Biografie Bulletin. Jaargang 6

[p. 309]

Een container met oud papier
Katholieke cultuurvernietiging?
André L.S. Kersten

Al lang deed in Nijmegen het gerucht de ronde, dat de bibliotheek van het Albertinum, een klooster van de Dominicanen, zou worden overgedragen aan de Katholieke Universiteit Nijmegen. Op een gegeven moment was het zover, blijkens een bericht in de landelijke bladen.

Mijn aandacht voor dit nieuws verslapte een tijdje, tot ik eind mei van dit jaar in een kringloopwinkel tot mijn grote verbazing boeken en brochures met het stempel van het Albertinum zag liggen. In een gesprek met een van de verkopers kwam ik erachter dat het inderdaad boeken uit de collectie van het Albertinum betrof. Op de wekelijkse boekenmarkt te Nijmegen trof ik de volgende dag in een diepvriesdoosje of iets dergelijks een aantal brochures aan. Het waren gesigneerde exemplaren, bijvoorbeeld een ‘voor W. Driessen v.d. schr. prof. dr. mag. J. van de Ploeg’, afkomstig uit het Albertinum-klooster; dit was te zien aan het kloosterstempel. In gesprek met de man achter de kraam werd mij duidelijk dat het Albertinum uitverkoop had gehouden. Ik vermoedde, en dit was ook af te leiden uit de gevoerde gesprekken, dat er zich nog meer boeken en brochures moesten bevinden in het klooster. De boekhandelaren in Nijmegen en omgeving waren door het Albertinum benaderd om, bij interesse, boeken uit de restant-collectie te kopen. Er moest dus nog meer zijn.

Containers

Het was intussen Pinksteren geworden en na diverse telefonades op deze feestdagen kreeg ik eindelijk een bewoner van het Albertinum aan de lijn. Ik vroeg de ex-bibliothecaris of er nog meer boeken stonden, in verband met mijn onder andere theologische belangstelling, mede gevormd door mijn jarenlang biografisch onderzoek naar de gebroeders Knuvelder. De broeder zei letterlijk: ‘Wij hebben de strot vol van de handelaren en nu is het afgelopen.’ Nogmaals vriendelijk aandringen of ik de restpartij mocht zien, werd door de Dominicaan resoluut afgewezen. Uit beleefdheidsoverwegingen heb ik toen maar niet meer verder aangedrongen.

Er verstreken enige dagen, toen mijn neef opbelde of ik wist hoe aan literatuur te komen over Jeruzalem, aangezien hij daar een werkstuk over moest maken. Ik deelde hem mede, dat er wel het een en ander daarover te raadplegen was op de universiteitsbibliotheek. Na dit bezoek wilde de neef het Albertinum weleens zien. Aangekomen bij het klooster zagen wij een auto met een heerschap erin. Ik vroeg hem langs mijn neus weg: ‘Zijn er nog boeken hier te verkrijgen?’ waarop de man antwoordde: ‘Ja, er liggen onder andere nog een aantal jaargangen van het blad De Bazuin.’ Ik zei dat ik hier wel interesse in had. De man adviseerde mij om contact op te nemen met de, inmiddels ex-, bibliothecaris. Wij liepen naar het hoofdgebouw, belden daar aan en werden vriendelijk te woord gestaan door een mevrouw, die daar kennelijk de administratie- annex receptiefunctie vervulde. Er werd contact met de bibliothecaris opgenomen en na een paar minuten stond hij voor ons. Ik herhaalde mijn vraag of er nog boeken waren,

[p. 310]

waarop de broeder zei: ‘Kijk maar naar die vrachtwagen daar, ze komen de boeken ophalen ter vernietiging.’ Ik haastte mij naar de vrachtwagen en zag dat er al vier manshoge afgesloten containers in stonden. Deze boeken konden dus niet meer gered worden. Ik ging het betreffende gebouw binnen en zag onderaan de trappen een container, die reeds half gevuld was met boeken, brochures en tijdschriften. Al zoekende, kwam ik het tijdschrift De Gemeenschap tegen, de complete, zeldzame, jaargang 1925. Verder vond ik het blad Bouwen van Bernard Verhoeven, een tijdschrift dat men maar sporadisch bij antiquariaten aantreft. Verder lagen er nog gesigneerde bijbels en boeken van onder anderen Schweigman, Schillebeeckx en Perquin, allemaal O.P.. De trap lag vol met andere Nederlandse en buitenlandse tijdschriften en boeken over allerlei onderwerpen. Nadat ik het nodige uit de container had gehaald en van de trap had gevist, liep ik op 'n holletje naar buiten om de boeken en tijdschriften in de fietsentassen te laden.

Vervolgens ging ik het gebouw weer in en toen ik de bewuste trap naderde, suisden meters boeken langs mijn oren, op weg naar de container. Boven ben ik snel langs de boekenschappen gelopen om nog zeldzame exemplaren van de vernietigingsdrang van de heren te kunnen redden. Met armen vol ben ik naar beneden gelopen en weggefietst. Dit afschuwelijke gebeuren kon ik niet langer aanzien!

Schund?

