigen manier geslaagde levensbeschrijvingen - meeslepend geschreven, overtuigend onderbouwd. Vervolgens de twee andere boeken. Dat waren respectievelijk Hans Christiaan Andersen. The life of a storyteller van Jackie Wullschlager en Tolstoi van Henri Troyat. Ook prachtige boeken, ook meeslepend geschreven, en ook uitstekend onderbouwd. Maar geen proefschriften - zoals de Nederlandse boeken dat wel waren. Maakten dat die laatste twee tot mindere of zelfs maar andersoortige biografieën? Nee, vond ik, en besloot af te zien van mijn promotieplannen. De trots van mijn ouders leek me niet iets waar ik de lezers - voor wie je uiteindelijk schrijft - mee moest lastigvallen, evenmin als die andere reden die ik later nog wel eens gehoord heb - dat je makkelijker fondsen zou krijgen als je je boek als proefschrift presenteert. Ik wilde uiteindelijk gewoon een zo goed mogelijke biografie proberen te schrijven - niet meer en niet minder.

Dat betekent overigens niet - in tegenstelling tot wat Hilberdink veronderstelt - dat ik automatisch tegen die mengvorm zou zijn. Ik heb er alleen voor mijzelf eenvoudigweg geen argumenten voor kunnen vinden. Maar ongetwijfeld worstelen anderen ook met dit dilemma, en ik sluit helemaal niet uit dat ik ooit argumenten hoor die me wél overtuigen. Wat mij betreft is het het belangrijkste dat deze discussie überhaupt gevoerd wordt.

Er is de laatste tijd vaak geschreven dat de Nederlandse biografie volwassen is geworden. Binnen een volwassen discipline zouden, denk ik, ook volwassen discussies gevoerd moeten worden, en deze lijkt mij er één van - al was het maar om de keuzes voor toekomstige biografen te vergemakkelijken. De vragen waar het om gaat zijn simpel genoeg, namelijk: wat zijn de karakteristieken van ten eerste het proefschrift, ten tweede de biografie, en ten derde de mengvorm ervan? En wat zijn vervolgens, gezien vanuit de biograaf en zijn lezers, de pro's en de contra's van de verschillende vormen?

Annejet van der Zijl