Over het vertalen van De Biograaf
Hein Groen
Ongeveer in de tijd dat Gijs Went en ik A Biographer's Tale van A.S. Byatt lazen om te beoordelen of we het voor de Bezige Bij wilden vertalen, verscheen Biografie Bulletin 2000/1 met daarin het fascinerende artikel van S. Dresden: ‘De paradox in zijn volle werkelijkheid’. Door dat stuk besloten we het te doen. Dresdens pleidooi voor de biografie als een literair experiment waarin de onmogelijkheid van het genre het creatieve uitgangspunt wordt, maakte Byatts boek ineens een stuk interessanter. Zij schreef het boek waarover Dresden theoretiseerde.
Onze aanvankelijke twijfel betrof vooral de stijl. Byatt koos voor een ik-verteller die niet kan schrijven. Dat is rampzalig voor een vertaling. In de originele versie zullen de meeste Byatt-liefhebbers de stijlkeuze wel doorhebben, maar in een andere taal krijgt de vertaler de schuld. Dat bleef in ons geval beperkt tot de bespreking van Joke Linders in Biografie Bulletin 2001/1. Onze vertaling was volgens haar soms ‘stroef’, want te letterlijk. Joke Linders leidde tijdens de presentatie van De biograaf een gesprek met Byatt in de Balie in Amsterdam. Na afloop praatten we wat en ook toen was stroefheid haar voornaamste bezwaar tegen de vertaling. Onze reactie was uiteraard dat we daar nu precies bang voor waren geweest. Dat we ons ontzettend hadden moeten inhouden om het taalgebruik niet wat soepeler en minder omslachtig te maken, vooral in het begin. Gaandeweg gaat de ik-verteller beter schrijven, want De biograaf is ook een bildungsroman van iemand die zich de werkelijkheid schrijvend over anderen probeert toe te eigenen en zo een ‘eigen’ identiteit en leven ontwikkelt. Beter kunnen schrijven betekent in zijn geval ook beter kunnen leven, dat is ongeveer zijn verhaal.
Gijs Went raakte later op de avond met Byatt zelf in gesprek en vertelde dat onze aarzeling om haar boek te vertalen te maken had gehad met de ‘clumsy’ stijl van haar hoofdpersoon omdat het niet ondenkbeeldig was dat ons dat zou worden aangerekend, wat zojuist dan ook gebeurd was. ‘Oh, don't worry, I meant his writing to be clumsy and then to get better.’ Jammer dat Joke Linders die informatie niet in haar stuk heeft meegenomen, want dat hebben we haar natuurlijk nog even verteld.
Auteursrechtelijk beschermd