Door mijn jarenlange archief- en literatuuronderzoek heb ik een aardige kring van bekende schrijvers, hoogleraren, instellingen en wat dies meer zij kunnen opbouwen. Hierdoor wordt men bewust gemaakt van het feit dat er al teveel boeken en andere archivalia met het oud papier worden meegegeven. En nu dit! Wat moet je ermee! Niets zeggen en het maar op z'n beloop laten, of actie ondernemen door mensen te vragen of dit normaal is en het zo aan de grote klok hangen. Ik heb na zorgvuldige overwegingen gekozen voor het laatste. Wat in dit klooster stiekem gebeurde, moet bekend gemaakt worden en vastgelegd. De geschiedenis wil dit. Dit kan niet en mag niet nog eens op zo'n schandelijke wijze gebeuren!

Werken van schrijvers en anderen, die gestreden hebben voor de emancipatie van de katholieke cultuur eind negende eeuw en begin deze eeuw mogen niet zomaar als voetveeg verbrand of op andere wijze vernietigd worden. Thijm, Schaepman, Poels en andere strijders van het eerste uur zouden zich in hun graf omdraaien bij het aanschouwen van dit Dominicaanse papiergeweld. Dit riekt naar de Kristallnacht van 1938, waar de ‘Schund’ in het openbaar verbrand werd. Nu wordt er in het geheim vernietigd, zonder medeweten van buitenstaanders. Deze inmiddels doorgedraaide boeken, brochures en tijdschriften kan men nu toch moeilijk als ‘Schund’ zien, of houden de Dominicanen, behoudens uitzonderingen, er nu een andere mening op na?

Wijdeveld

Voor wat betreft het vernietigen van persoonlijke archieven volgen nu andere ervaringen van enkele dagen later.

Ik zocht contact met dr. Gerard Wijdeveld, de laatste van de nog in leven zijnde Mohikanen van de katholieke jongerenbeweging van de jaren twintig, aangezien ik uit archiefonderzoek wist dat deze katholieke letterkundige contact heeft gehad met de gebroeders Knuvelder. Ik belde hem op met de nodige uitleg en vroeg of ik een kijkje in zijn bibliotheek mocht nemen en zijn persoonlijk archief mocht raadplegen voor mijn onderzoek. Dr. Wijdeveld antwoordde mij dat zijn bibliotheek, omvattende tienduizend banden, in maart 1996 met twee vrachtwagens door het veilinghuis Beyers te Utrecht was opgekocht om te worden geveild. Ik heb het veilinghuis opgebeld en ge-

[p. 311]

vraagd de 42 dozen vóór de veiling in oktober te mogen inzien. Dit verzoek werd afgewezen, aangezien dit niet gebruikelijk is. Wel werd mij meegedeeld dat zich in de boeken aantekeningen en brieven bevonden. Dit alles om de prijs van de boeken op te drijven. Het literaire gedeelte van de collectie geveild zou worden, de rest wordt doorverkocht aan handelaren. Wéér een bibliotheek die gesplitst wordt!

Aan de familie Wijdeveld vroeg ik tenslotte of ik, nu de bibliotheek er niet meer was, het persoonlijk archief mocht raadplegen. De reactie was verbluffend: ‘Het archief is vernietigd,’ meldde mij een familielid. Waarom vernietigen? Staat er in dit archief dan iets belastends over de man? Waarom anders geen embargo erop van pakweg twintig jaar, dat zo dikwijls met andere archieven wel gebeurt? Ook hier weer de teloorgang van een stuk eens bloeiend katholiek leven, dat niet meer te achterhalen is.

Oud papier

Een derde geval binnen veertien dagen. Uit tegencorrespondentie weet ik dat Louis A.M. Knuvelder veel mondeling en schriftelijk contact heeft gehad met de katholiek mr. Baudoin, advocaat en procureur te 's-Hertogenbosch. Met veel moeite heb ik enkele nazaten van deze jurist kunnen opsporen. Ook hier de gestelde vraag: ‘Bestaat de bibliotheek van uw vader nog en heeft hij een persoonlijk archief aangelegd?’ Om een lang verhaal kort te maken: de bibliotheek met zo'n vierduizend banden bleek te zijn verkocht aan een handelaar in Den Haag en het keurig alfabetisch en chronologisch geordende archief was verdwenen naar het oud papier.

Opruimwoede komt niet alleen voor bij familieleden van letterkundigen en juristen, maar ook bij promovendi. Een vierde geval. Joop Wekking is in 1990 gepromoveerd op het proefschrift met de lange titel Untersuchungen zur Rezeption der nationalsozialistischen Weltanschauung in den konfessionellen Periodika der Niederlande 1933-1940. Ein Beitrag zur komparatistischen Imagologie (Amsterdam, 1990). Via de uitgever heb ik kunnen achterhalen waar de auteur woont en ik nam contact met hem op.

Iemand die een proefschrift geschreven heeft, heeft vaak meer materiaal dan in zo'n boek verwerkt is. Ik vroeg hem dan ook naar de rest van zijn bijeengesprokkelde archivalia. Wekking zei dat hij niet wist wat hij er mee aan moest en heeft het - het wordt eentonig - bij het oud papier doen belanden. Weer rijst de vraag: waarom niet met dit materiaal naar een instantie als het ROID? Is dit onwetendheid of iets anders?

Genoeg over dit onderwerp. Misschien is uit het hierboven gestelde de lering te trekken dat archivarissen in dit soort gevallen sneller aan de bel moeten trekken door meer aan voorlichting te doen, of dat de personen zelf eerder naar een archivaris moeten toe stappen voor advies inzake bewaargeving van archieven. Nederlanders moeten leren zorgvuldiger om te gaan met hun erfgoed en leren het naar waarde te beoordelen. Anders moet men maar denken aan een biograaf; voor hem scheelt het maanden werk!