Biografie Bulletin. Jaargang 11

[p. 179]

Een eendimensionale man
Waarom Gerard Mulder zijn belangstelling voor Den Uyl verloor
Els Broeksma

Gerard Mulder (1947) weet wat het betekent om een biografie te schrijven. Hij schreef onder meer H.M. van Randwijk. Een biografie (1988) en Het Parool. Lees die krant! (1999). Begin 1999 begon Mulder aan de biografie van Joop den Uyl, maar in september van datzelfde jaar besloot hij ermee te stoppen. Het door hem verzamelde materiaal heeft hij inmiddels overgedragen aan Anet Bleich. Waarom heeft hij besloten zijn onderzoek naar leven en werk van Den Uyl te staken?

Op een regenachtige oktobernamiddag haal ik Gerard Mulder op bij de redactie van HP/De Tijd, waar hij momenteel adjunct-hoofdredacteur is. We begeven ons naar een café om de hoek. Voordat Gerard Mulder uit de doeken doet waarom hij met de biografie van Joop den Uyl is gestopt, vertelt hij hoe hij ertoe kwam om er aan te beginnen. Wilfried Uittenhoeven van uitgeverij SUN deed hem in februari 1997 het idee aan de hand. Pas op dat moment realiseerde Mulder zich dat Den Uyl de enige politicus was die hij interessant vond: ‘Het kabinet Den Uyl (1973-1977) is de enige periode in de Nederlandse politiek geweest, waar ik werkelijk door werd gefascineerd. Dat was een spannende tijd, ik heb die periode goed gevolgd. Ik voelde daardoor wel enige affiniteit met Den Uyl. Hoewel - ooit heb ik een nogal onaangenaam gesprek met hem gehad. Dat was in 1980. In dat jaar vierde Vrij Nederland haar 40-jarig bestaan. Er moest een jubileumnummer komen. Het eerste deel zou de periode van H.M. van Randwijk van 1941 tot 1948 beslaan, en het tweede deel de periode Rinus Ferdinandusse, tot 1980 uiteraard. Mij was gevraagd om Den Uyl, die ook een paar jaar redacteur van Vrij Nederland is geweest, te interviewen. Toen ik bij zijn huis in Buitenveldert aankwam, liet hij me binnen en duwde me meteen door naar zijn werkkamer, waar alle muren tot aan het plafond bedekt waren met boeken, mappen en ordners. Hij zette me ergens neer, en na mijn eerste vraag zakte hij op zijn stoel in zijn karakteristieke pose achteruit, ogen richting plafond. Vervolgens hield hij een monoloog van anderhalf uur waar ik geen woord tussen kon krijgen. Toen zijn vrouw Liesbeth met koffie binnenkwam, zei Den Uyl: “Deze meneer hoeft geen koffie, want hij gaat zo weer weg.” Daarna sprak hij nogmaals anderhalf uur tegen het plafond en toen kon ik gaan. Ik voelde me zeer vernederd. Later heb ik begrepen dat het niets met mij had te maken. Hij ging - volgens de

[p. 180]

mare - instrumenteel met mensen om, hij gebruikte ze en liet ze vallen als hij ze niet meer nodig had.’

Mulder vertelt een anekdote die de beeldvorming over Den Uyl typeert. Toen Den Uyl een keer met een kamerdelegatie in China verbleef, stuurde hij een ansichtkaart van de Chinese Muur aan Bart Tromp. ‘Het hele partijbestuur schijnt zich te hebben afgevraagd wat deze ansichtkaart te betekenen had. Iedereen was puzzled. Die kaart moest een bedoeling hebben, want niemand kon zich voorstellen dat het een gewone menselijke geste betrof.’

Ondanks het ongelukkig verlopen gesprek bood Den Uyl als persoon genoeg uitdaging voor Mulder om aan een biografie te beginnen. Mulder wilde zich bij uitstek richten op de man die geobsedeerd was door het idee van de maakbare samenleving, de man die zich altijd nieuwsgierig betoonde en wiens adagium ‘kennis is macht’ was. Mulder had geen zin om zich te veel op de politieke geschiedschrijving toe te leggen en wéér uitgebreid in te gaan op de oliecrisis of de Lockheedaffaire. Dat zou ook veel te veel materiaal opleveren voor een normale biografie.

