Biografie Bulletin. Jaargang 5

[p. 294]

Een portret van J.M. Meulenhoff
Koen Hilberdink

Een paar jaar geleden benaderde een redacteur van een literair tijdschrift mij met het verzoek een kort biografisch artikel te schrijven. Mijn aanvankelijke enthousiasme was snel bekoeld, toen ik hoorde dat hij het echte meende wat betreft de lengte van de bijdrage; het artikel mocht niet langer zijn dan acht getypte velletjes. Met zo weinig ruimte leek het mij ondoenlijk een zinnig stuk te schrijven over iemands leven. Ik kon me pas een beetje met deze opgelegde lengte verzoenen, nadat ik mezelf had ingeprent dat het toch als een zeer bijzondere uitdaging moet worden gezien om in zo'n kort bestek de brandpunten van iemands leven te beschrijven. Wat me vooral van dat schrijven is bijgebleven is het ellenlange gepieker over wat dan wel die brandpunten zijn en hoe je met minimale middelen toch een levende persoon kunt neerzetten.

Aan dat gepieker moest ik terugdenken tijdens het lezen van Immer met moed. Een portret van uitgever J.M. Meulenhoff (1869-1939), dat Vera Funke ter gelegenheid van het honderdjarig bestaan van uitgeverij J.M. Meulenhoff schreef. Waarschijnlijk heeft het ook haar heel wat hoofdbrekens gekost om in de haar ter beschikking gestelde 110 pagina's een beeld te schetsen van de oprichter van dit gerenommeerde Amsterdamse uitgevershuis. Die hoofdbrekens zijn in ieder geval wel de moeite waard geweest. Het resulaat mag er zijn. Funke heeft een aardige en leesbare biografie bij de jublilaris afgeleverd.

Funke's aanpak is noodgedwongen vrij traditioneel. In de eerste zeven hoofdstukken schetst zij chronologisch het leven van de in 1869 te Zwolle geboren apothekerszoon die in 1939 als rustend directeur van uitgeverij en importboekhandel J.M. Meulenhoff & Co te Amsterdam stierf. Een leven dat, tenminste die indruk wekt de biografie, veel ups en weinig downs kende. Na een leerperiode te Zwolle, Rotterdam, Leipzig, Parijs en Den Haag vestigde de jonge uitgever zich in 1895 in de Warmoestraat in Amsterdam. Vanuit een pakhuis in deze Amsterdamse straat bouwde de jonge Meulenhoff een importboekhandel op, die later eigenlijk toevallig werd uitgebreid met een uitgeverij. Als importeur merkte hij dat er veel vraag was naar de Duitse vertalingen van het werk van Ibsen. Toen geen enkele Nederlandse uitgever het aandurfde om een Nederlandse vertaling op de markt te brengen, deed hij het maar zelf. In 1906 verscheen De steunpilaren van de Maatschappij als eerste deel van de ‘Dramatische Werken’. Na deze eersteling volgden meer vertalingen, niet alleen uit het Scandinavische taalgebied (Strind-

Meulenhoff-uitgave van Ibsens Spoken, 1913

[p. 295]

berg), maar ook uit bij voorbeeld het Russisch (Gorki), Engels (Wilde) en Frans (De Balzac).

Een overzicht en karaktersisering van het gehele fonds geeft Funke in het zevende hoofdstuk. Zo'n hoofdstuk is natuurlijk interessant. Van een uitgever wil je weten welke bijdrage hij heeft geleverd aan de Nederlandse cultuur. Het lukte Meulenhoff ook enkele Nederlandse kopstukken aan zich te binden. Naast werk van Cyriel Buysse, Maurice Gilliams, Augusta de Wit en Jan Gresshoff was vooral de uitgave van het werk van Arthur van Schendel een goede greep.

Voor een goede bespreking van die contacten met Nederlandse auteurs heeft Funke door haar beknoptheid geen plaats. Waarom juist een Van Schendel opnemen in je fonds? Wat trok hem zo in het werk van Gresshoff? Waren het vooral economische motieven of meer literaire argumenten waardoor deze uitgever zich liet leiden? De ruimte is er niet om dit soort vragen uitvoerig te beantwoorden.

Ook over het persoonlijke leven blijft de lezer op sommige punten in het ongewisse. Wat voor invloed heeft het vroege sterven van zijn moeder op de jonge uitgever gehad? Durfde hij daarom pas op zesendertigjarige leeftijd een verhouding te beginnen met Rebecca Clasina van Poel? Het zijn maar een paar interessante kwesties die de biografe moet laten liggen.

Ondanks de beperkte ruimte lukt het Funke toch om iets van de mens Meulenhoff te laten zien. Hij was een feestneus, die aan elke bijzondere gelegenheid een creatieve bijdrage in bij voorbeeld de vorm van een gedicht leverde. Door de getuigenissen van zijn dochter Ariette weten we dat hij ook een toegewijde vader was, die rijmpjes en versjes voor zijn kinderen bedacht. Hij bundelde ze zelfs onder de titel Het Morgenzonnetje.

Het is duidelijk dat je met deze eigenschappen niet de basis kunt leggen voor een groot uitgeversconcern. Johannes Marius Meulenhoff was ook een enorme doorzetter. In het begin van zijn loopbaan kreeg hij vaak van gevestigde boekhandelaren te horen dat hij maar met zijn onderneming moest stoppen. Voor een nieuweling was volgens hen geen enkele plaats op de vastgeroeste boekenmarkt. Alle boekhandelaren hadden reeds goede relaties met buitenlandse uitgeverijen en zaten echt niet te wachten op een importeur. Meulenhoff liet zich echter niet kisten, ging door en overwon. Terecht smeedde hij zijn initialen om in zijn lijfspreuk Immer met moed.

Vera Funke, Immer met moed. Een portret van de uitgever J.M. Meulenhoff (1869-1939). (Amsterdam, Meulenhoff, 1995. Geïll., 109 blz.)