Toen Mulder eenmaal had besloten een biografie te schrijven, moesten er twee zaken worden geregeld: toegang tot het materiaal en geld. Aan de geschiedenis van Het Parool had Mulder onder riante omstandigheden kunnen werken. Gedurende het schrijven ontving hij via de ‘Stichting Het Parool’ een genereus honorarium, en in het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (I.I.S.G.) kon hij beschikken over een mooie werkplek. Zo vorstelijk, dat realiseerde Mulder zich, zou het wel nooit meer worden. Toch heb je volgens Mulder voor het schrijven van een goede wetenschappelijke biografie minstens een ton per jaar nodig. De SUN zou proberen fondsen te werven, en Mulder zou nagaan of hij toegang kon krijgen tot het Den Uyl-archief. ‘Dat archief was in 1992 aan het I.I.S.G. overgedragen met de beperkende bepaling dat het slechts toegankelijk was voor inzage met toestemming van de familie Den Uyl, met name van dochter Saskia Noorman-Den Uyl. Bij die overdracht had Joop van Thijn een toespraak gehouden op basis van gegevens uit dat archief en Saskia besloot op grond daarvan dat er voorlopig genoeg was gegrasduind in het archief. In de jaren dat ik in het I.I.S.G. werkte, sprak ik regelmatig andere onderzoekers - historici en politicologen - die steen en been klaagden over de toegang tot het Den Uyl-archief. Maanden moesten ze wachten op een antwoord en uiteindelijk ging Saskia dan zèlf naar het archief en zocht ze her en der wat materiaal uit dat bekeken mocht worden.’

‘Ik maakte dus een afspraak met Saskia om te kijken of de familie bereid zou zijn mee te werken. Ik wilde me in elk geval verzekeren van een zekere mate van vrije inzage in de archieven en ik wilde natuurlijk ook gesprekken met de familieleden voeren. Door allerlei omstandigheden vond de ontmoeting met Saskia pas in september 1997 plaats. Saskia bleek niet bereid tot medewerking. Haar argument was dat haar ouders altijd erg gesteld waren geweest op hun privacy, en dat wenste zij te respecteren. Ze was ertegen

[p. 181]

dat het privé-leven van haar ouders in een biografie terecht zou komen. Maar wat is privé? Je wilt als biograaf toch op z'n minst de drijfveren van je protagonist vinden. En een leven houdt toch niet om vijf uur op? Ik hoorde toen dat er al eens iemand aan een biografie van Den Uyl was begonnen en het eerste hoofdstuk aan Saskia had laten lezen. Zij was al verbolgen over het feit dat deze man had durven schrijven dat de betovergrootvader van Joop was geboren voordat de ouders getrouwd waren. Dat moest eruit, dat was te privé. Kortom, ik kreeg geen medewerking van de familie en dus geen enkel privilege tot archiefinzage. Ik heb begin '98 nog een tweede gesprek gevoerd met Saskia en haar broer Xander, maar ze bleven bij hun veto. Langzamerhand kwamen er echter zo veel klachten van andere onderzoekers over de ontoegankelijkheid van het archief en het willekeurige beleid, dat er besloten werd een groter deel van het archief open te stellen. De toegangsregels zijn echter zeer gecompliceerd. Voor sommige delen is toestemming nodig van Saskia, voor andere delen van Saskia én de Tweede Kamerfractie en voor weer andere delen van Saskia én de Tweede Kamerfractie én Dick Bensschop, de assistent van Den Uyl. Dus of dit nou gunstiger is, is nog maar de vraag.’

De afwijzende houding van de familie was een tegenslag. Toch liet Mulder zich nog niet afschrikken. Hij realiseerde zich dat deze tegenwerking voor iedereen zou gelden en dat er op die manier nooit een biografie van Den Uyl zou verschijnen. Hij vroeg zich af hoe belangrijk dit archief was. Over Den Uyl is al veel geschreven; heel veel mensen hebben hem gekend en dan heb je ook nog het Algemeen Rijksarchief. Zou het niet mogelijk zijn om op basis van het materiaal dat zich buiten het I.I.S.G. archief bevindt een goede biografie te schrijven? Na een grondige inventarisatie besloot Mulder dat er genoeg materiaal was en dat de biografie dan maar ongeautoriseerd moest verschijnen. In januari 1999 ging hij eindelijk aan de slag. Het geld was nog niet helemaal rond. Mulder kreeg f 50.000,- van het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten, en f 10.000, - van de Gemeente Amsterdam. En dan waren er nog wat vage beloften. Als hij zijn freelance werk goed indeelde, zou hij een paar dagen per week aan de biografie kunnen werken. Hij las boeken over Den Uyl en hij kreeg veel informatie en materiaal van onder anderen Parooljournalist Kees Tamboer. ‘Na een half jaar werken viel me plotseling op dat ik aan het begin van de dag - als ik weer een kilo Den Uyl-informatie tevoorschijn haalde - overvallen werd door een neerslachtig gevoel en dat dat gevoel er 's avonds niet minder op was geworden. Ik bespeurde ook een groeiend onvermogen om mijn concentratie te verdelen tussen mijn freelance werkzaamheden en Den Uyl. Tegelijkertijd signaleerden mijn vrienden dat ik erg mager was geworden. En omdat ik niet aan het lijnen was, moest ik constateren dat er iets anders aan de hand was. Ik at steeds minder. Er lag een steen op mijn maag en die steen was Den Uyl. Toen Ger Verrips dit hoorde, verbaasde het hem niks. Volgens hem was ik nog niet toe aan weer zo'n groot project, ik moest eerst afkicken van Het Paroolboek, waar ik zo'n vijf jaar aan had

[p. 182]

gewerkt. Misschien had hij gelijk, want twee jaar lang heb ik dag in, dag uit in dat kamertje bij het I.I.S.G. zitten schrijven. Er moest zo ontzettend veel materiaal verwerkt worden dat ik aan niets anders meer kon denken. Ik was daarna inderdaad geestelijk volkomen uitgeput. Dat afvallen en die neerslachtigheid zetten me aan het denken. Tijdens de zomervakantie van 1999 heb ik me afgevraagd of de omstandigheden waaronder ik aan de Den Uyl-biografie werkte wel stimulerend genoeg waren, want aan geen enkele voorwaarde was eigenlijk voldaan: ik had geen vrije toegang tot de archieven, geen medewerking van de familie en ik kon er niet full time aan werken. Hoewel het geen doorslaggevende factor was, kwam er ook nog bij dat ik niets meer van de SUN had gehoord en dat betekende dat het niet zeker was of er voldoende geld zou zijn voor het voltooien van de biografie. Toen heb ik besloten te stoppen.’ ‘Achteraf besefte ik dat ik het misschien ook fout had aangepakt. Ik had niet moeten beginnen met al die honderden knipsels waar steeds maar weer hetzelfde in stond. Dat was dodelijk en daardoor fnuikend voor het moreel. Ik werd er depressief van. Ik zag er zo tegenop om me door die bergen oninteressante stukken te werken om, heel misschien, een beetje boeiende informatie te bereiken. Ik was helemaal niet nieuwsgierig naar al die knipsels die de voorbode waren van al die saaie, overbodige documentatie en die cahiers vol zwaarwichtig geleuter bij de Wiarda Beckman Stichting, waarvan Den Uyl directeur is geweest. Het zou misschien beter zijn geweest als ik eerst zelf mensen had geïnterviewd en de transscripties van gesprekken en aantekeningen over Den Uyl had bestudeerd. Dat zou interessant, want nieuw zijn geweest. Later kreeg ik ook twijfels over hoe boeiend en levendig Den Uyl eigenlijk was. Hij bleek toch wel een erg monomane en eendimensionale man te zijn.’ Mulder lijkt nog steeds te twijfelen. ‘Het blijft moeilijk precies aan te geven waardoor ik besloot te stoppen met die biografie’, zegt hij. ‘Wie weet, als de omstandigheden gunstiger waren geweest?’